Чӑвашла сӑмахсене сортланӑ чухне «Ӑ», «Ӗ», «Ҫ», «Ӳ» саспаллисем мала тухса тӑраҫҫӗ. Мӗншӗнни те паллӑ — эпир усӑ куракан ҫак саспаллисен кочӗ «А», «Б», «В» тата ыттисенчен пӗчӗкрех. «Ӳ» усӑ курнӑ чухне чылай чухне ҫак саспалли «Я» хыҫне кайса тӑрать. Сӑлтавӗ — саспалли кочӗ «Я» саспаллийӗнчен пысӑкрах пулнинче. Ҫак тӗрӗсмарлӑх чӑваш чӗлхи компьютерта сахаллӑн усӑ курнипе ҫыхӑннӑ. Тӗнчере ҫеҫ мар, Раҫҫей шайӗнче те пирӗн саспаллисене вырӑна лартассишӗн никам та тӑрӑшмасть. Ҫавӑнпа та ку ӗҫе хамӑрӑн тума тивет.
Чи малтан пирӗн мӗн пӗлмелле? Компьютерта саспалли йӗркине ятарласа вырнаҫтарасси пур.
Паян наци радиовне итленӗ чухне президент официаллӑ сайтсене икӗ чӗлхепе тумалли пирки каланине илтрӗм. Япӑх илтрӗм — тӗнче тетелӗ урлӑ лайӑх итлеме май ҫук, татӑлать... Йывӑр пулин те икӗ чӗлхеллӗ тумаллах тенине ҫеҫ илтсе юлтӑм.
Сӑмах май, cap.ru сайтра акӑлчанпа нимӗҫ версийӗсен ялавӗсем ҫукки куҫа кӗрчӗ...
Ӗнер хамӑн ӗҫсене туса пӗтернӗ хыҫҫӑн киле ҫитрӗм те cap.ru сайта кӗтӗм. Тӗрӗсрех каласан, Алимасов куравӗ пирки тата чӗлхе комиссийӗн ларӑвӗпе ҫыхӑннӑ хыпар ҫук-ши тесе кӗтӗм-ха. Хайхи асӑрхарӑм — Чӗлхе саккунне хатӗрлеҫҫӗ иккен, халӑха ӑна пӗрле сӳтсе явма чӗнеҫҫӗ. Тӗплӗ вуламарӑм, 11-мӗш кун валли хыпар унсӑр та нумай вырнаҫтарнӑччӗ те вырсарникун, паян ӗнтӗ, ҫынсене пӗлтерӗп тесе шухӑшларӑм.
Хайхи паян кӗтӗм — тимлӗрех вуларӑм. 8-мӗшӗнче хыпара вырнаҫтарнӑ (11 сехетре), 10-мӗшӗччен сӗнӳсем парса ӗлкӗрмелле. Шутласан — вӗсен проектне пӑхса тухма, сӗнусем тӑратма — 1 кун ҫеҫ уйӑрнӑ.
Ку сӑнӳкерчӗкре ман тӑвансем сӑнланнӑ: Ват пичи (Михаил Васильев) тата унӑн икӗ хӗрӗ. Сулахайри — Вера, сылтӑмри — Тоня. Пӗчӗккӗ чухне вӗсем патне нумай ҫӳренӗ ӗнтӗ, анчах асӑмра нимӗн те юлман тесен те юрать. Ҫавна май кивӗ сӑнсене куҫ умне кӑларса тӑвансем пирки асилес килет.
Ват пичи пирӗн тӑвансем хушшинче сумлӑ шутланать — вӑл Ҫатракасси патӗнчи ҫӑван пуҫӗ пулать. Шӑп та вӑл пирӗнтен уйрӑлса кайнӑ чухне ҫав ҫӗнӗ ҫӑвана уҫнӑччӗ. Шутлаттӑмӑрччӗ ун чух — ҫӗнӗ ҫӑвана ӑна пытарӗҫ, е киввине, Алькеш ҫӑвине.
Чӑваш патшалӑх канашӗнче чӑваш чӗлхин аталанӑвне пӑхса тухма шутлани, ӑна сӳтсе явни питӗ лайӑх. Ырлатӑп.
Чӑваш чӗлхишӗн чи пӗлтерӗшлӗ утӑмсем (ман шутпа):
● чӑваш чӗлхине усӑ курассине ӳстересси — компьютера Windows вырнаҫтарнӑ май унта тӳрех чӑвашла ҫырмалли майсем пулмалла (шрифтсем, раскладка), пользователь вӗсене уйрӑммӑн лартмалла мар (пушкӑртсен пек) /Microsoft ахаль ҫынсене итлесшӗн мар, патшалӑх шайӗнче тухсан — ку ӗҫе вӗсем тума тивӗҫ/; тавар упаковкинче чӑвашла ҫырни пач та курӑнмасть — ҫырмалла ман шутпа («Акконд» кӑларакан канихвет курупки ҫине, тӗслӗхрен, вырӑсла та, казахла та ҫырнӑ — чӑвашла вара ҫук).
Ку музее тахҫанах кӗрсе тухасшӑнччӗ — тем тесен те Шупашкар районӗнчи тӗп музейсенчен пӗри-ҫке. Тепринче, Ишекринче, тахҫанах пулсаччӗ. Кӳкеҫре музей ҫул хӗрринчех вырнаҫнӑ. Юлашки ҫулсенче ӑна самай капӑрлатрӗҫ — аякран курӑннӑран кӗрсе тухас шухӑш яланах вӑйлӑччӗ. Анчах та, ҫуммӑн мӗн чухлӗ иртсе ҫӳремен пулӗ — кӗрсе тухма май тупӑнмарӗ.
Чӳкӗн 8-мӗшӗнче вара хам тӗллеве пурнӑҫларӑмах — ҫак музее кӗрсе унпа паллашрӑмах.
Музей тулашӗнче кӑна мар, шалашӗнче те питӗ хӑтлӑ.
Илемлӗ чӗлхепе ҫырнӑ хайлавсене вулама юратап. Чӑн чӑваш чӗлхипе ҫырнисене. Уйрӑмах хӑш-пӗр сӑмах ӑстисен хайлавӗсене вулама кӑмӑллӑ. Халӗ Иван Мучин калавӗсене кӗртетӗп — чӑн-чӑн ӑста пулни хайлавсенчи кашни предложенире курӑнать. «Капкӑнра» пичетленекен ҫыравҫӑсен ман шутпа ун калавӗсене пӗр ҫӗр хут вуласа тухмалла вара тин алла калем тытмалла. Шел те, хальхи «Капкӑнра» Иван Мучи шайӗнчи сахал. Ҫук тесе каламӑп — тен, пур та. Кӳрентерес мар. Ун калавӗсем хальхи саманашӑн кивӗ ӗнтӗ, анчах чӗлхи.
«...Ҫитмӗл ҫула ҫитрӗм ӗнтӗ. Унччен кун пирки шухӑшласах кайман. Халӗ ытла та сисӗнме пуҫларӗ. Ҫын тени, пурте мар та-ха, саккун пӳлмесен, патшалӑх ирӗк парсан мӗн чухлӗ май пур — ҫав таран иртӗхме пултарать. Патша вӑхӑтӗнче те, Сталин саманинче те, паян та ҫавах...»
Ҫакнашкал асаилӳсене вуланӑ май ӗненме те йывӑр — чӑн та вӗт, пуҫлӑхсем хуть те хӑш саманара алхаснӑ; чӑн та, вӑрҫӑ хыҫҫӑнхи ҫулсем йывӑр пулнӑ.
Сайтӑн пуҫелӗкне менлерех тӑвас-ши тесе пуҫа самай ватрӑм. Пӗр тӗрле ӳкертӗм — килӗшмест, тепӗр тӗрлӗ — илемлӗ мар. Паян вара тӑватӑ сехет ларнӑ хыҫҫӑн таки хама килӗшекен вараинт турӑм-турӑмах. «Супер!» теейместӗп, анчах та малтанхинчен лайӑхрах пек.