Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Инçет çунать,

Хĕп-хĕрлĕ пушар евĕр.

Хĕвел анăçалла анса пырать.

Маттур çынна ан вăрçăр ним пĕлмесĕр,

Вăл паттăр ĕç хăйне валли шырать.

Усал ĕçпе нихçан та вăл туслашмĕ,

Вăл сутмĕ нимшĕн те пуласлăхне.

Пур-çукшăн вăл хытпăрçа пек сутлашмĕ,

Вăл сунĕ ăраскал çеç кашнине.

Вăл халăхшăн та пулĕ чăн ертӳçĕ,

Йывăрлăхра пуç усмĕ мĕскĕн пек.

Пулсассăн та хăй пурнăçĕ пит йӳçĕ,

Теприншĕн парĕ хăй вăйне вăл пĕтĕмпех.

Инçет çунать.

Хĕп-хĕрлĕ пушар евĕр.

Тавралăха çап-çутă çутатать.

Тен, маттур çын хăйне те шеллемесĕр,

Çунса, пире малашлăх кăтартать.

02.05.2007.

Эх, çулла! Илемлĕ-çке кунсем!

Ешерсе лараç чечеклĕ уй-хирсем,

Сар хĕвел савса лăпкать улăхсене,

Сарăлса ӳсме вăл пулăшать чечексене.

Сарă, хĕрлĕ те кăвак чечекĕсем

Таврана сараççĕ тутлă шăршине,

Куç тулли илемĕпе çиçсе

Хăпартса çĕклентереç чĕресене.

Çав тери-çке лăпкă пĕтĕм таврара,

Тăрисем вĕçеççĕ тӳпере тăрăлтатса.

Илĕртӳллĕ, канлĕ шăплăхра

Хĕр юрри каять сасартăк янраса.

Çĕр те пин чечеклĕ улăх варринче

Курăнса каять пĕр шур кĕпеллĕ хĕр,

Тĕрлĕ-тĕрлĕ чечексем хушшийĕнче

Лĕпĕш евĕр туйăнать-çке хăй.

Хĕрпеле пĕрле юрлаççĕ кайăксем,

Юнашар вĕçсе иртеç лĕпĕшĕсем.

Таврари пур чĕрĕ чунĕ пĕрлешсе

Хăйсемех тăваççĕ тейĕн пĕр тĕнче.

Хĕрĕн аллинче чечек çыххи,

Шăнкăрав пекех янрать юрри.

Пĕтĕм çут çанталăкри илем пуххи

Хывăнать пулса вара тĕнче кĕвви.

Çакă ырă, канлĕ шăплăхра

Тепĕр сасă илтĕнсе каять.

«Ки-ка-как» тесе пĕр самантран

Малалла

Хĕллехи тĕттĕм каçăм,

Ах, ытла эс вăрăм.

Ыйхăм таçта çĕтрĕ,

Шухăша мана путарчĕ.

Чӳречерен чĕнчĕ уйăх хăй патне:

Вĕç-хĕррисĕр çăлтăрлă уй-хир…

Тинкеретĕп вĕсене

Ăнланмастăп нихăшне.

Мĕн-ха ку? Тăхта, ăнлантăм:

Ак хур кайăк çулĕ,

Ку вара чи çутă çăлтăр —

Алтăр çăлтăр текенни.

Ваттисем каланă тăрăх

Кашни çыннăн пур-çке çăлтăр.

Апла пулсан, ытла ан тарăх,

Сан çăлтăру та пур-тăр.

Каялла эп çул çухатрăм:

Лапка-лапка юр пĕрчисем,

Тĕлĕнмелле асамçăсем,

Мана çултан-çке аташтарчĕç.

Çутă çăлтăрлă хирте

Пĕчченех эпĕ пыратăп.

Патша пекех хама туятăп,

Кĕретĕп çăлтăрлă пӳрте.

Унта чи ялкăшши куштаннăн

Ларать патша сакки çинче мăнаçлăн.

Пуçтарнă хăй тарçисене,

Ăнлантарать ĕçĕсене.

«Ăçта манăн куланай?

Пуш-пушах, ав, тĕпсакай!

Пухăр ман валли ясак,

Çула тухма такмак¹!

Маншăн пурлăх вăл – пĕрремĕш:

Малалла

Çак пăтăрмах чăннипех те чăн пулнă тесе калас килет, тен çук, пĕлместĕп, пĕтĕмлетӳне хăвăр тăвăр. Анчах каласа параканни чун-чĕререн ĕнентерсе каласа пачĕ.

Совет самани вăхăтĕнче арăмĕпе упăшки пĕр çăлтăрлă çуллахи каç колхоз уйне çĕрулми вăрлама кайма шутланă. Шутланă — тунă, çĕрулмине миххе тултарма пуçланă. Хĕрсе пуçтарнă чухне сисмен те, çăлтăрлă тӳпе çап-çутă çуталса кайнă. Колхоз уйĕ кăнтăрлахи пек çап-çутă курăнса тăнă. Пуçĕсене çĕклесе пăхнă та хытсах кайнă: вĕсен çинче çап-çаврака формăллă «турилкке», айккисенчен вара çап-çутă пайăркасем вĕсем çине анаççĕ. Арăмĕ мăнтăрккаскер, лаплаттарса çĕре ӳкет те пуçне аллисемпе хуплать. Айккинелле пăхать те, хыткан упăшки çав «турилкке» çине пăхнă та тунката пек хытса кайнă. Çав вăхăтра арăмĕн пуçне пĕр хаçатра вулани аса килнĕ. Тахçан пĕр арçынна «турилккесем» хăйсемпе пĕрле илсе кайни. Çак хĕрарăм хăранипе кăшкăрса янă: «Вырт! Вăрласа каяççĕ! — тесе кăшкăрса упăшкине туртса ӳкерет. Хайхи «турилкке» пĕр виç-тăват минут пек тăрсан пач! çухалать, йĕри-тавра тĕттĕм пулса тăрать. Хăраса ӳкнĕскерсем çĕрулмисĕрех киле мĕнле çитсе ӳкнине астумаççĕ.

Чечексем çинче мерчен те кĕмĕл,

Ăшă çил çӳрет вĕçкĕнленсе.

Ирхине çапла ман уçă кăмăл,

Пахчана тухатăп тем кĕтсе.

Пытанса мерчен ĕçет саркайăк,

Шăпчăк тăсса ячĕ юррине.

Шăпчăкпа пĕрле юрласчĕ манăн,

Ас илетĕп эпĕ савнине.

Вăл та шăпчăк евĕрех юрлатчĕ,

Чунтанах саватчĕ вăл мана.

Пире мĕншĕн пурнăç уйрăлтарчĕ,

Мĕншĕн пилсĕр пулчĕ самана?!..

Çунатна парсам мана, саркайăк,

Шăпчăк, кăтартсам савни çулне.

Сулăп та çунат, вĕçсе эп кайăп,

Шыраса чун савнă пикене.

Эп Икар пек çӳле вĕçмешкĕн ĕмĕтленнĕ,

Эп ĕмĕтленнĕ çĕнĕ тĕнчесем уçма.

Пуласлăх вучĕпе мĕн ачаран хĕмленнĕ,

Асчахсенчен вĕреннĕ çĕнтерсе пыма.

Ĕмĕтленни йăлтах çитмере — эп пĕлетĕп,

Çаплах-ха хĕмленетĕп ĕмĕт вучĕпе.

Мĕн тăвайман ĕçе йăлтах тăвасчĕ тетĕп,

Пĕртен-пĕр куляну çулсем ытла васканипе.

Ĕмĕтсене, савса, мăнуксене паратăп,

Вĕсемшĕн эп пулатăп халь ăсчах.

Хама валли ват çын ĕçĕ шыратăп,

Эп ĕçсĕр пурăнмашкăн вĕренмен пачах.

02.05.2007.

Каçхи тӳпе, мĕн-ма эс илĕртетĕн,

Мĕн-ма ялан чĕнетĕн хăв патна?

Тен, шырама телей тĕнчи чĕнетĕн,

Кала эс чăннине, кала мана!...

Хама валли телей тĕнчи шырамăп,

Юратнă халăха телей парасчĕ ман.

Вара çак пурнăçра эп чăннипех лăпланăп,

Чĕрем те, чун та пулĕç канăçра, тăван.

01.05.2007.

Утмасть никам та аслă шанчăксăр —

Пайтасăр мар вĕт çут тĕнче...

Ăс-пуç кăна вылянтăр канăçсăр,

Тĕллевĕмĕр халь — мал енче,

Малтан мала, юлсан та хапăлсăр,

Пĕрех те халăх хушшинче!

Серепене ăс-хакăл парăнмĕ.

Суялăхран пĕрре писсен

Тĕллевсĕр нишлĕсем çеç макăрнă

Ултав серепине лексе —

Эпир, салтак пек, çанă тавăрнă

Çĕршыв вăй панине сиссе.

Кунçул урапине чараймăпăр —

Автансăр ялтисем патне

Эпир те, ыттисем те кайăпăр,

Анчах пĕлетпĕр чыс хакне:

Куçран перекене пуç таймăпăр,

Ӳкермĕпĕр чăваш ятне!

1973, кăрлач, 8.

Ман юратнă аннеçĕм, мана, мĕн вара эсĕ яланах «çăлтăр» пекех çиçсе çӳретĕн тен? Мĕншĕн-ха ман çăлтăр пек çиçмелле мар? Пире ачасене çăлтăрпа танлаштармалла, мĕншĕн тесен эпир çăлтăр патнеллех ăнтăлатпăр. Анне сăмаххисем хыççăн эпĕ шухăша путрăм.

Пĕррехинче каçхине килхушшине тухрăм, тӳпе çине пăхрăм. Хамăн ăшра калатăп: «Мĕншĕн-ши çиçеççĕ вĕсем тӳпери çăлтăрсем. Куçĕсемпе çеç мăчлаттараççĕ. Мана шухăша яраççĕ». Нумай та вăхăт иртмерĕ, пĕр çăлтăрĕ çĕр çине персе те анчĕ. Метеор пек вĕçет. Тĕлĕнмелле интереслĕ. Эпĕ хĕпĕртенипе ун патне чупса пытăм. Вăл манран шикленчĕ те айккинелле сикрĕ. Пĕрре те шутламан çăлтăрсем сикме пултараççĕ тесе. Вара эпĕ çăлтăра каларăм: «пĕрре те манран ан хăра, эпĕ санăн юлташу пулăп», — терĕм. Вăл шиклене, шиклене калаçма пуçларĕ:

«Эпĕ вĕçсе пынă чухне çĕр çинче тăракан ачана асăрхарăм та, хам та сисмерĕм пĕлĕтрен: епле, хăш вăхăтра, вĕçерĕнсе ӳкнине. Пуçăм пĕтрĕ иккен тесе çеç шутласа илме ĕлкĕртĕм. Темиçе çеккунтран симĕс пустав витнĕ çĕр çинче тăна кĕтĕм. Тӳрех аттепе анне маншăн кулянни çинчен шутласа илтĕм. Вĕсем мана пĕлĕт çинчен курмаççĕ. Пăнчă пек çеç ĕнтĕ эпĕ вĕсемшĕн. Эсĕ, мана пулăшайратăн-ши хĕрача? Атя-ха паллашар. Мана «Çăлтăр» тесе чĕнеççĕ. Сана, паллах, Ирина теççĕ. Эсĕ шутлатăн пулĕ-ха, ăçтан пĕлет-ши ку çӳлтен вĕçсе аннă «чăмăркка» ман ята. Эпир пĕлĕт çинче пурăнакансем, çĕр çинче пурăнакан çынсем çинчен веçех пĕлетпĕр: мĕнле вĕренеççĕ, мĕн çиеççĕ, мĕнпе сывлаççĕ тата ытти те».

Малалла

Юрăç-тусăм, нихçан юрлама ан пăрах,

Пурнас пурнăç пулсассăн та питĕ те йывăр.

Ан юрла текенсем те, пĕлетĕп, пайтах,

Пурпĕрех юрăпа чăнлăха эсĕ йыхăр.

Юрă вăл Турă панă чăн пурлăх, ĕнен,

Пурнаймасть юрламасăр нихçан та чăн юрăç.

Юрăпа пурнăç тăрăх утмашкăн пĕлсен,

Чăвашсем, эп пĕлетĕп, пуласлăха тупĕç.

Юрăç-тусăм, атя-ха, юрлар ман юрра,

Элем пултăр тесе ăна эпĕ хайларăм.

Тăванах халăха пулăшма хам чунра

Юратса та савса ăна эпĕ çуратрăм.

01.05.2007