Электронлă вулавăш

Кăшт тăрсан, меллĕ самантпа усă курса, Вихтĕр ашшĕнчен ыйтать:

— Атте, — тет, — эпĕ шахматла выляса мала тухнă пулсан кама, хамăр кил чысне хӳтĕленĕ пулăттăм-и?

— Тĕрĕс, — хуравлать ашшĕ ывăлĕн тетрачĕсене уçкаласа. — Унсăр пуçне хамăр яла та... Çапла, хамăр яла та хӳтĕленĕ пулăттăн. Мĕн теççĕ халь Вăрманкас ачисем пирĕн пирки? «Эй, — теççĕ, — çавсемпе мĕн çыхланмалли пур...» Эсĕ мала тухнă пулсан: «Эх, Пратьякас ачисем маттур, пĕрремĕш вырăна тухрĕç», — тейĕччĕç. Вăт мĕнле!.. Ну, ачам, иккĕмĕш вырăн та начар мар. Эпир пурпĕрех тĕнче чемпионĕсем пулаймăпăр: вăй çитмен япалашăн мекĕрленмĕпĕр.

— Этемĕн ун, атте, тăван кил чысне хӳтĕленисĕр пуçне хăйĕн ялне те хӳтĕлемелле-им? Пĕтĕм яла хӳтĕлемелĕх вăй тупăнать-и этемĕн?

— Чăн-чăн этем хăй килне çеç мар, тăван ялне те хӳтĕлет, — çапла калать те ашшĕ ывăлне сĕтел хушшине ларма хушать. Сĕтел çинче кăмакаран тин кăларса лартнă сап-сарă шаркку тутлă шăршă сарать. Чăшăлтатать вăл, пăшăлтатать.

— Лайăх çи, — тет ашшĕ çунса хытнă çĕр улми турамĕсене йывăç кашăкпа пусса. — Тăван ялна хӳтĕлемелĕх вăй пухăнтăр...

Çара кайма ят тухсан ашшĕ ăна, ӳссе çитнĕ çынна, сĕтел хушшине лартсах ăс парать:

— Эсĕ халь инçете каятăн ĕнтĕ, — тет вăл. Чĕтрекен сасси, аран илтĕнмелле тухаканскер, чуна пырса кĕрет те унти мĕнпур хĕлĕхсене туртса карăнтарать.

— Кай, маттур салтак пул! — малалла калать ашшĕ. — Пире — аçупа аннӳне — ан ман. Халĕ эс — вăйлă çын, çавăнпа чăваш ятне ан яр. Урăх халăх ывăл-хĕрĕсем, санпа пĕлĕшленекеннисем, чăваш халăхнесен урлă та хак пама тытăнĕç. Начар ĕç турăн тăк: «Эй, — теççĕ тӳрех, — курăр, чăвашсем епле...»

Сăмах шарламасăр тăрать Вихтĕр. Йывăр иккен тăван кил-çурт кĕрекинчен тапранма, çĕкленсе кил-çурт алăкне уçса тухса кайма. Ахальтен мар ĕнтĕ кăнтăралла вĕçекен хур кайăксем кĕркунне ялан ытларах çуйхашаççĕ, кунталла килнĕ чух, çуркунне, сас-чӳсĕр ана-ана лараççĕ. Ку енче — вĕсен çуралнă кĕтесĕ, ку енче çунат вăй илнĕ. Мĕн кĕтет малта, инçетри вăрăм çулта, пĕлмест вĕçеве тухакан чун. Хумханать вăл çавăнпа, çуйхашать.

Ки-как, ки-как хур кайăк, Кайри мала ан тейĕр. Эпир кунтан кайнă чух Кайччăр-пĕтччĕр ан тейĕр, — аса илет Вихтĕр халĕ тахçан хурланса юрланă юрра.

— Ан йĕр, — тет ашшĕ ачине инçе çула ăсатнă май. — Килти куççуле халăх хупппине илсе ан тух...

Эх, вăхăчĕ! Çăварлăхламан шухă лашапа та, тӳпенелле вирхĕнекен ракетăпа та хăваласа çитме çук ăна. Вихтĕр, салтак шинельне темиçе çул каяллах хывнăскер, тăван килне çаврăнса çитет.

— Салам! — сывлăх сунса йывăр чăматана алăк патне лартать вăл. — Йăпăртлăха çула май кĕрсе тухас терĕм.

— Чим-ха, ăçта васкатăн? — тĕпчеççĕ килтисем.

— Инçете, Раççей тулашне.

— Раççей тулашнех? Ай-юй!.. Каласа пар-ха, каласа пар хăв мĕнле шухăш-тĕллевпе хыпкаланса çӳренине.

Каласа парать ывăлĕ.

— Баку хулине, Низами поэтăн юбилейне, çитмелле-ха.

— Ачам, чипер çӳре. Çулу унталла та, кунталла та такăр пултăр. Раççей тулашĕнче унта... — сăмахне вĕçлеймест ашшĕ, ывăлĕ пӳлет:

— Чăн-чăн этем нихăçан та пĕр хăйне çеç хӳтĕлемест. Çапла-и, атте? — тет вăл кучченеçсене сĕтел çине хурса. — Раççее эпĕ хам тăван киле хӳтĕленĕ пекех хӳтĕлĕп. Мĕншĕн тесен Раççейре — Чăваш çĕршывĕнче — тăван ялăм, ялăмра — çуралнă кил, атте-анне...

— Манман иккен-ха, — хĕпĕртет ашшĕ. — Алла пăшал тытса эпĕ Раççее ултă-çичĕ çул хушши хӳтĕлерĕм. Хăваласа ятăмăр çичĕ юта. Анчах, мĕнле калас, ютра йăх-ях пĕтмен. Тĕрĕссине каласан, пирĕн çине чалăш куçпа пăхакансем халĕ те пур. Эпĕ темиçе çул вăрçса çакна ăнлантăм: тăшмана ăна вăйпа кăна мар, тăшмана çивĕч ăспа та, культурăпа та каялла чакармалла. Лайăх калаç Раççей тулашĕнче, хăвна тивĕçлипе тыткала. Асту «пешкусене» ан пар такамсене. Вĕсем Эреперекке Генкисем мар, çавна та шута ил.

Аякри çула тухас умĕн Вихтĕр ялан куç кĕски çине пăхса илет, умĕнче тăракан Вихтĕре, эппин хăйнех, çапла асăрхаттарать: «Асту, — тет, — хăвшăн хăв тăшман ан пул!»

Вихтĕр халĕ пĕчĕк ача мар ĕнтĕ. Ӳссе çитнĕ вăл. Çын пулнă темелле. Хулара тĕпленсе тымар янă. Чунĕ пурпĕр ялаллах туртăнать куллен. Тăван килĕнче, ватă ашшĕ-амăшĕ çумĕнче, чун-чĕрине юмлакан юмартлăхпа тараватлăха туять вăл ялан.

Акă Вихтĕр ялта... Çтаппан Кĕркурийĕ ĕнине шăлса тасатать. Павăл ятлă мăнукĕ те ун тавра вĕткеленет: те чăрмантарать вăл аслашшĕне, те пулăшать — пĕлме çук.

— Ă-ă, ĕне вăл питĕ пысăк хисепе тивĕç выльăх, — ашшĕ мĕн каланине айккинелле пăхса итлесе ларатъ Вихтĕр. — Ĕне пире сĕт-çупа тăрантарать. Сĕт-çу çисе ӳсекен çыннăн ăш-чикĕ тĕрĕс-тĕкел те сывă пулать. Ă-ă, ĕне вăл...

Çуллахи шăрăха пăхмасăр Çтаппан Кĕркурийĕ кăçатă тăхăнса янă. Кăçатти тавра кушак мăрлатса, ачашланса сĕртĕне-сĕртĕне çаврăнать. Ĕнене тасатса пĕтерсен кил хуçи кĕлет сулхăнне кайса ларать. Мăнукĕпе кушакĕ те унран юлмаççĕ: мăнукĕ юмах каласа пама ыйтать, кушакĕ, ахăртнех, сĕтшĕн пулас. Кушака ачашла-ачашла, аслашшĕ мăнукне тем каласа пама тытăнать. Мĕн пирки пуплеççĕ вĕсем — ватăпа вĕтĕ — Вихтĕре илтĕнмест. Шăкăлтатса ларакан аслашшĕпе мăнукне курсан ачалăхĕ куç умне килет. Чим, Вихтĕр пĕчĕк чухне те килте çакăн евĕрлĕ кушаках пурччĕ-çке. Унăн ашшĕ кăна çамрăкрахчĕ, имшерленсе, хытканланса курпунланайманччĕ. Анчах та ун чухне те, хальхи пек, кушакпа ларнă чухне тем вăлтса ăс пама юрататчĕ вăл Вихтĕре...

Пахчара сухан лартатчĕç ун чух. Вихтĕр, карçинккаран кăшт çеç пысăкскер, ашшĕне сухан парса тăрать. Пĕрерĕн-пĕрерĕн...

— Кай, ан çĕкле, суханне ăна хамах илме пултаратăп. Эсĕ çĕре кăна таптаса хытаратăн, — ятланçи тăвать ăна ашшĕ.

— Эпĕ çĕре хытармастăп, — парăнмасть ачи те. — Эп сана пулăшатăп.

— Пулăшатăн тăк пулăш ĕнтĕ, ним тума та çук санпа. Çум çакки эс.

— Атте...

— Мĕскер?

— Çум çакки мĕн вăл?

— Пĕр-пĕр хаклă япалана ан çухалтăр тесе çын хăй çумне çыхса ярать. Çавă пулать ĕнтĕ çум çакки. Ĕлĕк тата хĕрарăмсем валли ятарласа тунă çум çакки пурччĕ. Тĕрлĕрен тенкĕсемпе, шăрçасемпе илемлететчĕç ăна.

— Атте...

—Ну...

— Мана сан çумна нимпе те кăкарса яман, эс мана пурпĕр çум çакки тетĕн.

— Кăкарнă, ачам, кăкарнă... Пар-ха, ăçта санăн суханусем?

Ним шиксĕр ĕçлетчĕç — кушак мяуклатнă сасă хăлхана кĕрех каять.

— Хĕвел Тусĕ макăрать пулас, — кĕреçине пăрахсах тăнлать ашшĕ. — Ăçти мурта вăл?

Вихтĕр те тӳрех ăнкарса илеймест: çывăхра та пек макăракан кушак сасси, аякра та пек, пĕрре таçта аялтан илтĕнет, тепре...

— Э-э, авă унта иккен Хĕвел Тусĕ, — алăпа юпа тăрринелле тĕллесе кăтартать ача.

Ашшĕ сылтăм аллипе куçне хĕвел çутинчен хуплать, юпана çӳлтен пуçласа аяла çити, аялтан çӳле çити пăхать.

— Ха, юпа вĕçне çитиех чакаланса хăпарса кайнă, — мăкăртатать вăл анасшăн пулса чĕрнипе кăчăртаттаракан кушака тимлĕн сăнаса. — Вăйĕ

пĕтсе çитнĕ ун, шереметĕн.

Мяуклатсан, мяуклатсан Хĕвел Тусĕ çĕре персе анать. Хытах çапăнать пулас, ура çине тăрсан та тӳрех утма пуçлаймасть, апла-капла сулкаланать, вара тин пуçне силле-силле пӳрт еннелле йăпăртатса чупса каять.

— Çӳллĕ вырăна çитиччен малтан вăй çитессипе çитмессине тĕплĕн шута илни кирлĕ, — таçта кайса çухалнă кушак çурине ăс панăн, çав вăхăтрах темшĕн Вихтĕре куçран пăхса калать ашшĕ. — Вăйпа ăс иккĕшĕ те пĕр шайра пулмалла. Вăй пур, ăс пур — эс пуян, пысăк муллă çын паян, — çапла калать те ашшĕ каллех ĕçе пикенет.

— Атте...

— Мĕн çак?

— Пирĕн кушак çурине мĕншĕн Хĕвел Тусĕ тенĕ?

— Эсĕ асăрхаман-и, вăл хĕвел питтинче ăшăнса выртма, тутлă тĕлĕксем курса çывăрма юратать. Çавна кура аннӳ пачĕ ăна ун пек ят! Хĕвел Тусĕ! Начар мар-иç...

Тепрехинче ашшĕпе амăшĕ, шăллĕпе Вихтĕр тенкел çинче ларатчĕç, халь анчах лавккаран илсе килнĕ радио калаçнине итлетчĕç. Вĕçен кайăксен пурнăçĕпе паллаштаракан передача пуçланать. Хĕвел Тусĕ те Вихтĕр çумĕнче ларать. Малтан хир чăххисем çинчен каласа пачĕç радиопа, унтан — çерçисем çинчен. Çерçисем çывăхрах чĕвĕлтетнине илтсен Хĕвел Тусĕ тăрса тутлăн тăсăлса-карăнса илет, унтан меллĕн вырнаçса ларать. Куç сиктермесĕр пăхать радио енне. Вара кĕтмен чух чалт сикет те тач пырса çапăнать радиоприемник çумне. Хытах çапăнать вăл, пуçне малти урипе шăлкаласа тенкел айне кĕрсе каять. Лăх-лăх кулса ярать Вихтĕр ашшĕ. Вар тытсах кулаççĕ ыттисем те Хĕвел Тусĕнчен.

— Хе-хе, — тет ашшĕ кĕçĕн ывăлне тăк тĕксе. — Çапла çав вăл хальхи саманара — техникăна пĕлмесен мăкăль тухать çамкана...

Кăмпана кайсан чылай çӳрет вăрманта Вихтĕр ашшĕпе. Каялла каç енне тин таврăнаççĕ. Килте никам та çукчĕ-ха. Кĕреççĕ те пӳрте — шарт çапаççĕ ик пĕççе: хăлхинчен тытса пăрнă пекех çухăрать Хĕвел Тусĕ. Кăмака айне те пăхаççĕ, тĕпсакай алăкне те уçса йыхăраççĕ — ниçта та курăнмась хăй. Шырасан-шырасан ашшĕ тем тавçăрса илет, ухват аврипе люшкăна чари уçать. Кĕл-хăрăм вĕçтерсе мăрьене темле майпа лекнĕ кушак шап персе анать. «Чхи-и! Чхи-и!» — сунаслать Хĕвел Тусĕ çынсем çине пăхкаласа, вăл мăрьене кĕрсе ӳкнĕшĕн вĕсем айăплă пекех хăтланать.

— Кирлĕ-кирлĕ мар çĕре пуçна чиксе ан çӳре, — тет ашшĕ Вихтĕр çумне пырса. — Алла хăвна варалама питех те ансат. Кирлĕ-кирлĕ мар çĕрте хăв ятна кăна çĕртен...

Хĕвел Тусĕпе картишĕнче пулса иртнĕ путишле ĕç халĕ те куç умĕнче. Вутă купалатчĕç ун чухне. Канас шутпа каска çине ларнăччĕ. Хĕвел Тусĕ те вылясшăн пулса хӳме çывăхĕнчи хурсем патне пырать.

— С-с-с! — тесе асăрхаттараççĕ ăна хур аçипе ами иккĕшĕ те харăссăн. Хĕвел Тусĕ хур чĕлхине пĕлеймерĕ пулас, чĕпписенчен пĕрне малти тяппипе унтан та кунтан тĕрткелет. Чĕрни те çакланать пулĕ кăштах — хур чĕппи пулăшу ыйтнăн шиплетсе амăшĕ патнелле тарать. Унччен те пулмасть, хур аçи Хĕвел Тусне сăмсипе хăлхаран ярса илет, çунаттисемпе çапа-çапа çухăртма тытăнать.

— Мяу-у-ук! Мяу-у-ук! — тени кăна илтĕнсе тăрать пĕр хушă.

Аран-аран вĕçерĕнет Хĕвел Тусĕ, кĕлет айне çиçĕм пек хăвăрт кĕрсе çухалать. Хур аçи сап-сарă аттипе пĕр вырăнта тапăртатса вăрăммăн: «Ка-ка-ка-а-а!» — тет, унтан мăйне тăсса: «С-с!» — тесе хушса хурать, вара лăпланать.

— Вăй вылясси вăл — шӳт мар, чĕрнӳне эс ан кăлар, — ăс парать ашшĕ. Хĕвел Тусне вĕрентет-ши, Вихтĕре ăс парать-ши — калама йывăр. — Ан çапăçăр вăйăра — сиртен вăйлисем те пур ара...

Çтаппан Кĕркурийĕ — Вихтĕр ывăлĕ патĕнче хулара. Хăнара.

Вихтĕр, ĕçе кайма пуçтарăннăскер, тĕкĕр умĕнче çӳçне тураса майласа тăрать. Трюмо ăна тахçан хăй ватса пăрахнă виçĕ катăк тĕкĕре аса илтерет. Çтаппан Кĕркурийĕ тахçанхине аса илчĕ пулас:

— Сана трюморан пăхаканни, чиперленекенни, кам вăл? — шӳтлерех ыйтать ашшĕ. — Тусу-и е тăшману?

— Хăш чух, пăсăк ĕç тусан, маншăн çак этем — чи хаяр тăшман. Ырă ĕç тунă чух — чи çывăх тус. Паян вăл камне, атте, хальлĕхе, ĕç кунĕ иртмесĕр, калаймастăп. Ĕçрен килсен, кун вĕçленсен, калăп сана ун пирки хамăр çывăрма выртас умĕн.

— Кала çав, кала, — килĕшет ашшĕ. — Тулĕк мана çеç мар, хăвна та кала. Кулленех. Ĕмĕр иртиччен. Манашкал ватăлнă тĕлелле вăл саншăн чи-чи çывăх тусу та шанчăклă юлташу пулса тăрасса шанатăл эпĕ...

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн