Электронлă вулавăш

Трибунăпа юнашарах ларакан Галина Филипповна çамрăк фермер сăмахĕсене ун çинчен куç илмесĕр тăнларĕ. Тахçан ашшĕн пиччĕшĕ Виталий Спиридонович каланă сăмахсем аса килчĕç. Вăл тырă акса тăвас ĕç пирки пĕлсе калаçакан, ĕçе пĕлсе тăвакан çамрăка çапларах хаклатчĕ: «Ку ачаран çăкăр шăрши кĕрет, ĕç шанса пама юрать». Валерий пирки шăпах çапларах пĕтĕмлетӳ тăвас килчĕ унăн. Калаçма та шухăшласа калаçать. Килĕшӳллĕ тумланнă. Унăн йăрăс пӳ-сине хальхи салтаксен çи-пуçĕ илемлĕрех, тата та йăрăсрах кăтартать. Мăйăх-сухал та çук. Çӳçне те вăрăм ӳстермен. Салтак йăли-йĕркинчен пуçĕпех хăтăлса та çитеймен пулас-ха хăй. Кăшт палăрмалла хĕрлĕ сăн çапнă пичĕ тап-таса ун. Пĕр хура пăнчăпа пӳрлешке те курăнмасть. Хĕрсен пичĕ пек яп-яка. Кăвак куçĕсемпе умри çынсем çине вăтанчăклăн пăха-пăха илет. Галина Филипповна шучĕпе, çынран вăтанма пĕлни чăваш хĕрĕ-каччине хăйне майлă илем те кӳрет. Йышлă çын умĕнче сăмах каланăран çапла пуль теме те пулать çакна. Ăнсăртран кĕмсĕрт тенĕ пек, фермера итлесе ларнă май Галина пуçне кĕтмен шухăш пырса çапрĕ: «Акă кама шанса памалла колхоз тилхепине. Çамрăк, вăй-хал тапса тăрать. Хресчен пурнăçĕпе ĕçне-хĕлне чухлани те сисĕнет. Икĕ çул фермер пулса ăна-кăна ăша хывни курăнсах тăрать. Пĕлĕвĕ мĕнле-ши? Тепĕр тесен, вĕренме кая юлман-ха Валерий Ванюшин. Хушамачĕ мĕнле янравлă хăйĕн! Ячĕ те хушамачĕпе килĕшуллĕ...»

Фермер хыççăн тухса калаçакансен сăмахĕсем хула майрине пит кăсăклантармарĕç. Халĕ унăн пĕтĕм шухăшĕ ял çыннисемпе ял чĕлхипе калаçнă çамрăк çинче пулчĕ. Унăн пĕр тăхтаса тăмасăрах хăйĕн шухăшне район пуçпăхне пĕлтерес килчĕ. Блокнотĕнчен таса страницине татса илчĕ те ун çине васкасах çырма тытăнчĕ, вуласа-туса тăмасăрах хут таткине Урал Батырович умнелле шутарчĕ. Лешĕ çакна çеç кĕтнĕ тейĕн, çавăнтах унта пĕртен-пĕр сăмах çырчĕ те ăна аялтан туртрĕ, каялла хăна умнĕ куçарчĕ. Пĕр сăмах вуларĕ унта Галина Филипповна: предлагайте!

Калаçакан чылай пулчĕ. Сăмахпа пурте хуçалăха çĕклессишĕн çаптараççĕ. Ĕçлĕпĕр, тăрăшăпăр теме именеççĕ-ши, хăйсене хăйсем шанмаççĕ? Ĕçрен пĕрре писнĕ халăха тепре çавна тавăрттарма йывăр çав. Ĕçлемесĕр те пурăнма май пуррине ăнланса илчĕç пулас. Унта та кунта çăкăр татăкĕ шыракан бомжсем те пурăнаççĕ. Пĕрре те ăмсанмалла пурнăç мар. Тара ӳксе ĕçлекен çын вара урăхларах пурăнать паян, унăн пурте пур: гаражра — машина, кĕсьере — телефон, банкра — укçа. Пӳртре телевизор кăна мар, компьютер та курăнма пуçларĕ. Çакна кашниех курать, пĕлет, анчах нумайăшĕ ĕç патне туртăнмасть...

Пухăва ертсе пыракан Краснов хула хăнине сăмах парсан вăл мĕн каласса чăтăмсăррăн кĕтнĕ халăх эстрада çăлтăрне чысланă пек алă çупма тытăнчĕ.

— Çупмасан та юрĕччĕ, — аллипе сулкалашрă Галина Филипповна чарăнăр тархасшăн, эп юрăç мар. Сăмах каласшăн кăна тухрăм сирĕн ума. Чыс-хисепшĕн тавах. Малалла паян хам мĕншĕн сирĕн пухăва килнин сăлтавне хыпарлам. Эп çак ялта çуралнине пĕлетĕр. Атте, Филипп Спиридонович Петров (ку сăмахсем хыççăн чылайăшĕ сылтăм енче чӳречепе тĕлме тĕл ларакан хуралçă енне çаврăна-çаврăна пăхрĕ) 30 çул тракторпа ĕçлерĕ. Паян та вăйĕ çитнĕ таран тăрăшать-ха. Анне — пенсире. Кунтах вăтам шкул пĕтертĕм, «Шуçăм» колхоз направленийĕпе ял хуçалăх институтне кайса кĕтĕм, ăна хĕрлĕ дипломпа пĕтертĕм, экономист пулса тăтăм. Колхозра тĕп бухгалтер пулса ĕçлеме тытăнтăм. Икĕ çул ĕçлене хыççăн экономиста лартрĕç. «Шуçăм» экономика тĕлĕшĕнчен вăйлă аталаннă хуçалăхчĕ. Колхозниксем ĕç укçи вăхăтра илетчĕç. Пурнăç вĕресе тăратчĕ. Тăхăр вуннăмĕш çулсен пуçламăшĕнче асар-писер самана тапранса кайрĕ. Арпашăнсах пĕтрĕмĕр. Перестройка! Демократи! тесе кăшкăрашма тытăнтăмăр. Кашни хăйĕнне çухăрать, хăй тăвас тенĕ пек тутарма тапаçланать. Колхозра, пирĕнинче кăна мар, ыттисенче те, уйрăлу чирĕ, бригади-бригадипе уйрăлса тухса уйрăм колхозсем туса хурас чир тапранчĕ. Пире те килсе çапрĕ çав чир. Чулкассен хамăр уйрăм колхозпа пурăнма тытăнтăмăр. Мана хам ĕçре ĕçлеме памарĕç, мĕншĕн тесен бухгалтер вăл нумай пĕлет. Ытла нумай пĕлекен специалистсем кирлĕ пулма пăрахрĕç, ытларах пуçлăхсем майлă çаптаракансем хисепе тухрĕç. Тек кунта ĕçлеме май пулманнипе хулана тухса кайрăм, конкурсра çĕнтерсе завод бухгалтерине ĕçе вырнаçрăм. Халĕ унта тĕп бухгалтер ĕçĕсене туса пыратăп. Экономика наукисен кандидачĕ. Пасар экономики текен япала вăл яла кăна мар, хула пурнăçне те вăйлă пырса çапрĕ. Пирĕн завод тек хула харпăрлăхĕ мар. Унăн тĕп хуçисем — лере, Мускавра, — аллипе айккинелле кăтартсах ăнлантарчĕ трибуна çинчи хĕрарăм. Завод çĕнĕрен вăй илчĕ. Унта пин çын ĕçлет. Ĕçшĕн лайăх тӳлеççĕ. Упăшка бизнес енĕпе тăрăшать. Строительство материалĕсем сутакан магазин тытатпăр.

Сăмах май каласах хăварам. Эпир таварсене тӳрех вĕсене туса кăларакан вырăнта туянатпăр. Çавăнпа хаксем те йӳнĕрех. Шиферпа цемент çеç мар, пăта таранах çапла. Сире те хамăр магазина ырă сунсах кĕтетпĕр, — терĕ те Галина Филипповна, ик аллине ик еннелле сарса, шап-шурă шăлĕсене çиçтерсе, илемлĕн кулса илчĕ. Ахăртнех ку хăйне майлă реклама та пулчĕ. Çапла, трибуна çинчен вăл тата та илемлĕрех курăнать. Шурă çеçкеллĕ кăвак пурçăн тутăрне мăйĕ тавра яваласа янă. Пысăк хура куçĕ залри çынсене малти ретрен пуçласа кайрисем таранах вĕçĕмсĕр хыпашлать. Калăн, вĕсем мĕнле ларнине, мĕнле сывланине хăй çине еплерех пăхнине курсах мĕнлерех ыйтусем канăç паманнине, мĕн асаплантарнине тавçăрса илме тăрăшать.

— Эп мĕншĕн çак трибуна умне тухнă-ха? — хăйĕнчен хăй ыйтнă пек каласа хучĕ Галина Филипповна.

— Пире курма! — çийĕнчех янрарĕ нихçан хушша-хуппа кĕмесер юлман Япшар сасси.

— Ку та тĕрĕс! — çухалса каймарĕ трибуна çинчи. — Тăван ял çыннисемпе тĕл пулса калаçмаллах манăн, вĕсен пурнăçĕпе интересленмелле. Пытармасарах калатăп: унччен чи малтан ĕç пирки шутласа, ĕç туса пурăннă ял паян мана ытла та мĕскĕннĕн курăнать. Чăнах, мĕскĕн çыннах аса илтерет вăл. Ытларах ĕçкĕ пирки шутланăн туйăнать. Килмессерен куç умĕнчен ӳсĕрсем каймаççĕ. Тепĕр чух ир-ирех ял урамне тухса уçăлса çӳрес йăла та пур ман. Хĕллехи вăхăтра тул çутăлса çитичченех ялта пĕр çутă та çук. Ниçта пĕр сасă илтĕнмест. Ĕçе васкакан çын ури айĕнче юр кăчăртатмасть. Ача чухнехисем асран каймаççĕ. Юрĕ, яла çут çанталăк газĕ çитни вăл — пин ырлăх. Унччен уяр та сивĕ каçсенче ферма, клуб тата шкул котельнăйсен мăрйисенчен тĕтĕм юпаланса хăпаратчĕ. Шăп ирпе ултă сехетре ферма енчен сасартăк хыттăн кĕрленĕ сасă илтĕнсе каятчĕ. «Куля тете ĕне сумалли агрегата хускатрĕ, ирхи сăвăм пуçланчĕ. Сехетĕре тĕрĕслĕр», — теттĕмĕр. Пире те, аслă классенче вĕренекенсене, эрнере пĕрре, Ирина Ильинична фермăна практикăна илсе каятчĕ. Эпир, хĕр ачасем, шурă халатсем тăхăнса, ĕне сума хăнăхаттăмăр. Арçын ачасем тислĕк хыратчĕç, ĕнесене силос салатса паратчĕç. Пĕтĕм витипе тутлă силос шăрши тăратчĕ. Килĕштереттĕмĕр çакна. Дояркăсемпе скотниксем эпир пынăшăн савăнатчĕç, тав тăватчĕç, ăшă сăмахсемпе ăсатса яратчĕç. Савăнăçлăччĕ эпир. Пурăнас, вĕренес, ĕçлес кăмăл та пысăкчĕ. Хальхи çамрăксем çапла ĕçленине курман. Алла сăра кĕленчи тытса урампа шавласа утнине вара пĕрре мар курнă. Мана леш, унчченхи ӳкерчĕк, килĕшет. Эп паян та хамăн унчченхи юлташсемпе çапла ĕçлесе пăхăттăм. Çук çав, иртрĕç вăл вăхăтсем. Ĕçлесе тесен ферми çук. Ялта тракторĕ-машини те, выльăхĕ-чĕрлĕхĕ те кирлĕ. Вĕсемсĕр ял-ял та мар. Унăн илемĕ те çук. Çакнашкал ыйтусем канăç памаççĕ мана çакăнта тĕнчене килнĕ, ӳснĕ çынна. Акă мĕн хистерĕ сирĕн умăра тухса калаçма. Ăнлантăн-и, Япшар тете?

— Мĕн ăнланмалла марри пур вара кунта? Канешнă ăнлантăм.

— Колхоза кам пĕтернине мансан та юрать, — малалла калаçрĕ хăна. — Малашне ăна чĕртесси пирки шутласчĕ. Çав шухăшпа килнĕ эп кунта.

— Шухăшпа шур пӳрт лартаймастăн, — хальхинче те лăпкăн лараймарĕ Япшар.

— Пĕрле шухăшланă, канашланă хыççăн, паçăр ху каланă пек, çанă тавăрсах ĕçе тытăнма та юрать, Япшар пичче.

— Ĕçшĕн тӳлесен тытăнатпăр. «Шуçăмра» ман пек трактористсем акара кăна вуншар пин таран ĕçлесе илеççĕ. Кĕрхи ака вăхăтĕнче те çапла. Пирĕн светшăн тӳлеме те укçа çук.

— Эсĕ, Япшар, укçине парас пулсан та светшăн кайса тӳлеместĕн, кивçене кĕрсе илнĕ сăмакуншăн кайса тӳлен. Юлнипе тепĕр кĕленче чиксех каян, — хăйне те чĕпĕтсе илчĕ бригадир.

— Эп сăмаха вĕçлейменччĕ, каласа пĕтерме парăр-ха, тархасшăн, — зал çине тинкерчĕ хăна.

Тинех чи кирлине каласса туйса пулас, çынсем кĕрлесе ларакан телевизор кнопкине пуснă пекех шăп пулчĕс.

— Паçăр Урал Батырович чĕрене витермелле каласа хучĕ, унчченхи председатель палăкĕ умĕнчен иртме намăс мана терĕ. Ăна намăс пулсан пире мĕнле-ши? Эп сирĕншĕн калаймăп, хамшăн калатăп: намăс! Питĕ намăс мана. Вăл ман аттен тăван пиччĕшĕ, ялшăн ĕмĕр тăршшĕ чунне парса ĕçленĕ çын. Ун ĕçне халăх çавăнпа палăк лартса чысларĕ. Института кайма та мана направлени вăл пачĕ, колхоз шутĕнчен стипенди тулесе тăчĕ. «Ан ман, Галя, кайран ĕçлесе татăн!» — терĕ.

— Не отходя от кассы тенĕ пек-и?

— Çапла килсе тухать, парăма веçех татаймарăм, ĕçлеме памарĕç. Хампарăм пирки манман эп. Мăшăрăмпа та канашланă. Кăçал сире çур аки ирттерме пулăшас шут пур. Костя Красновпа тата сирĕн бухгалтерпа ларсах шутларăмăр. Эп сире çурхи ĕçсене ирттермешкĕн солярка, 300 центнер тулă тата 200 гектарлăх сахăр кăшман вăрлăхĕ туянма укçа парса пулăшатăп. Тен, калчасене апатлантарма им-çам туянмалăх та уйăрма май тупăп. Спонсор пулса мар, нимĕнле процентсăр-мĕнсĕр кивçен парса пулăшасшăн. Ыттине хăвăр пĕлетĕр. Мĕн-мĕн тата мĕн чухлĕшер акасси пирки пĕрле чухне калаçсан аванрахчĕ. Мĕнле культура тупăшлăрах пулнине хăвăр пĕлме тивĕçлĕ.

— Ял-ялĕнче ытларах кăшманпа хĕвел çаврăнăш акаççĕ, — илтĕнчĕ хĕрарăм сасси. — Пайти пур ун. Кун пирки председательпе агроном шутлаччăр.

— Ăçта вĕсем, председательпе агроном? — ура çине тăрсах калаçма пуçларĕ хуралçă. — Хуçа çынни вăл, пирĕн техника мĕнлерех-ха тесе, мехпарка пыра-пыра кайĕччĕ. Ыран-паян акана тухмалла, пирĕн хуçасен паркра ура йĕрри те çук. Пĕри больницăран тухаймасть. Кирлĕ хутсене те унта çитсе алă пустараççĕ. Агроном текенни, мана хĕллехи уйăхсемшĕн пурпĕр тӳлемеççĕ тесе, ялтан-яла тăванĕсем патне хăнана çӳрет. Хуçасăр кĕтӳ эпир. Ак Краснов çитсе курчĕ çак кунсенче парка.

— Çĕнĕ хуçа суйлас!

Тапранса кайрĕ вара председатель тавра калаçу! Мĕн кăна каласа хăртмарĕç-ши ăна? Отчетлă пухурах кăларса çапасшăн пулнă иккен. Лешĕн ĕç вырăнне пушатас килмен, малашне шăл çыртса ĕçе кӳлĕнме сăмах панă. Ĕçрен кăларса çапасран сехерленнипе чирлесе ӳкнĕ-мĕн. Çавăнтанпах больницăра выртат. Хăçан сывалса тухасси те паллă мар.

— Давайăр тепре улăштарса пăхар председателе, — çине тăчĕç ыйтăва хускатнисем. — Çур акине çĕнĕ хуçапа ирттерер. Манас мар: ĕç-пуç майлашăнса каясси тыр-пула мĕнлерех акса хăварнинчен килет.

— Кама лартма пулать председателе? Ну, кама?

Ял администрацийĕн пуçлăхĕ Эрхип Архипович майĕпен ура çине тăчĕ.

— Ялта çук ун пек кандидатура. Çав вăхăтрах пур та. Çамрăк. Вăй питти. Ял хуçалăх институчĕ пĕтернĕ...

— Кам? Кам?

— Хамăр умрах ларакан Галина Филипповнăна сĕнесшĕн эп.

— Ма хăвăн хĕре сĕнместĕн? Санăн та пур институт пĕтернĕ хĕрӳ! — тем хушса сиксе тăчĕ Хĕлип хуралçă.

— Манăн тухтăра вĕреннĕ. Ăçта курнă эс халиччен пĕр-пĕр тухтăра бригадира е прседателе суйласа лартнине? Администраци пуçлăхĕсем хушшинче те çук ун пекки.

— Сирĕн вăл алкашсене сиплекенни мар-и-ха, Эрхип Архипович?

— Çапла, нарколог текенни.

— Пире шăпах çавăн пекки кирлĕ те. Колхоза та тытса пырать, ĕçкĕçсене те сыватать.

— Пирĕн Япшаров иккĕ те сипленчĕ ĕнтĕ ун патĕнче, — ăна та сăмах хушма меллĕ самант килсе тухнăшăн хĕпĕртерĕ Чапай Петĕрĕ. — Малтан çулталăк еннех тытмарĕ курка-черкке. Иккĕмĕш хутĕнче виç уйăх та чăтаймарĕ — каллех шумел камыш пуçланчĕ. Ак эп тытап хама пĕр леченисĕр-мĕнсĕр. Вунă кун та пулать тутанманни. Вичук пăрахрĕ вĕт çапла. Пилĕк çул ĕçмест. Ĕçме те шутламасть. Туртма та пăрахрĕ.

— Чимĕр-ха, юлташсем, эпир каллех калаçакан çын сăмахне пӳлтĕмĕр. Темле йăла вăл пирĕн: кирек мĕн çинчен калаçнă чухне те ĕçкĕ çине кĕретпĕр те каятпăр, — тек чăтса тăраймарĕ пуху пуçлăхĕ.

Клубри халăх кунта ырă тĕллевпе килнĕ çын умĕнче аван мар пулнине ăнланса илчĕ пулас, самантрах çăвара шыв сыпнă пек пулчĕ.

— Манăн хамăн юратнă тата лайăх пĕлекен ĕç пур, — нимĕн пулман пек лăпкăн калаçрĕ Галина Филипповна. — Тĕрĕс ăнланăр: эп сире пулăшу сĕнни — колхоз тилхепине хам алла çавăрса илесшĕн пулни мар. «Кубанские казаки» фильмри вăхăтсем тахçанах иртнĕ. Чулкасра колхоза ертсе пырма пултаракан çын çуккипе килĕшес килмест ман. Пур ун пек çын! Пур!

— Кам? Кам? — темиçен харăс янратрĕç пĕр ыйтăвах.

— Эп сирĕн коллектив членĕ мар. Çавăнпа та ман кандидатурăсем сĕнме ирĕк çук пуль тетĕп.

— Эс камне кăна кала!

— Хăвăр умăрта тухса калаçнă Ванюшин пирки калатăп, — терĕ те хула хăни, трибуна патĕнчен пăрăнса хăй вырăнне ларчĕ. «Ыттине хăвăр пĕлĕр» тени пулчĕ ĕнтĕ ку.

Çынсене шухăшлама, пĕр-пĕринпе канашлама май пултăр тесе-ши, Краснов вунă минутлăха тăхтав пачĕ. Çынсем, чăнах та, фойерисем те, клуб умне пирус туртма тухнисем те, аллисемпе сулкалашсах калаçма тытăнчĕç. Халăх хушшинче майĕпен уткаласа çӳрекен Галина Филипповна çынсем мĕн пирки калаçнине татăкăн-кĕсĕкĕн пулсан та хăлхине чикме тăрăшрĕ. Çапла çав, калаçма сăлтав кăна тупса пар! Кайрĕ вара. Шалтисем те, тултисем те Ванюшин пирки ырласа калаçаççĕ. Шала кĕрсе ларсан вара пуху çĕнĕ вăйпа шавлама тытăнчĕ. Сăлтавĕ пур иккен. Чирлĕ председатель арăмĕ президиум сĕтелĕ çине пĕр кĕтмен çĕртен хут пырса хучĕ. Ăна чи малтан Урал Батырович вуласа пăхрĕ те Галина Филипповна умне куçарчĕ. Юлашкинчен çав хут пуху ертӳçин аллине лекрĕ.

— Халăха вуласа кăтарт-ха, — хушрĕ Урал Батырович.

Лешĕ кĕттермерĕ. «Çĕнĕ Çăлтăр» СПК членĕсен пĕрлехи пухăвне хутшăннисене. Колхоз председателĕнчен Иван Маркелович Аптрамановран. Заявлени. Чир шала кайнă пирки по собственному желанию председательтен хăтарма ыйтатăп». Алă пуснă, паянхи числона лартнă.

— Хăтаратпăр-и? — ыйтрĕ ертӳçĕ.

— Хăтармалла! — шавларĕ пуху. — Кăларатпăр та çĕннине суйлатпăр! Кандидатура пирки те сас-хура пулчĕ-ха кунта.

— Хăй мĕн тет-ха? — уççăн янрарĕ хĕрарăм сасси Ларина Татьяна пулчĕ иккен. Администрацири ĕçсен управляющийĕ. Вăл Ванюшина хăй çине пăхтарасшăн пулнийĕ çамрăксем пĕлеççĕ-ха. Тем тума та хатĕр уншăн. Фермер хуçалăхне йĕркелесе яма та чылай пулăшрĕ, сахал мар хут çырчĕ. Çулла кăшман калчисене сайралатма икĕ кун пынăччĕ. Фермер парăмра юлмарĕ ĕçленĕшĕн сахăрпа татăлчĕ. Паян та сас пачĕ Таня. Халь ун шухăшĕ уçăмлах мар-ха: те фермертах хăварасшăн Валерие, те председателе ларттарасшăн?

Валерий халăха кĕттерсе тăмарĕ, ура çине тăрсах пурте илтмелле евитлерĕ.

— Галина Филипповна каланă пек, манăн та паян кун хама килĕшекен ĕçĕм пур. Эп фермер пулнине пĕлетĕр. Иртнĕ çул самаях ăнтартăмăр эпир. Ăнтарни мĕнĕ — тунă тăкаксене пĕтĕмпех саплаштартăмăр. Сахăр вара чей ĕçмелĕх мар хамăра валли те юлчĕ. Çăкăрлăх та тырă пур пăртак. Çĕр сахал пирĕн пулсан тупăшĕ пирки те калаçма пулĕччĕ. Халăхĕ те пирĕн ни колхозра ĕçлесшĕн мар, ни фермера куçасшăн мар.

— Председателе кĕрсен санăн икĕ пин гектар еннех çĕр пулать, — кандидатурине хӳтĕлесе чи малтан сăмах хушрĕ Япшаров. — Эп сана тытăнса пăх тесе каламастăп, тытăн, ĕçле тетĕп. Тытăнса пăхаканнисем пулчĕç, ĕçлекенни кăна пулмарĕ. Хамăрăн пысăк колхоз чухнехи председатель Виталий Спиридонович каларăшле, санран пăртак çăкăр шăрши кĕрет. Килĕш, Валерий. боевиксенчен хăраманнине ĕçрен хăраса ан тăр!

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн