Пӑлхар хулинче экскурсире ҫӳренӗ мая мана яланах унти кив мунчасем питӗ тӗлӗнтеретчӗҫ. Вӗсен ишӗлчӗкӗсем. Пӑхан-пӑхан вӗсем ҫине, анчах халӑх унта мӗнле ҫӑвӑннине пӗрре те ӑнланаймастӑн. Ак паян ӑнсӑртран тенӗ пек корейсен ондолӗ пирки пӗлтӗм. Вӑл мӗнле ӗҫленине курсанах пӑлхарсен мунчине епле йӗркеленине ӑнланса илтӗм.
Ондоль — кӗскен каласан, пӳрте ӑшӑтмалли меслет. Кӑмака ӑшши тӳрех мӑрьене мар каять — малтан сакайӗпе иртет те кайран тин вара тӗтӗм урамалла тухать.
More...
Вступление
1
«Хора ора», был назван край в насмешку,
Еще название - «Напрасные труды».
Поля и перелески вперемешку,
По речкам малым синие пруды.
Холмы, овраги, в зарослях долины
Деревни в окружении садов.
И рощи светлые - березы да осины,
Вдали от крупных шумных городов.
Когда я райские себе представлю кущи
Земля Вирьяльская на ум идет -
Пруды, стада гусей плывущих,
Сады, в цвету, и соловей поет…
Давно она уж души покорила
Неброской северной красой своей.
Ӗнер хыпар ҫитрӗ, Ялавӑрта (Чӗмпӗр облаҫӗ) иккен Алексей Ургалкинӑн палӑкне уҫнӑ. Чаплӑ япала — хамӑрӑн паллӑ ҫынсене асра тытма кунашкал бюстсем тем тесен те питӗ кирлӗ. Уйрӑмах вӗсен тӑван ялӗсенче. Чӗмпӗр облаҫӗнчи чӑвашсен наципе культура автономийӗ сӑваплӑ ӗҫ туса ирттернӗ, Олег Мустаева ҫакӑншӑн пысӑк тав сӑмахӗ каламалла.
Ҫавах та пӑшӑрханмалли те ҫук мар. Темшӗн бюстӑн постаментӗнчи ҫыпӑҫтарнӑ чул ҫине сӑмахсене вырӑсла кӑна касса хунӑ.
Юхма Мишши хатӗрленӗ «Ылтӑн ҫӳпҫе» кӗнекери статьясемпе малалла паллаштаратпӑр. Аса илтеретпӗр, кӗнекен иккӗмӗш ячӗ — «Чӑваш сӑмахӗсен вӑрттӑнлӑхӗ». Ӑна 1993 ҫулта кӑларнӑ («Вучах» библиотекинче).
Кӑра, кӑрал...
Ашмарин словарӗнче кӑрал сӑмаха ҫапла ӑнлантарса панӑ: «Оружие, орудие... вӑрҫӑ кӑралӗ-хатӗре... Кӑрал тесе, каскалакан тимӗр таврана калаҫҫӗ... «Кӑраллӑ ҫын килет, петӗм халӑх тарса пӗтрӗ!..» Ку вӑл ҫар хатӗрӗ тытнӑ ҫын килнине пӗлтерет.
Кӑрапа кӑрал сӑмахӑн тӗп тымарӗ пӗр пулма пултарать.
Л.А. Андреев-Лесник ҫырнӑ «Тӳнтерле орфографи пирки тӳр сӑмах» статьйи «Чӑваш халӑх сайтне» вулакансене нумай калаҫтарчӗ. Вӗренӳ министерсви ӑна ҫакӑн пек хурав панӑ:
Хисеплӗ Леонид Емельянович! Чӑваш Республикин вӗренӳ тата ҫамрӑксен политикин министерстви Сирӗн 2019 ҫулхи ҫу уйӑхӗн 7-мӗшӗнче ҫырнӑ ҫырӑвӑра илнине, унти информаципе паллашнине пӗлтерет. Эсир чӑваш ялӗн ача сачӗсенче чӑвашла калаҫма вӗрентес тата чӑваш орфографийӗ пирки ҫырнӑ ҫырӑва тимлӗн вуласа тухрӑмӑр.
Хисеплӗ Леонид Емельянович!
Чӑваш Республикин вӗренӳ тата ҫамрӑксен политикин министерстви Сирӗн 2019 ҫулхи ҫу уйӑхӗн 7-мӗшӗнче ҫырнӑ ҫырӑвӑра илнине, унти информаципе паллашнине пӗлтерет. Эсир чӑваш ялӗн ача сачӗсенче чӑвашла калаҫма вӗрентес тата чӑваш орфографийӗ пирки ҫырнӑ ҫырӑва тимлӗн вуласа тухрӑмӑр.
Ку сӑмахсене халь ҫапла ҫырса пӗр ӑнлану тӑватпӑр. Ӗлӗк кашни сӑмах (аш та, какай та) хӑйне уйрӑм пӗлтерӗшпе ҫӳренӗ. Сысна пуссан какай пулать тенӗ, ытти чӗрӗ чун пуссан — аш. Пӗтӗмӗшлетсе каламалла чухне те аш-какай темен, аш-пӑш сӑмахпа усӑ курнӑ. Кун пирки В. Г. Егоров профессор хатӗрленӗ «Этимологи словарӗнче» лайӑх ӑнлантарса панӑ.
1992-1994 ҫулсенче И.А. Андреевпа Ю.М. Виноградов ушкӑнӗ хатӗрленӗ Чӑваш чӗлхин орфографине йышӑнчӗҫ. Вӗсем ҫырнӑ правилӑсем тӑрӑх — чӑваш чӗлхинче хутлӑ сӑмахсем пӗтеҫҫӗ, вӗсен вырӑнне «сӑмах майлашӑвӗсем» пулаҫҫӗ. Тата сӑмахӑн кӗскетнӗ формисемпе усӑ курса чӑваш чӗлхин тасалӑхне, тӗрӗс калаҫассине пӗтереҫҫӗ. Чӑваш чӗлхине, чӑваш ҫырулӑхне аркатасси, чӑваш халӑхӗн пуласлӑхне пӗтересси ҫак орфографирен пуҫланса каять.
Чӑваш чӗлхин 1938 ҫулхи чӑн орфографине аркатма пулӑшакансем камсем пулнине Чӑваш халӑхӗ пӗлмелле, вӗсем ҫаксем:
- А.
...Районные и республиканские газеты в больницу приносил янтиковский парень Владимир Кузьмин, и нас, стационарных читателей, прежде всего интересовали публикации краеведческих материалов, поскольку мы были из разных сел и городов Чувашии и каждый ходячий пациент хотел знать новости и радоваться успехам и обновлению своих родных уголков.
Краеведческие проблемы района постоянно и умело поднимают аликовская, краснармейская, причебоксарская, янтиковская, яльчикская газеты.
«Сувар» хаҫат ҫумӗнчи литпӗрлешӳ ертӳҫи Евгений Турхан «Сувар» хаҫатра «Пӗр роман — икӗ типографире» рецензи пичетлесе кӑларчӗ. Унта Николай Сорокинӑн «Тӑлӑх арӑм минтерӗ» романӗ пирки сӑмах пуҫарнӑ. «Чӑваш халӑх сайтӗнче» пичетленнӗ «Ҫакӑ-и илемлӗ литература?» статьяпа танлаштарсан асӑннӑ кӗнекене пачах урӑх хак панӑ.
«Ҫак кунсенче Шупашкарти икӗ типографире – Чӑваш кӗнеке издательствинче тата «Ҫӗнӗ вӑхӑтра» – пӗр харӑс Николай Сорокинӑн «Тӑлӑх арӑм минтерӗ» ятлӑ «савнисен романне» пичетлесе кӑларчӗҫ.
Дунайские и волжские болгары не называли своих правителей ханами. В мире нет ни одного письменного документа подверждающего, что волжские и дунайские болгары могли называть так своих правителей. Ошибочное именование болгарских правителей словом Кан(якобы от слова Хан) пошло с 1870 года, когда русский историк Федор Успенский неправильно прочитал надпись с колонны Омуртага, найденной близ Абобы-Плиски(Болгария).
ΚΑΝΑCYΒΙΓΙ ОΜΟΡΤΑΓ – так написано греческими буквами на знаменитой колонне правителя Болгарии с 814 по 831 годы.
+3.3 °C
