Электронлă вулавăш

— Ачасем, ывăнмасăр ĕçлĕр! Кăшманĕ шултра пултăр. Сахăр пулсан малашне те мороженăй çийĕпĕр-ха, — терĕ пĕр кĕтмен çĕртен пурне те савăнтарнă хĕрарăм, машина ăшне вырнаçса. Пылак çимĕçпе сăйланă ырă çынна ачасем паянхи çанталăк пекех ăшă кулăпа ăсатрĕç.

Вар урлă каçиччен Галина машинине чарсах кăшман уйĕ çине тепре пăхса илчĕ. Çак 100 гектарлă лаптăк ăна халь кăткă тĕмине, шутсăр пысăк кăткă тĕмине аса илтерчĕ: пĕр хĕрринчен тепĕр хĕрне, пĕр вĕçĕнчен тепĕр вĕçне çити çын хĕвĕшет. Урайне пĕр тикĕс сапаласа янă пăрçа тейĕн: куçать, утать, чупать, йăшăлтатать. Ĕçлет эппин ял халăхĕ, пурăнать эппин Чулкас. Çак чĕрĕ ӳкерчĕк хĕрарăм ăшенче таçта шалта ăшă-ăшă туйăм, чĕринче çутă-çутă ĕмĕтпе шанчăк çуратрĕ. Çав вăхăтрах хăй кăна пĕлекен, чухлакан тунсăх туйăмĕ те хăй çинчен систерчĕ. Халех Елена Елюковăна курас, ăна хăй çумне пăчăртаса ачашлас, икĕ аллинчен тытса хĕр ачан тĕпсĕр кăвак куçĕн тарăнăшне путас килчĕ. Кăшман уйне çак тĕллевпех çитнĕччĕ вăл. Кĕтнĕ тĕл пулу пулса иртеймерĕ кунта. Ялти пухуран вара та курман ăна. Шутсăр курас килсен те. Каламалли пур. Ăс парса вĕрентес килни те хистет курнăçма. Йăнăш утăм тăвасран асăрхаттарас килет. Хăй шăпах ун ӳсĕмĕнче йăнăшрĕ мар-и? Халĕ çакăншăн, çав йăнăшшăн, те тарăхмалла, те савăнмалла — хĕрарăм хăй те пĕлсе çитереймест. Чылай çулсем иртнĕ, пурнăç чиперех майлашăнса кайнă хыççăн нимĕн тарăхмалли те çук пек. Пурпĕрех асăрхаттарас килет ун Еленăна.

Тырă пуссинчи тусанлă çулпа кашни шăтăк-путăка шутласа чупать ял еннелле таçти çĕршывра туса кăларнă машина. Хыççăн çĕкленекен шĕвĕ тусан часах каялла çул çине майĕпен лăпчăнать. Тата кам та пулин килсе хускатиччен-çĕкличчен ĕнтĕ. Пуçри шухăшсен çăмхи те çаплах. Тĕкĕнмесен сӳтĕлмест. Пĕр сӳтме пуçласан вара... Хирти кукăр-макăр та тусанлă çулпах танлаштарас килет ăна, шухăш çăмхине. Тусанлă, лакăм-тĕкĕмлĕ вырăнсем те пулнă çав çамрăк хĕрарăмăн хальлĕхе вăрăм та мар пурнăç çулĕ çинче...

... Экзаменсем пĕтнĕччĕ. Аттестат илесси кăна юлнă. Балра ташлама кĕпе те хатĕр. Вуннăн вĕренсе тухрĕç çав çул шкултан: ултă хĕрпе тăватă каччă. Инкеке-ши, телее темелле-ши, шăпах вĕренсе тухакансен балĕ пулмалли кун Костя Краснов салтакран таврăнса çитрĕ. Салтакран вăл Галина патне темиçе çыру та янăччĕ-ха. Анчах вĕренсе пĕтермесĕр юрату вăййине хутшăнмасса сăмах панă хĕр унăн пĕр çырăвĕ çине те хурав памарĕ. Çакă пулчĕ те каччăпа хĕр васкавлăн тĕл пулмалли сăлтав.

— Ма хуравламарăн ман çырусене? — хĕр умне çитсе тăчĕ Костя таврăннă кунах.

— Шкул пĕтермесĕр юрату çырăвĕсем çырса ларас килмерĕ, — татăклăн илтĕнчĕç Галя сăмахĕсем.

— Халь пĕтертĕн-и ĕнтĕ вĕренсе? — хĕре тӳрех ыталама хăтланчĕ салтак.

— Пĕтертĕм. Анчах аттестат илмен-ха. Паян илмелле. Сана та чĕнетĕп сыв пуллашу каçне, — пĕр шутламасăр-тумасăр персе ячĕ хĕр ача.

Виçĕ çул каярах кăна çак шкултан вĕренсе тухнă, паян кăна салтакран таврăн çамрăка пĕрле савăнма чĕннине хирĕçлекен пулмарĕ. Ара, пĕрле вĕренĕ шкулшăн, тус-юлташĕсемшĕн икĕ çул тунсăхланă салтака мĕнле чыс-хисеп тумăн-ха? Кĕрекере пĕрлех ларчĕç, юрларĕç, ташларĕç çамрăксем. Юлашкинчен шкул хыçĕнчи вăрмана та пĕрлех çитрĕç. Тантăшĕсенчен хăш вăхăтра тата ăçтарах татăлса юлнине те сисмерĕ ун чухне Галя. Ара, Костя утма та памасть, чарать ыталама, чуп тума тытăнать. Вăл, хĕрсемшĕн тунсăхласа çитнĕскер, юриех пӳлсе юлнă пулас. Чылай утнă-çӳренĕ хыççăн Костя сĕннипе çула урлă йăваннă парка ăвăс вулли çине ларса канма шутларĕç хĕрпе каччă. Ыталашса та чуптуса ларнă май вăрăм та çăра курăк ăшне епле шуса аннине хăйсем те сиссе юлаймарĕç апăршасем. Хĕрсемшĕн тунсăхланă салтак вĕри тутисене кăна мар, ик аллине те ирĕке ячĕ. Халиччен каччă ытамĕнче пулса курман Галина леш мĕнлерех шухăш тытнине тавçăрса илчĕ, анчах каярах юлчĕ: хĕрĕн икĕ ури хушшййĕ хĕсĕнсе кĕнĕ Костя кăшкăрма мар, сывлама та памарĕ, пĕр вăхăтрах аллисемпе те кала-ма çук пăравур ĕçлерĕ... Пулчĕ вара мĕн пуласси. Çамрăксен сассисем çывăхрах илтĕнме пуçласан тин сиксе тăчĕç хĕрпе каччă. Çул каллех шкул картишнелле выртрĕ. Çав каç салтак тек Галя çумне пырса çулăхмарĕ. «Çыру çырманшăн тавăртăм, тумаллине турăм, ĕмĕтĕме пурнăçларăм», — терĕ пулас. Тутлă эрех хăвачĕпе самаях минренĕ хĕр мĕн пулса иртни пирки пит шухăшласшăнах пулмарĕ. Ун шучĕпе, хăçан та пулин пĕрре каччăпа хĕр хушшинче пурса иртмеллех ун пекки. Çавă кăна. Нимĕнле усал ĕç те туман. Çавă кăна мар иккен. Каччăпа хĕр вăхăтсăр та ăнсăртран çывăхланни çамрăк хĕршĕн йĕрсĕр, пĕр паллăсар çухалмасть иккен. Хăй йывăр çын пулнине пĕлсен тин Галина пуçне ярса тытрĕ. Халĕ ĕнтĕ никампа калаçма та, канашлама та пĕлмерĕ. Костя та тек унпа тĕл пулусем шырамарĕ. Тĕрĕс, пĕррехинче клубран чĕнсе кăларчĕ хĕре ни ура ни ӳсĕр мар каччă, хăйпе пĕрле уçăлса çӳреме чĕнчĕ. Килĕшрĕ Галя. Тинех пĕтĕмпех каласа паратăп тенĕччĕ вăл ун чухне, анчах каласси пулмарĕ: пĕрремĕш тăкăрлăка çитсенех лешĕ хĕре, чуп тăвам пекки пулса, такамсен хӳми çумне йăвантарчĕ, вăрманта тутаннă кучченеçе аса илсе, тăпăлтармах тытăнчĕ. Сассăр чĕвсĕр тытăçу пуçланчĕ хĕрпе каччă хушшинче. Тем вăхăта Костян хăлха çунати хĕрĕн çăварне кĕрех кайрĕ, çивĕч шăлсем хушшине лекрĕ. Шатăрт тутарчĕ хĕр хăй мĕн тунине сисмесĕрех. Арçынла мар хăрушшăн çухăрса ячĕ Костя. Ура çине сиксе тăрса аллипе хăлхине ярса илчĕ.

— Пĕтертĕн хăлхана! — пĕшкĕнсе ларсах тем шырама тытăнчĕ хăй.

Çак вăхăтра тин Галя хăйĕн çăварĕнче темĕскер пуррине сисрĕ те ăна çавăăнтах сурса кăларчĕ. «Пуçтар хăлху пулсан!» — терĕ те килнелле çиçĕм пек вĕçтерчĕ...!

Суран ыратнипе, янахпа мăй таврашĕ пĕçере-пĕçере кайнипе каччă саманрах урăлнă пек пулса кайрĕ, клубалла чупрĕ. Ни кулма, ни макăрма аптранă тусĕсем, машина тупса, Костяна çавăнтах больницăна илсе кайрĕç, вăскавлă пулăшу тухтăрĕ патне илсе кĕчĕç, инкек пирки каласа пачĕç.

— Хăлха татăкне парăр-ха, — куллине пытараймарĕ тухтăр, — халĕх çĕлесе хурăпăр!

Каччăсем пĕр-пĕрин çине пăхса илчĕç.

— Костя, хăлху ăçта?

— Çук хăлха. Лерех юлнă. Тупаймарăм.

Машинле каялла яла çитме тиврĕ. Фарăсемпе çутатса, хăлха таткине курăк хушшинче шыраса тупрĕç, тепĕр çур сехетрен ыйхăлама пуçланă тухтăр умне тепĕр хут çитсе тăчĕç. Хăлха татăкне çĕлессипе операци чиперех иртрĕ.

— Ах, Константин, ах, Краснов, — терĕ тухтăр çамрăка хĕрхеннĕ пек пулса, — халĕ ĕнтĕ эс Краснов мар, Безухов пулса тăтăн. Пьер Безухов çинчен вуланă-и?

— Вуланă.

— Ыран ирпе врача килсе курăнма ан ман...

Хут çинчи Константин Краснов кут хыçĕнче хăйĕн чăрсăрлăхне пула Костя Безухов пулса тăчĕ. Хăлхине кам çыртса татнине хăй пурпĕрех никама та пĕлтермерĕ, такамсен чăрсăр йытти çине ячĕ... Хăлха çунатти хăй вырăнĕнче майĕпен ӳт илчĕ, анчах унчченхи пек тӳрĕ сыпăнмарĕ. Айккинелле кăнтарса тăракан пулчĕ, ĕмĕр асăнмалли паллă евĕр юлчĕ. Çакăн хыççăн хĕрсенчен шикленерех çӳреме пуçларĕ кукăр хăлха хуçи Костя Безухов. Вăхăта сая ямасăр вĕренме шутларĕ, Çтерлĕри совхоз-техникума кайса кĕчĕ. Вĕренсе килсенех пăртак тракторпа ĕçлерĕ те часах механика лартрĕç, каярахпа — бригадира. Халь ĕнтĕ темиçе çын ĕçне те туса пырать. Арăмĕпе пĕрле хĕрпе ывăл ӳстереççĕ. Тахçан çак çын Безухов хушаматпа çӳренине халь аса илекен те çук. Ара, ялти, колхозри пĕртен-пĕр пуçлăха кирлĕ мар çĕртен кӳрентерни ырри патне илсе çитерес çуккине пĕлсе тăраççĕ пулас. Хăйне майлă турă та, патша та вăл халь Чулкасра. Çакна та каласа хăварасшăн. Ялта хăйĕнчен тăван хĕр ӳснине Краснов-Безухов паян кунчченех пелмен те пĕлмест те. Пĕлесси те паллă мар. Пĕлекен те çук тени суйни пулĕччĕ. Хăйĕнсĕр пуçне тата икĕ çын пĕлет ялта Галинăн хӳхĕм хĕр ӳссе çитĕннине.

... Хăйĕн инкекне Галя хăйсене нихăш енчен те тăван тивмен, ветеринари фельдшерĕ пулса ĕçлекен Зинаида Николаевнăна каласа панăччĕ. Мĕншĕн шăпах ăна — хăй те пĕлмест. Хăйĕн чĕрин суранĕ пирки унăн кама та пулин пĕлтермелле пулнă-тăр çав. Меллĕ саманчĕ те килсе тухнăччĕ: ĕни чирлесе ӳкрĕ. Кĕтĕве ямарĕç. Тракторпа ĕçлекен ашшĕ ирпе ĕçе каяс умĕн арăмне хытарсах каларĕ:

— Ветеринарсене кайса калăр. Хăшĕ те пулин ĕнене килсе пăхтăр. Кайри ури çине пусайманнине куратăр вĕт. Ман ферма тăрăх çӳреме вăхăт çук...

Кăшман патне васкакан амăшĕ вара çак сăмахсене хĕрне каласа хăварчĕ.

— Комплекса Çинук аппу патне кайса кил. Ĕнене килсе пăхтăр. Кайри хăрах ури çине пусайманнине куран вĕт. Ман ферма тăрăх çӳреме вăхăт çук. Кăшмана чупмалла, халех автобус каять.

Зинаида Николаевна фермăрах пулчĕ. Пĕр-пĕр ĕçлĕ çын пек «вăхăт тупсан пырăп» тесе ăсатмарĕ вăл хĕре, унпа пĕрлех чирлĕ выльăха пулăшма çитрĕ. Хăйĕн пĕчĕк арчине те хăвармарĕ. Ĕнен урине ăшă шывпа çурĕ, укол тунă хыççăн Галина тухтăра пӳрте чей ĕçме чĕнчĕ. Турткаланса тăмарĕ Çинук аппа. Аллине супăньпе çурĕ те сумкки-мĕнĕпех чĕннĕ çĕре кĕчĕ. Сĕтел çине мĕн кирлине хатĕрлеме ĕлкĕрнĕччĕ ĕнтĕ. Гальăран вунă çул енне анчах аслăрах хĕрарăм хăйĕн ĕçĕ, килти пурнăçĕ çинчен пĕтĕмпех каласа пачĕ. Ĕçĕ килĕшет иккен. Ун ĕçĕпе фермăра ĕçлекенсем те, ял çыннисем те кăмăллă. Çакă савăнтарать ăна. Пĕлтĕр ту хушшинчен кӳрсе килсе лартнă çĕнĕ пысăк пӳрчĕ ăшă пулать иккен. Упăшки те, зоотехникра вăй хураканскер, ытти чылай арçын пек, ĕçкĕпе аташмасть, пирус туртмасть. Май çитнĕ таран телейлĕ пулма çамрăк мăшăра пĕр япала кăна çитмест: ача çук. Сăлтавĕ — Осип Олеговичра. Сипленсе те вĕрӳçĕ карчĕксем патĕйче те пулнă — усси-пайти кăна пулман. Халĕ ĕнтĕ пĕр пепке, тин çуралнине, усрама илесси пирки шутлаççĕ.

— Кунта хăратаканни пур çав, — чей куркине сĕтел çине лартсах малалла калать выльăх тухтăрĕ, — темле атте-аннерен çурални лекет. Чирлĕ-чĕрлĕ амăшĕнчен çуралнă пепке çирĕп сылăхлă çитĕнессе шанма çук. Алкашсемпе наркомансем сахал мар халь. Вĕсем те ача çуратмасăр пурăнмаççĕ пуль. Ытларах çавăн пекисем пăрахаççĕ те пепкисене. Çапла тем те шутласа каятăн та усрава илес шухăш сĕвĕрĕлет. Ашшĕпе амăшĕ иккĕш те çамрăк та ырă çынсемех пулнине пĕлес пĕр тăхтаса тăмасăр илсе таврăнмалла анчахрах тĕнчене килнĕ пĕр-пĕр чун пĕрчине, — чей куркине ӳпĕнтерсех хучĕ Зинаида Николаевна. — Çук вĕт, памарĕ хамăра ача чунĕ. Мĕн чухлĕ йăлăнсан та парас темерĕ. Питĕ кирлĕччĕ.

— Ак мана пĕр ыйтмасăрах пачĕ. Пĕр кирлĕ мар çĕртенех пачĕ, хăй те симесĕрех патлаттарса хучĕ Галя.

— Ан шӳтле-ха эс те пулин, Галя. Пиртен кулма ан хăтлан-ха. Эп санпа чун ыратнăран калаçатăп. Сан шӳтлесе пултăр. Вăтăра çитсе пыратăп-çке.

— Ил ман ачана усрава, — хальхинче хĕрарăм çине пăхмасăр каларĕ ĕнерхи шкул ачи.

— Паян çуратсан, тупата, паянах илсе кайăттăм, — кайма тесе пулас, ура çине тăчĕ ветеринар. Хăйĕн сăмахĕсенчен хăй тĕлĕннипе çавăнтах кулса та ячĕ.

— Чăнне калатăп, Çинук аппа. Йăнăшрăм эп. Улталантăм.

Зинаида Николаевна Галя çине пăхса тăчĕ-тăчĕ те вырăнне каялла лаках ларчĕ. Хăй çаплах хĕр çинчен куçне илмерĕ-ха. Те хĕрхенчĕ вăл умри хĕре, ăшра кăна ăмсанчĕ. Сăнĕпе нимĕн те палăртмарĕ.

Халĕ ĕнтĕ шӳтле-мĕнле калаçасси пĕтрĕ. Галя куркасене тепĕрхут чей тултарчĕ. Чылай калаçрĕç вĕсем. Вăрттăнлăх пирки Зинаида Николаевна упăшкисĕр пуçне никама та пĕлтерме юраманнине алă тытсах çирĕплетрĕç. Çапла варя Галя «таса хĕр», Çинук «йывăр çын» пулса уйрăлчĕç.

4

Иккĕн-виççĕн вăрттăн калаçнипех тĕнчере тăрук нимĕн те улшăнмасть. Пурнăç малаллах пырать. Амăшĕн варĕнче пепке те майĕпен чăмăртанать, аталанать ашшĕпе амăшĕ патне çутă тĕнчене тухассишĕн тапаланма пуçлать. Колхоз напраленийĕпе кайнă Чулкас хĕрĕ Галина Петрова Ĕпхури ял хуçалăх инстшутĕнче экономиста, колхоз укçи-тенкине шутлама вĕренет. Ĕнерхи салтак Костя Краснов Çтерлĕри совхоз-техникумра механик профессине алла илме тăрăшать.

Зинаида Николаевна çаплах колхоз выльăхĕсемпе ял çыннисен чĕрлĕхне сиплет. Анчах юлашки вăхăтра ялта ун пирки кĕç-вĕç анне пулма хатĕрленни çинчен сас-хура çӳрет. Ара, çуртне-йĕрне тĕпрен çĕнетрĕç, ача пирки шутлама та юрать терĕç пулас. Тепĕр уйăх çурăран вăтăра çитсе пыракан хĕрарăм хăйĕн малтанхи ачине Ĕпхӳ больницинче çулне кура мăр чиперех, çăмăллăнах çуратни, эрне иртсен Осип Олегович арăмĕпе хĕрне колхоз «Волгипех» илсе таврăнни çинчен ял халăхĕ чи пысăк çĕнĕлĕх вырăнне хурсах ир те каçчен калаçрĕ. Ара, мăшăрланнăранпа 6-7 çул та иртнĕ-çке. Лешсен явап хатĕр: «Çĕн çурт лартмасăр çуратас темерĕмĕр». Хĕрне Елена тесе çыртарнă иккен. Елюк Лена... Мĕнле килĕшет, çапла чĕнме пулать. Янравлă та. Хулара вĕренекен Галя студенткăна çĕнĕ кайăкăм хĕресне амăшĕ тунине те çийĕнчех пĕлчĕ ял халăхĕ. Хула чиркĕвĕнче тĕне кĕртнĕ-çке пепкине партире тăман ветеринарпа зоотехник. Ял çынни тенĕ ĕнтĕ. Лешĕ хирĕçлемен, институтран кăларса ярасран шикленмен пулать. Уншăнах кăларса та ярас çук пуль-ха. Кам камăн хĕресне амăшĕ те хĕресне ашшĕ пулнине пĕлсе пĕтер. Вĕсен ячĕ ниçта та çырăнмасть. Çавăнтанпах вăл Ленăна «хĕрĕм» тесе кăна тăрать иккен. «Ман хĕр ку» тенине те пĕрре мар илтнĕ. Пĕчĕк чун калаçма вĕренсе пынă вăхăтранпах хĕресне амăшне те «анне» тесех чĕнет-мĕн. Яла çитсенех васкать Галя хĕресне хĕрне курма. Теттесемпе, тутлă çимĕçпе савăнтарать хĕр пĕрчине. Халĕ вара ăна хĕр пĕрчи тесе калаймăн. Зинаида Николаевна лайăх пăхнипе чир-чĕр мĕнне пĕлмесĕр, сывлăхлă ӳсрĕ, хĕр шутне кĕчĕ тесен те юрать халь. Шăпах çакă, «хĕр шутне кĕни» канăç памасть те ĕнтĕ «хĕресне амăшне». Хам пек ан йăнăштăрччĕ, ан улталантăрччĕ тесе канăçсăрланать вăл. Ăна ялан куç умĕнче тытас килет. Анчах ун пек тума çук çав. Ак паян та Галина Филипповна ачасем ĕçленĕ çĕре Ленăна курасшăнах килнĕччĕ. Пулмарĕ унта. Шкул пĕтерсе тухакансем ĕçлемеççĕ иккен. Хăйсен вăхăтĕнче те çаплах пулнă. Тем манса кайнă кун пирки. Экзаменсене хатĕрленни те, консультацире пулни те питĕ кирлĕ шкул пĕтерекен çамрăка. Ленăна хулари пединститута кĕртес шут та пур-ха ун. Анчах Çинук аппапа Уçăп пичче хăйсен çулĕпе ярасшăн пулни те сисĕнет. Ял хуçалăх академине ярас пек калаçаççĕ. Çапла, халь аслă шкулсен ячĕсене те улăштарса пĕтерчĕç. Юлашки сăмаха Елена Елюкова сăвăç хăй калĕ. Елюкова хушма ята вăл редакцире ĕçлекенсем сĕннипе йышăннă иккен.

Выльăх çук тăк, ветеринарпа зоотехник валли те ĕç çук. Çинукпа Уçăп çухалса каймарĕç, хăйсен вăйĕпе лавкка уçрĕç. Ял çыннисене кирлĕ тавар кӳрсех тăраççĕ. Çинук лавккаран татăлмасть. Ăçта та пулин çитмелле пулсан ун вырăнне Лена йышăнать. Олег тавар кӳрсе тăрассипе ĕçлет. Лавкасăр пуçне Çинукпа Уçăпшăн акă мĕн пайталлă килсе тухрĕ: ял çынни выльăх чылай усрать халь. Выльăх та, çын пекех, чирлемесĕр пулмасть. Кам патне каймалла пулăшу ыйтма? Смирновсем патне чупаççĕ. Пулăшаççĕ упăшкипе арăмĕ. Ĕлĕкхи пек мар халь — укçалла. Самани çавнашкал. Укçи эмел туянма кирлине кашниех ăнланать. Смирновсем шутланă тăрăх, пысăк ялта выльăх тухтăрĕ валли ĕç яланах пур.

Смирновсен «Çинук» лавкки тĕлне çитсен Галина Филипповна сылтăмарах пăрăнчĕ те машинине чарчĕ. Лавккара никам та çук пулас. Лена лавкка умĕнчи ещĕк çинче кĕнеке вуласа ларать. Иномарка килсе чарăнсанах хĕр кĕнекине алăран ямасăрах машинăран тухнă амăшне ыталаса илчĕ.

— Анне! Анне! — чĕвĕлтетрĕ вăл пĕчĕккĕ чухнехи пекех ачашланса. —Паçăр эс иртсе кайнине куртăм эп. Чарăнмарăн, — юлашки сăмахне кӳреннĕ туйăмĕпе вăраххăн сăрхăнтарчĕ хĕр.

— Эсĕ те ытти ачасемпе пĕрле кăшман уйĕнче пулĕ тесе шутларăм эпĕ, унта васкарăм. Саншăн тунсăхланипех. Эс экзаменсем панине мансах кайнă эп.