Атӑлҫи Пӑлхар вӑхӑтӗнчи артефактсем.
Ӗнтӗ такамсене хальхи Шупашкар гербӗ килӗшми пулнӑ. Чӑваш тӗнчипе нихӑш енчен те ҫыхӑнман ҫынсем пире ҫӗнӗ герб парнелес хӑрушлӑх пур. Хальхи герб, тен, чӑнах та, — хӑшпӗр енчен, — ӑнӑҫсӑртарах пулӗ. Ҫавӑнпа пӗрлех эпӗ хам Чӑваш Ен гербӗ те ӑнӑҫсӑртарах тесе шутлатӑп. Анчах та ӑна ҫӗнетес ӗҫе епле пулсан та аякри ҫичӗ ютсене ("специалистсене") шанса парас марччӗ.
More...
«Вӑрӑ пуҫӗ ҫинче ҫӗлӗк ҫунать» текен ваттисен сӑмахӗ пирки пурте илтнӗ ӗнтӗ. Те хамӑр халӑхрах ҫуралнӑ, те ыттисенчен йышӑннӑ, анчах ӑна пӗлмен ҫын ҫук пулӗ. Хальхи вӑхӑтра ӑнлантару словарӗпе ӗҫлетӗп те «ҫун» сӑмах патне ҫитрӗм. Хайхи хама та ҫак ваттисен сӑмахӗ мӗнле пулса кайни кӑсӑклантарса ячӗ. Шыраса пӑхрӑм вара. Вырӑсла ҫырса кӑтартнӑ пӗр халап тупӑнчӗ, ҫавна сире чӑвашла каласа парас кӑмӑл ҫуралчӗ.
Мӗн ӗлӗкрен Ҫимӗк чӑваш халӑхӗшӗн пысӑк уяв пулнӑ. Ҫак кун ял кӗрлесе тӑрать кӑна. Ара, аякри хуласенчен тӑван-пӗтен тӗп киле пуҫтарӑнать-ҫке-ха. Пурте пӗрле пухӑнса масар ҫине каяҫҫӗ, пирӗнтен яланлӑхах уйрӑлса кайнисене асӑнаҫҫӗ.
Православи тӗнне ӗненекенсем масар ҫине эрех-сӑра ӗҫме, апат ҫиме каймаҫҫӗ. Вӗсем тӑванӗн вилтӑпри патӗнче ларса ӑна лайӑххипе аса илеҫҫӗ, ӑшра кӗлӗ тӑваҫҫӗ. Ҫапла чиркӳ хушать. Анчах пирӗн, чылайӑшӗн, урӑхла пулса тухать.
Ку ахӑртнех чӑвашсен халӑх йӑли-йӗркипе ҫыхӑннӑ.
(О чувашских поверьях и суевериях, сновидениях и приметах)
В рамках 50-томной серии «Чӑваш халӑх пултарулӑхӗ» (Чувашское народное творчество), над которой уже несколько лет работают ученые Чувашского государственного института гуманитарных наук, изданы отдельные книги, посвященные мифам и легендам, героическому эпосу и историческим преданиям, пословицам и поговоркам, детскому фольклору, песням и сказкам чувашей.
Один из томов, составленный кандидатом филологических наук Еленой Федотовой, уроженкой Татарстана, представляет собой свод чувашских народных примет, поверий и толкований сновидений — «Сӑнавсемпе ӗненӳсем.
Геннадий Викторовӑн «Я вернусь...» кӗнекине (Шупашкар, 2006 ҫул) вуласа тухрӑм. Унта вӑл Геннадий Волков академикӑн сӑмахӗсене илсе кӑтартнӑ. «Ӗлӗк урама тухаттӑм та гени ҫине гени пырать. Халӗ вара ҫӗтӗк-ҫатӑк тум тӑхӑннӑ сӑвӑҫсемпе ҫыравҫӑсем утаҫҫӗ. Хӑшӗ-пӗри ӗҫкӗленнӗ, кӗсйисенче укҫи ҫук… Вӗсене айӑпласшӑн та мар эпӗ ҫакӑншӑн. Анчах шухӑшламалӑх пурах ҫав», — палӑртать Геннадий Никандрович.
60-мӗш, 70-мӗш, 80-мӗш ҫулсене аса илетӗн те (XX ӗмӗр), ун чухнехи ӗҫ коллективӗсенче еплерех хӑвна лайӑх туйнине астӑватӑн.
Нумай пулмасть пӗр ҫынпа чӑвашсен пурнӑҫӗ пирки калаҫса кайрӑмӑр. Апла-капла сӑмахланӑ май хайхи ҫынсен тымарӗ патне ҫитрӗмӗр. Ҫын тымарӗ тенӗ чухне кунта сӑмах ҫав ҫын хӑйӗн йӑх-несӗлне туйнипе туйманни пирки пырать. Енчен те вӑл хӑй ӑҫта ҫуралнине ӑнланать пулсан, хӑй хӑш халӑх пулнине туять пулсан — ҫав ҫыннӑн тымарӗ пур, ӑна нимӗнле глобализаци те, нимӗнле космополитизм та арман евӗр вакласа-ҫавӑрттарса пӗтереймӗ.
Пирӗн калаҫу хайхи нумай чӑваш инҫетри тӑрӑхсене лайӑх пурнӑҫ шыраса кайни пирки пулчӗ.
Хамӑр пурӑнакан ҫурта, урама, тӑван яла тасалӑхра, тирпейлӗхре тытмалла. Анчах хӑшӗ-пӗрин пирки «эгоист» теес килет. Унашкал ҫынсемшӗн пӳрте, картише тасалӑхра тытни те ҫителӗклӗ. Урамра, ҫывӑхри ҫырма-ҫатрара ӑпӑр-тапӑр йӑваланнине куҫ курмасть унӑн.
Тепӗр тесен, ҫавнашкал ҫынсемех варалаҫҫӗ пулӗ-ха. Нумаях пулмасть Сӗнтӗрварри районӗнчи Туппай Сӗмӗл ялӗнче пулса курма тӳр килчӗ. Питӗ илемлӗ вырӑнта вырнаҫнӑ ял. Сӑртлӑ вырӑн чӑннипех те куҫа илӗртет. Малтанах ялти урамсем тирпейлӗ пулнинчен, пӗр ҫӳп-ҫап та йӑваланманнинчен тӗлӗнтӗмӗр.
(Отклик на статью С.В. Щербакова «Вспоминая имена забытых героев чувашского народа: Охадер Томеев (XVIII век)» (Чӑваш халӑх сайчӗ. 14.05.2017)
Сергей Владимирович Щербаков — светлая пассионарная личность. Меня особенно вдохновляет его ( как и Василия Дмитриевича Димитриева) вера в славное прошлое и будущее чувашского народа. То, чем занимается С.В. Щербаков, — мало назвать исследовательской, просветительской, стимулирующей и положительно заряжающей деятельностью.
Чӑваш Республики Раҫҫей Федерацийӗн Европӑри пайӗн варринче, Сӑрпа Сӗве хушшинче вырнаҫнӑ. Хӗвеланӑҫӗнче вӑл Чулхула облаҫӗпе, ҫурҫӗрте Мари Эл, хӗвелтухӑҫӗнче Тутарстан Республикипе чикӗленет, Мордва Республикипе Ульяновск облаҫӗ - кӑнтӑр енчи кӳршисем.
Лаптӑкӑшӗпе пысӑках мар пулин те (Федерацири 89 субъектран 81-мӗш вырӑнта) Чӑваш Республики этем йышӗпе йӑвӑ - 1 тӑваткал ҫухрӑма 74,3 ҫын тивет (йӑвӑлӑх тӗлӗшӗпе 4-мӗш вырӑн). 18 пин тӑваткал ҫухрӑмран кӑшт ытларах лаптӑкӗ ҫинче миллион ҫурӑ ҫын пурӑнать, вӗсенчен 40 процента яхӑн – ялта.
• Мӗншӗн эсӗ хӑвна чӑваш тесе шутлатӑн? Таса чӑваш юнӗ пурришӗн е таса чӑваш чӗлхине пӗлнишӗн? Тӗн, чӑнах, чӑваш чӗлхи? Тӑван чӗлхе санран чӑваш тӑвать -им? Е тата урӑххи пур?
• Хӑв чӑваш пулни сана рехет кӳрет-и? Тӑван чӗлхери ытти чӗлхесене тӳррӗн куҫарма май ҫук сӑмахсемпе сӑмах ҫаврӑнӑшӗсем пурри сана савӑнтарать-и, кулянтарать-и?
• Мӗн ырри чӑвашра? Мӗнле хӑйнеевӗрле, чӑвашра кӑна пур енсене эсӗ палӑртма пултаратӑн? Мӗн начарри-япӑххи пур пирте? Ӑҫта халӑхӑмӑрӑн ӑс-хакӑлпа кӑмӑл-туйӑм уйрӑмлӑхӗ?
+2.3 °C
