Электронлă вулавăш

— Нимĕçсем кунта çук-и ĕнтĕ?

— Çук.

— Килмеççĕ те-и? "

— Тем териех килĕччĕç те, килтермеççĕ. Халĕ вĕсене Будапешт патĕнче хупăрласа илнĕ. Кĕçех унта та пулмĕç. Совет командованийĕ вĕсене парăнма хушнă, анчах лешсем килĕшмен. Çавăнпа унта иккĕмĕш кун ĕнтĕ чарăнмасăр тупă сасси кĕрлет. Паян ĕнерхинчен те вăйлăрах переççĕ. Çапла кирлĕ те вĕсене, çынçиенсене. Нумай алхасрĕç, нумай мăшкăл кăтартрĕç. Текех йăхĕ-тĕпĕ мар, шăрши-марши те юлмĕ. Малашне эпир, Шандор пойташ (лагерьте чухне те венгрсем ăна çапла чĕнетчĕç), сирĕнни пекех телейлĕ пурнăç туса хурăпăр, хамăр çĕршывра хамăр хуçа пулăпăр, — хĕрсе калаçакан пысăк ĕмĕтлĕ Анита куçĕнче савăнăçлă кулă çиçсе илчĕ. — Ку пулатех, пулать! Эпир ăна тăватпăрах! Курса кăна тăрăр... Э, чим-ха, эпĕ сире калама манса кайнă. Ĕнер кунта Лайош кĕрсе тухрĕ. Полк командирĕ вăл халĕ. Нумай тăмарĕ, вăхăт çук, терĕ. Сан сывлăху çинчен ыйтса пĕлчĕ те Будапешта васкарĕ...

 

Тик-так, тик-так! шаккать сехет. Çеккунт çумне çеккунт хушать, минут çумне минут. Çапла кун иртет те çĕр иртет, унтан — эрне, уйăх...

Сантăр выртать. Хăма евĕр хытнă та кравачĕ çинчен тăмасăр выртать вăл.

Тăмасăр çав, тăмасăр! Тĕшĕрĕлсе аннă кĕреш пекех, вырăнĕнчен хăпмасăр, хускалмасăр. Çĕрле те çакнашкал, кăнтăрла та. Эх, çынла тӳрĕленсе, чупса кăна çӳресчĕ, тĕпĕртетсе-ташласа ăмăртса çеç ĕçлесчĕ! Анчах...

Ура çукки — çăва тĕпне. Уншăн нумаях кулянмасть вăл. Ун вырăнне, кирлĕ пулсан, протез е йывăç тукмак лартса яма та пулать. Урăххи, пачах урăххи пăшăрхантарать ăна. Çурăм шамми. Ваннă вăл унăн, тĕпреннĕ. Çавăнпа мар-и тăраймасть, çавăнпа мар-и талăкĕ-талăкĕпе кравать хураллать те мачча хăми шутлать.

Сехет шаккать, ĕçчен сехет вĕçĕмсĕр шаккать пĕчĕк мăлатукĕпе, ĕнерхи, виçĕмкунхи пекех таклаттара-тăклаттара, çеккунтсемпе минутсенчен пурнăç çĕвви ăсталать. Пĕр чарăнмасăр çĕлет, пĕр чарăнмасăр тĕрлет: тик-так, тик-так..

Сантар тасăлса выртнă та шухăшлать: мĕн тумалла?

Çынсен пичĕ хаваслă кулăпа çиçнине курать-ха вăл, лайăх курать. Çав шутрах — Лайошпа Анита пичĕсем çинче те. Тепĕр тесен, вĕсен сывлăхлăскерсен, мĕншĕн савăнас мар-ха? Иккĕшĕ те ĕçлеççĕ, иккĕшĕ те, кивĕ йĕркене аркатса, çĕнĕ пурнăç тăваççĕ.

Ун çинчен те манмаççĕ вĕсем. Анита пирки сăмах та пулма пултараймасть — вăл яланах пĕрле. Çĕрле çеç мар, кăнтăрла та. Ĕçĕнчен чупа-чупа килет те апат хатĕрлет, ыттине тăвать. Ăшаланать, мăнтарăн çынни, хыпаланать. Унăн пур çĕрте те ĕлкĕрес килет: лере те, кунта та. Ĕçĕ вара хăйĕн чăннипех те нумай. Кооператив, коллективлă хуçалăх йĕркелет вăл ялта.

Лайош та сайра пулакан хăна мар. Яланах килет. Кашнинчех тухтăрсемпе. Вăл канăçсăрлантарман пĕр врач юлмарĕ пуль ĕнтĕ Будапештра.

Вĕсем, тухтăрĕсем, килеççĕ-ха, тăтăшах килеççĕ. Пăхма та лайăхах пăхаççĕ. Тимлĕн пăхаççĕ. Анчах... усси çук. Пăхаççĕ те каяççĕ. Сантăр мĕнле выртнă, çаплипех выртса юлать.

Чăн та, хăçанччен йăваланмалла-ха çапла, хăçанччен терт кăтартмалла Анитăпа Лайоша? Вĕсем вĕт, ăна пула, путлĕн канаймаççĕ те. Пуринчен ытла — Анита. Вăл ĕçрен кулленех ĕшенсе таврăнать. Палăртмасть çеç. Тĕрĕсрех, палăртасшăн мар тăрăшать. Таврăнать те тӳрех килти ĕçе кӳлĕнет. Камшăн тĕпĕртетет çакнашкал? Хăйшĕн мар, паллах, уншăн. Хăçанччен, хăçанччен тăсăлма пултарать çапла? Тен, ĕмĕр иртсе кайичченех? Апла... Çук, çук! Сантăр ун пек тумасть. Текех никама та тарăхтармасть вăл, никама та нушалантармасть. Простынь пĕр вĕçне кравать пуçĕнчен çыхрĕ, теприне — мăйне яваларĕ. Ну... Ну, сыв пул, çут тĕнче! Сыв пул эсĕ те, сехет. Çӳре, ывăнмасăр çӳре. Çынсен шăпине çеç текех çавнашкал мăшкăллă ан ту...

— Ай!!!

Ăçта ку, мĕн ку? Урайне халь-халь персе анмалли Сантăр пуçне ирĕксĕрех кĕтмен çĕртен хаярран янăраса кайнă сасă еннелле çавăрчĕ. Çавăрчĕ те алăк умĕнче Анита тăнине курчĕ. Пичĕ ун шурса кăвакарнă, куçĕ тем пысăкăш чарăлнă... Анита малтанах, ним тăва пĕлмесĕр, вырăнĕнче хытса тăчĕ. Унтан, тавçăрса илчĕ пулмалла та, кравать патне хăвăрт чупса пычĕ, вĕрен пек хытă пĕтĕрнĕ простыньăна хыпаланса салтма пикенчĕ. Васканипе алли çыхланчĕ, чĕтрерĕ. Юлашкинчен çапах та салтрĕ.

— Акă сана! Çапла кирлĕ сана! — вăркăнтарчĕ çавăнтах простыньăна кĕтеселле. Вара хăй те, вăйран кайса, çĕре тĕшĕрĕлсе анчĕ, ĕсĕклесе макăрса ячĕ. — Апла эппин... Çакнашкал чыслама шут тытрăн эппин... Эпĕ сана вăйлă çын тесеттĕм те, эсĕ иккен...

Сантăр ăна хирĕç нимĕн те чĕнмерĕ.

— Кама кирлĕ эпĕ текех, — терĕ пăртакран тин шăппăн, пăшăлтатса.

— Эсĕ?.. Эсĕ кама кирлĕ?.. Пурне те! Мана кирлĕ, Лайоша кирлĕ, эсĕ, ара çав, ан пĕркеле туту-çăварна, ял çыннисене кирлĕ. Вăт камсене кирлĕ эсĕ! — Анита, калаçма чарăнса, вăрăммăн сывласа ячĕ. — Паян, — пуçларĕ вăл çĕнĕрен, кăшт шухăша кайса тăнă хыççăн, — маншăн йывăр кун пулчĕ, питĕ йывăр: ял куштанĕсем пирĕн тахçантанпа тăрăшса хатĕрленĕ пысăк ĕçе кашт çеç хăрама ямарĕç. Пухура эпир кооператива кĕрес текенсен тепĕр ушкăнĕн ыйтăвĕсене пăхса тухаттăмăр. Çав вăхăтра унта çак путсĕрсем пырса кĕчĕç те пĕсĕхисене каçăртсах кăшкарашма тытăнчĕç. Халăх иккеленсе, пăлханса кайрĕ. Вара манăн темиçе хут та тухса калаçма тиврĕ. Эпĕ çĕнĕ пурнăç пире мĕн пама пултарни, анчах та вăл хăй тĕллĕн килменни, уншăн çине тăрсах кĕрешме кирли çинчен каларăм. Сан ятна та асăнтăм. Ара çав, сан ятна. Авă, терĕм, çын, этемлех телейĕшĕн кĕрешсе, ăçта килсе çакланнă, терĕм. Сывлăхне вăл пуласлăхшăн çапăçса хавшатнă. Çав шутрах — пирĕн пуласлăхшăн та. Вăл, терĕм, халĕ те кĕрешет, паян кун та, вăл нимĕнле йывăрлăха та парăнмасть, терĕм...

— Кооператива кĕрекен пачах пулмарĕ-и вара?

— Кĕчĕç, анчах пурте мар. Юлнисем пĕр-ик кун тăхтатпăр-ха, терĕç. Шухăшлама пулчĕç.

Пĕр хушă вĕсем шарламарĕç: Григорьев — хăйĕнчен хăй вăтанса, Анита — урăххи çинчен шухăшласа.

— Пуху хыççăн эпĕ Будапештпа çыхăнтăм, — терĕ лăпланма пуçланă Аннта кăшт тăхтасан, Лайошпа телефон тăрăх калаçнине аса илсе. — Унтан лайăх хыпар пĕлтерчĕç. Кĕçех кунта пĕр чаплă профессор килмелле. Санăнни йышши чирсемпе ĕçлекен профессор. Халлĕхе вăл Мускавра-ха. Канашлуран таврăнсанах пыратпăр, терĕç. Кĕтсе тăма хушрĕç...

 

Витали çырăва каллех алла тытать. Юлашки страницине сасăпах вулать:

«Мăя пăяв хывма хăтланса, эпĕ, паллах, пысăк йăнăш тунă. Питĕ тĕрĕс мар. Халĕ те намăс мана уншăн. Асăнсанах çӳç-пуç вирелле тăрать, ӳт-пӳ сиввĕн чиккелесе каять. Çакнашкал телейлĕ вăхăт килессе шанма мар, пачах шутламан пулнă çав эпĕ ун чух...

Халĕ çӳретĕп ĕнтĕ. Чупма пултаратăп теместеп те, кравать çинче тунката пек те хытса выртмастăп: куçатăп, майĕпен пулин те, шăватăп. Çакă маншăн чи хакли, чи кирли. Пĕлсемĕрччĕ, мĕнле кăна кĕтменччĕ-ши эпĕ ăна, мĕнле тилмĕрменччĕ-ши?! Тав, пуçĕ тӳпинчен пуçласа ури тупанне çитиччен пехил çав профессора. Вăл мана çĕнĕрен ура çине тăратрĕ, вăл манран çын турĕ.

Çӳретĕп пулсан, ĕçлетĕп те. Ку вара пушшех те савăнтарать, хавхалантарать. Хам вăйăмпа çынсене усă кӳме юрăхлă пулнипе хĕпĕртетĕп эпĕ. Çавăнпа манăн лара-тăра пĕлмесĕр ĕçлес те ĕçлес килет.

Ĕçлеме эпĕ клубра ĕçлетĕп. Ял клубĕнче. Хам ыйтрăм: ура çине тăратрăр пулсан, ĕç парăр, йăваланса çитет, терĕм. Коммунистсем (хам та парти членĕ халь эпĕ) шутларĕç-шутларĕç те çакăнта яма йышăнчĕç. Çунатлансах килĕшрĕм. Савăннипе хамăн çавăн чух икĕ куçăмран та куççуль шăпăртатса юхса анчĕ...

Сăмах май, пĕр кăсăкла япала çинчен те каласа парам-ха сире.

Вырăнпа выртнă вăхатра Лайош мана радиолаллă приемник парнеленĕччĕ. Пĕррехинче итлекенсем ыйтнипе Мускав юрăсем парать. «Далеко-далеко...» текенни те пур. Эпĕ ăна тӳрех кăмăлларăм. Темĕнле, хам пурнăçран илсе юрланăн туйăнчĕ вăл. Каярах çав юрра пластинка çине çырса кăларчĕç. Анита мана ăна çийĕнчех туянса пачĕ. Чуна кичем самантсенче эпĕ яланах çав пластинкăна çавăрттараттăм...

Ĕçлеме пуçласан, приемнике те клуба куçартăм. Ăна пула унта халăх йышлăран йышлă пухăна пуçларĕ. Эпĕ вĕсене вырăс юррисемпе паллаштаратăп, тенчери лару-тăру çинчен каласа паратăп.

Пĕр каçхине çынсем мана: «Шандор пойташ, мĕнпур юрруна итлеттеретĕн, пĕрне çеç темшĕн пиртен пытаратăн», — теççĕ.

Сăмах мĕн пирки хускалнине çийĕнчех ăнлантăм. Апла пулин те, хам пĕлмеше перетĕп: пытармастăп-çке, нимĕнех те пытармастăп. «Пытаратăн, — çине тăраççĕ. — Пытаратăн».

Тӳррипе каласан, эпĕ ăна, хам чуншăн эмел вырăнĕнче пулнă çав юрра, чăннипех те кăтартасшăн марччĕ. Никама та. Çынсене итлеттерсен, телейĕм саланассăн, пурнăçăм арканса, çĕнĕрен чĕр тамăка çаврăнассăн туйăнатчĕ.

«Кăлар пластинкуна, кăлар, — тет Анита та, çынсем хушшипе хĕсĕнсе кĕрсе. Вăл уйран тӳрех аннă пулас, пичĕ-куçĕ тусанлипех. — Итлеттер. Вĕсем ăна хăйсемпе илсе каймаççĕ вĕт».

Парăнма тиврĕ. Юрă пурне те килĕшрĕ. Вĕсем ăна кулленех юрлаттарма сĕнчĕç. Кашни ир. «Пурсăмăр та пĕрле çĕнĕ пурнăç тăватпăр пулсан, ан тив, вăл пурсăмăрăн юрри пултăр», — терĕç.

Хама çунат панă кĕвĕ халĕ ĕнтĕ ирсеренех ял çинче янăрать.

Çакăнгпа çырăва вĕçлетĕп. Хыпарсăр вăрах тăнин сăлтавĕ халь сирĕншĕн паллă-и ĕнтĕ? Уншăн ан кӳренĕр, ан çилленĕр. Тĕрĕссипе каласан, эпĕ сирĕнпе хăçан та пулин çыхăнма пултарăп тесе шутламан та. Вăл пулчĕ. Эпĕ телейлĕ, эпĕ савăнăçлă. Малашне çыру тăрăх çыхăну тытнипе çеç мар, курнăçăпăр та. Паллах, эпĕ хам инçе çула кайма пултараймăп. Хал çитеймĕ. Ун вырăнне эсир кунта килме пултаратăр. Сыв пулăр. Ответ çырăр. Эпĕ ăна чăтаймасăр кететĕп.

Пурсăра та сума суса

А. Григорьев».

 

* * *

Çырăва вуласа пĕтернĕ. Пĕр хут кăнă мар, иккĕ те мар, виç-тăват хутчен вулана ĕнте. Апла пулин те, Витали унран çаплах уйрăлаймасть. Вăл, тĕлĕннĕскер, ларать-ларать те аллинчи листасене тепĕр хут çавăркалать, тепĕр хут пăхать, вырăнĕ-вырăнĕпе çĕнĕрен те йĕрлесе тухать.

«Юрă пурне те килĕшрĕ...» Авă кам канăçне çухатса çавăрттарать иккен сарăпсăр пластинкăна ирсеренех, авă кам çĕр каçассăн сунмасăр кĕтет кăвак çутă килессе кулленех!

«Хыпарсăр вăрах тăнин салтавĕ халĕ сиреншĕн паллă-и ĕнтĕ?..» Çакăн чухлĕ çырса епле паллă ан пултăр-ха, ара?! Паллă, пĕтĕмпех паллă!

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн