Sign in | Sign Up | Signing in will enable you to post comments and send messages to the users.
 +3.3 °C
Философия - это способ восприятия жизни.(Сергей Прокопенко)
 

Ad

Софья Савнеш: Чӑваш чӗлхи пирки

Софья Савнеш30.04.2014 21:2018352 views

Пӗр сайтра (http://forum.na-svyazi.ru/) чӑваш чӗлхине сӳтсе явни пирки вуласа пӗлтӗм. Унта чӑваш чӗлхи пирки интереслӗ темиҫе факта илсе кӑтартнӑ, вӗсем тавра «калаҫнӑ».

1. Чӑваш чӗлхи тӗрӗк чӗлхин пӑлхар ушкӑнне кӗрет. Ҫак ушкӑнра вӑл – пӗртен пӗр «чӗрӗ» чӗлхе.

2. Чӑваш чӗлхинче музыка инструменчӗсемпе «вылямаҫҫӗ» - «калаҫҫӗ». Тӗслӗхрен, флейтӑпа кала.

3. Чӗлхере «да» сӑмах ҫук. Ун вырӑнне глагола тепӗр хут калаҫҫӗ. Тӗслӗх: Эсӗ килетӗн-и? – Килетӗп. («Ӑхӑ» сӑмахпа усӑ курма юрмасть-ши вара?)

4. «Ҫиллен» сӑмах «ҫил» сӑмахран пулнӑ. Вырӑсла «ветриться». (Сӑмах «ҫилӗ» («обида») сӑмахран пулнӑ мар-и?).

5. Литература чӗлхин никӗсӗ – Тутарстанри Буинск хулин чӗлхи. (Анатри чӑвашсен чӗлхи мӗнле-ши вара?)

6. Чӑваш чӗлхинче «красивый» сӑмах валли 50 синоним тупма пулать. (Тӑрӑшсан – чӑннипех те пулать!)

7. Чӑваш чӗлхинче атте тата анне енчи ватӑ ҫынсене расна сӑмахсемпе палӑртаҫҫӗ: асанне, кукамай. Вырӑсла «дедушка» ҫеҫ. (Мӗнех, илемлӗ сӑмахсем).

8. Ӑсчахсем палӑртнӑ тӑрӑх, вырӑс чӗлхи авалхи чӑваш чӗлхинчен (пӑлхар) 100 яхӑн сӑмах йышӑннӑ. Вӗсен йышӗнче – «жемчуг», «овраг», «серьга, «хозяин»…

9. «Радуга» чӑвашла «мост Азамата» куҫать – «Асамат кӗперӗ». (Шухӑша ячӗ. Мӗншӗн ҫапла куҫарнӑ-ши?)

10. Чӑваш чӗлхинче «р» сас паллинчен пуҫланакан сӑмах ҫук, вырӑс чӗлхинчен йышӑннисене шута илмесен. (Кун пек сӑмах шыраса тупма хӑтлантӑм – хальлӗхе тупаймарӑм-ха).

11. Чӗлхере янӑравлӑ хупӑ сасӑсенчен пуҫланакан сӑмах ҫук, вырӑс чӗлхинчен йышӑннисене шута илмесен.

12. «Урай» сӑмах этимологийӗ – ура айӗ.

13. Чӑваш чӗлхинче местоимени арҫын е хӗрарӑма палӑртмасть. «Вӑл» «он» та, «она» та, «оно» та пулма пултарать. (Тӗлӗнмелли ҫук пек).

14. Чӑваш чӗлхинче вӑрӑм сӑмахсем тума пулать. Тӗслӗхрен, «ытарсапӗтермеллемарскерӗмӗрсем», куҫарсан «вы мои, ненаглядные». (Халӗ чӗлхери ҫӗнӗ правилӑсем ку сӑмаха уйрӑм ҫырма ыйтаҫҫӗ-ха та…)

15. «Воскресение» сӑмах «русская пятница» пек куҫать – «вырсарникун». Чӑваш чӗлхинче «хӑрах» сӑмаха «один из двух» куҫарма май пур.

16. Чӑваш чӗлхинчи глаголсен (ӗҫхӗл) тӗп формине словарьте хушу наклоненийӗпе кӑтартаҫҫӗ. Тӗслӗхрен, «лар» - сиди. Глаголӑн палла мар форми «ларма» пулать.

17. Чӑваш чӗлхинче вырӑслинчи пек вид категорийӗ ҫук. Тӗслӗхрен, «делать» тата «сделать» сӑмахсене контекстра ҫеҫ ӑнланма пулать. Тӗслӗхрен, он видел (сам лично) – вӑл курчӗ, он видел (говорят, вроде как, по рассказам) – вӑл курнӑ.

18. Чӑваш чӗлхинче синоним нумай. Чи анлӑ сарӑлнисенчен пӗри – «ҫу» - 1. Масло; 2. Лето; 3. Май. 4. Некрещеный. 5. Мыть; 6. Идти (об осадках).

 
Editorial note: The publication of articles does not mean that the editorial board shares the opinion of its authors.
[Comments (43)]

Comments:

Agabazar // 1371.06.0314
2014.05.15 19:10
Agabazar
Часах вĕренÿ çулĕ вĕçленет. Хăшĕсемшĕн яланлăхах юлашки шăнкăрав янăрать. Выпускниксем тетпĕр ун пеккисене. Анчах та ку ăнлава чăваш чĕлхипе тымарлама тахçанах вăхăт çитнĕ. Вĕрентÿ ĕçĕнче тăрмашакансене чĕнсе калас пулать ку тĕлĕшпе. Шкулташсем тесшĕн хăшĕсем. Тен, тĕрлĕрен контекстра апла калама май пур пулĕ. Анчах апла каласан ку пурне те пырса тивет, выпускниксене çеç мар. Пирĕн сĕнÿ урăхла.

Вĕçлевĕç

"Вĕçле" глагол çине таянса ăсталанăскер. Çав вăхăтрах ку сăмах урăхла ассоциацисем те çуратать: Вĕçлев Ĕç тата Вĕçле Вĕç.
Якур // 2039.50.7529
2014.05.23 08:18
Мĕн пустуй глагол, суффикс,аффикс çинчен калаçса ларатăр. Сирĕн тепĕр 20 çултан чăвашла ансат предложенипе те калаçакан юлмасть вĕт. Пăхăр ЧНКан Шупашкар тулашĕнчи К.Кушки ялĕнчи ларăвне. Тухса калаçакансенчен Пĕри те хитре чăваш чĕлхипе пĕлтерÿ тăваймарĕ, тен хăяймарĕ. Ку вĕт парвительство ларăвĕ мар, ЧНК ларăвĕ. Çавăн пекех писательсен ларăвĕсем, вĕрентекенсен ларăвĕсем.
2014.05.23 12:40
Аçтахар Плотников
Якур, темăна ан пăр.
bor1959 // 1039.8.4424
2014.05.23 13:09
Тĕрĕс Админ,Якур темăна пăрма ан хăйнă пултăр! Самай пахи: ку темăпа калаçмалла! Калаçаканнисем пĕр тĕпелтен-хурантан: Админ тата Акасапар, питĕ интереслĕ.
Agabazar // 5328.1.5229
2014.05.23 13:55
Agabazar
Якур:<<...Пăхăр ЧНКан Шупашкар тулашĕнчи К.Кушки ялĕнчи ларăвне. Тухса калаçакансенчен Пĕри те хитре чăваш чĕлхипе пĕлтерÿ тăваймарĕ, тен хăяймарĕ. Ку вĕт парвительство ларăвĕ мар, ЧНК ларăвĕ. Çавăн пекех писательсен ларăвĕсем, вĕрентекенсен ларăвĕсем.>>

Вырăнти музее пăхса тăраканăн пуплевне сăнăр тата: еплерех çăрăлать (чат ку форумри бор е Тимер пек): 90% вырăс чĕлхи + 10% чăваш чĕлхи. Çынни чăвашла калаçма ÿркенет пулсан, мĕншĕн вăл çынна хăлхаран та пулин пăшăлтатса калакан тупăнман тĕрĕс калаçма кирли пирки????????? Как-никкак камера умĕнче вĕт, эчсемри...
Якур // 3625.45.4313
2014.05.26 23:08
Акапасар хăта, хăв та яланах Как-никккак, кое-как тата темтепĕр çырса кăтартатăн. Санăн кун пек çырни пач килĕшмелле мар пек.
Agabazar // 6804.7.0734
2014.06.01 22:32
Agabazar
Нихçан та чăвашла текстра "кое-как" темен. "Как-никкак" вара — ЧĂН-ЧĂН ЧĂВАШ СĂМАХĔ.
Agabazar // 5782.1.2894
2014.06.09 11:33
Agabazar
Шутсăр тĕлĕнмелле сасăлав. http://chuvash.org/iytam/29.html

Крым. Ялта хули. Вĕçлевĕçсем гимн юрлаççĕ. http://www.segodnya.ua/regions/krym ... iyskogo--525231.html
Agabazar // 5782.1.2894
2014.06.09 11:41
Agabazar
Вăт сире шутласа кăларнă ВĔÇЛЕВĔÇ сăмахпа усă курса кăтартрăм.
Agabazar // 3346.94.8836
2014.06.15 20:30
Agabazar
12. «Урай» сăмах этимологийĕ – ура айĕ.

Ура айĕ > Ура ай(ĕ) > Ура ай > Урай

Pages: 1, 2, 3, 4, 5

Comments

Your Name:
Your Comment:
B T U T Headline1 Headline2 Headline3 # X2 X2 Image http://
WWW:
ĂăĔĕÇçŸÿ
Symbols used: 0 symb. Maximum symbols: 1200 symb.
CLICK HERE to choose from a number of free Chuvash keyboard layout software.
 

Supported HTML Tags:

<i>...</i> <b>...</b> <u>...</u> <s>...</s> <a>...</a> <img> <h1>...</h1> <h2>...</h2> <h3>...</h3> <pre>...</pre> <sub>...</sub> <sup>...</sup> <ul> <ol> <li>

Orphus

In Other Languages

Banners

Counters