30 июля 2022 г. в Международный День дружбы народов Мира в истории современной России произошло историческое культурное событие глобального масштаба, но в самом отдаленном районе Чувашской Республики, затерявшейся на карте Старого Света…
Изначально это событие связано с появлением в Европе азиатских гуннов, Аттилы, Кубрата и его многочисленных сыновей, один из которых Котраг, который привел на берег левобережья реки Атӑл (Аттила) или по русски «Волга» — все население Золотой Болгарии северного Пичерноморья еще в VII веке.
More...
1755 ҫулта Кӑнтӑр Уралта чӑваш хресченӗсене персе вӗлернӗ. Ку пулӑм пирки эсир те, ман пекех пӗлмен пулӗ? Вӗсем пурте Максим, Иван тата Кӗҫӗн Иван Мосоловсен тимӗр шӑрантаракан савутра вӑй хунӑ пулнӑ.
Ку пулӑм пирки эп хам «Ленӑ шывӗ ҫинчи рабочисен пӑлхавӗнче пулнӑ пирӗн янташсем» статьяпа паллашнӑ чухне асӑрхарӑм. Лена юханшывӗ ҫинчи пӑлхав пирки чӑваш энциклопедийӗнче мӗн те пулин ҫук-ши тесе шыраса кӗтӗм те хайхи ҫак пулӑм пирки пӗлтӗм.
Виҫӗмкун, юрҫӳрен ҫине утлантӑм та, хам тӑвансем патне, Хурӑнлӑх ялне, хӑнана кайса килтӗм. Хурӑнлӑха илес пулсан ку ят маншӑн темле искусственнӑй ят пек. Эп вӑл яла Попой теме хӑнӑхнӑ та, официаллӑ ята ниепле те хӑнӑхаймастӑп. Мӗн ачаранах Попой тесе те, Хурӑнлӑх теме йывӑртарах. Апла-и, капла-и, ӗҫсене туса пӗтернӗ хыҫҫӑн канас тӗллевпе тӑвансем патне ҫул тытрӑм.
Тарас Коли теҫҫӗ ӑна ялта. Ятсӑр-сумсӑр теме пултараймастӑп. Тимӗрҫӗ пулса ӗҫленӗ. Пирӗн таврари чи малтан ӑсталанӑ мини-тракторсене илес пулсан, ун ятне асӑнмасӑр май ҫук.
Журналист шухӑшӗ
Пушӑ вӑхӑт нумай та пенсире, тепӗр чух Интернета кӗрсе тӗрлӗ хыпарпа паллашатӑп. Ӗлӗкрех алран кӗнеке каймастчӗ, халӗ эрнере пӗрре тытатӑп-и ӑна, ҫук та-и...Хам юратакан кӗнекесене темиҫе хут та вуласа тухнӑ, хальхи нумай ҫыравҫӑн хайлавӗ вара чуна пырсах пӗтмест. Тӑван ҫӗршыва, атте-аннене, хамӑр ҫуралса ӳснӗ тавралӑха юратма хистекен —хавхалантаракан произведенисем питӗ сахал. Патриотизм теми халӗ «модӑра» мар: чӑн малти вырӑнта—укҫа, укҫа, укҫа.
(1912 — 1962)
50 ҫул каялла Ленӑ шывӗ ҫинче ылтӑн кӑларакан рабочисене персе вӗлерни пӗтӗм Российӑри рабочисене тарӑхтарса, хумхантарса янӑ, кӗрешӗве ҫӗклентернӗ. Ҫапла вара, Российӑра революциллӗ кӗрешӳ ҫӗнӗрен, никам чарайми тапранса сарӑлма пуҫланӑ.
Ылтӑн кӑлармалли вырӑнсенче чӑваш ҫӗршывӗнчен кайнӑ рабочисем чылай пулнӑ. Чӑваш хресченӗсем унта ӗҫе кайма ҫӗр ҫул каяллах тытӑннӑ.
Ҫав тери интереслӗ: Шӑмӑршӑ хаҫачӗн редакцийӗнче хушамачӗ «С» сас паллирен пуҫланакан ҫын нумайччӗ. Кузьма Смирнов редактор, Михаил Сандиеров корректор, Анатолий Сандимиров корреспондент, Геннадий Смаев радиоорганизатор, редактор ҫумӗ, каярахпа коллектива ертсе пынӑ Иван Саландаев, ҫырусен пайӗн пуҫлӑхӗ Зоя Свеклова, Николай Семенов фотокорреспондент...
Пӗр вӑхӑт виҫӗ «С» тӑрса юлтӑмӑр: Г.Смаев, Н.Семенов тата ҫак йӗркесен авторӗ.
— Хаҫат кӑларма пӗр хушаматлӑ ҫын кӑна кирлӗ, — шӳтлетчӗ ял хуҫалӑх пайне ертсе пынӑ Арсений Бараев.
Ҫӗнӗ ҫул ячӗпе, хисеплӗ, те хаклӑ йӑхташсем, аксакалсем, шурсухалсем: Анатолий Кипеч, Неҫҫе Кули (Николай Енилин), Виталий Станьял (Никитин), Атнер Хусанкай, Николай Угаслов, Николай Лукианов тата ыттисем!
Ҫуралнӑ кун ячӗпе хисеплӗ Виталий Петрович Станьял!
Ҫӗнӗ ҫул пуҫламӑшӗ чух иртнӗ ҫулхи пӗтӗмлетӳ тӑвас килет.
Тата тӗрлӗ халӑхсем, патшалӑхсем Ҫулталӑк ҫыннисене палӑртаҫҫӗ. Чӑваш Ҫулталӑк ҫынни, Чӑваш Республикин Ҫулталӑк ҫынни — кама палӑртма пултаратпӑр?
Иртнӗ ӗмӗрӗн ҫирӗммӗш ҫулӗсенче Атӑл тӑрӑхӗнчи хуласемпе ялсенче преступлени тӑвасси ӳссех пынӑ, кӑнтӑрла та, ҫӗрле те вӑрӑ-хурах бандисем халӑха лӑпкӑ пурӑнма паман. Пурлӑхпа ҫыхӑннӑ преступленисенчен ялсенче лаша вӑрласси уйрӑмах сарӑлнӑ пулнӑ.
Ульяновск, Шупашкар тата Хусан хулисенчи патшалӑх архивӗсенче ӗҫлеме тивнӗ май, эпӗ ӑнсӑртран тенӗ пекех Шаккур Карак банди ҫинчен ҫырнине тӗл пултӑм. Мана уйрӑмах Хусан архивӗнче Г.М.Ломоносов юристӑн аса илӗвӗ интереслентерчӗ.
Аса илӳ
1994-мӗш ҫулхи раштав уйӑхӗн 11-мӗшӗнче ирхине Раҫҫей телевиденийӗн ҫӑлтӑрӗ Светлана Сорокина трагедиллӗ сасӑпа пӗлтерчӗ: Раҫсей ҫарӗсем Чечняна кӗнӗ. Ку хӑрушӑ вӑрҫа пуҫлани палӑртрӗ… Историре ку Пӗрремӗш (Раҫҫей) – Чечен вӑрҫи (кампани) 1994–1996 палӑртса юлнӑ. Официаллӑ, Раҫҫей правительстви ҫак вӑрҫӑ «Операции по восстановлению конституционного порядка в Чечне 1994-1996 годов», или «Вооружённый конфликт в Чеченской Республике и на прилегающих к ней территориях РФ» палӑртнӑ.
Ҫак кунсенче «Авалхи чӑваш ӗнем» ушкӑн валли кунталӑк, пурне те ӑнланмалла каласан — календарь, хатӗрлеме тиврӗ. Ҫак ӗҫпе аппаланнӑ хыҫҫӑн, тата чӑвашӑн пурнӑҫне сӑнанӑ хыҫҫӑн, пуҫра тӗвӗленнӗ шухӑшсене пӗлтерес килет.
Чӑвашӑн вӑл ҫук, ку ҫук, тенине эпӗ те, эсир те сахал мар илтнӗ пуль. Пире паянхи саманапа тан аталанса пыма чӑрмантаракан япаласенчен пӗри вӑл, ман шутпа — хамӑра ытла та ӗлӗкхипе тата авалхи япалапа ҫыхӑнтарма тӑрӑшни. Ҫавна пулах, ман шутпа, пирӗн чӑвашӑн чылай япала ҫук та.
+1.3 °C
