Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Чĕвĕл чĕкеç пек кĕвĕллĕ

Сывпуллашу, калаçу.

Çамрăклăх савăк ĕмĕтлĕ,

Савăксăр çамрăклăх çук.

Кăлтăртăк-кăлтăртăк-кăлтăртăк,

Кăлтăртатать кустăрма...

Кăмăл хаваслăхне хăвăрттăн

Пуйăс васкать пусăртма.

Эпĕ те ирĕклĕ йĕкĕтчĕ,

Манăн та пурччĕ çунат.

Тĕтĕм те сĕрĕм пĕлĕчĕ

Татрĕ çӳрес çула.

Касрĕ суха та юпăнчă

Çил урхамахăма.

Мăн Çĕнтерӳ кăна юлчĕ-тăр

Чун ăшшине хăпартма.

Çӳрĕттĕм эпĕ те çулăмлă —

Темĕн хĕсет кăкăра:

Манăн хаваслăхпа çуммăнлă

Вăрçă суранĕ тăрать.

Кăлтăртăк-кăлтăртăк-кăлтăртăк,

Кăлтăртатать кустăрма

Эп ăсатмашкăн çеç юлнă-тăр,

Тен, асăнса пурăнма.

1978, ака, 28.

Кеварки пиччене (Г.П.Никитина, 1931-2003)

Пулни те пурнăç мар,

Кайни те канăç памĕ —

Килетпĕр пурнăçа

Хĕвел пĕрчи саламĕн.

Килетпĕр те ĕçлетпĕр,

Кашни кун ĕç те шухăш.

Этем пуласчĕ тетпĕр,

Курасчĕ савăну кăшт.

Мĕн тивĕçнĕ — йăлт картнă:

Фашизма хӳтернĕ,

Пӳрт лартнă, пусă алтнă,

Ача-пăча ӳстернĕ.

Мĕн лайăхĕ-начарĕ

Ламран лама йăлт куçĕ...

Турри пире каçарĕ,

Эпир — таса та уçă!

2003, ака, 4-6.

Паспа витĕннĕ шур хурăн

Ним чĕнмест мана паян.

Шерепеллĕ тутăр унăн

Калама та çук пуян.

Сар хĕвелĕ питĕ савăк,

Шевле сапнă таврана.

Ав, пĕр тĕмĕ витнĕ мамăк,

Ытарма та çук ăна.

Ылтăнпа та, кĕмĕлпе те

Илемлетнĕ туратне.

Мĕн тĕмми-ши? Тен, пĕлетĕп?

Тен, пырса пăхас патне?

Тӳпере хĕвел йăл кулчĕ,

Хăлханах çитет тути.

Ку асамлă тĕмĕ пулчĕ

Çилпе хытнă армути!

Эй, çынсем! Мĕншĕн эсир тăван çĕре юратми пултăр-ши? Сывлăш таса мар, пур çĕрте те çӳп-çап, йывăç-курăк та ешермест, чĕр чунсем те сахалланса юлчĕç. Çыннисем те салху, кичем. Мĕн тумаллине никам та пĕлмест. Вĕсем хăйсем айăплă-çке.

Çак çĕр пичĕ юхăннă вăхăтра пĕр çемьере пиллĕкмĕш ывăл çуралать. Ăна Ырван ят параççĕ. Вăл ăслă та тавçăруллă ача пулнă. Асламăшĕ ăна темиçе çул каялла çĕр пичĕ еплерех илемлĕ пулнине, çынсем пуян та телейлĕ пурăннине каласа парать. Ырван вара çав илеме куçпа та курман.

Каччă шутне кĕнĕ Ырван пĕррехинче сĕм çĕрле куçне темле çутă çинипе вăранса каять. Пăхать те — ун умĕнче палламан хĕрарăм тăра парать. Хăй шап-шурă кĕпепе, çӳçĕ сап-сарă. Ырвана çак хĕрарăм Турă пекех туйăнса каять. Яш каччă малтанах хăраса ӳкет. Анчах та çак хĕрарăмран темле ырăлăх тапса тăнине сиссе лăпланнă пек пулать.

— Эсĕ ан хăра манран. Эпĕ — Ырă Сывлăш, Çĕрпи тесе чĕнеççĕ. Мана Усал Вăйсем петересшĕн. Тархасшăн, çăлса хăвар мана. Эсĕ çеç пулăшма пултаратăн. Мĕншĕн тесен ăслă та ырă кăмăллă çынсем çеç çĕре упраса хăварма пултараççĕ.

— Эпĕ сана пулăшатăпах. Мĕнле пулăшмаллине кăна пĕлместĕп.

Малалла

Пиччене — Муркаш райĕçтăвкомĕн председательне Сергей Никитина (1927-1976) тискерĕн вĕлерсен каланисем

* * *

Вăрçа кĕрсе яш ĕмĕре ирттертĕн,

Вутра çунса вĕçлерĕн кунçулна.

Пуçланă ĕçшĕн пурнăç шеллемерĕн,

Пуçна таймарăн сĕмсĕр тăшмана.

Чыса пĕрре те алăран ямасăр

Ĕçлерĕн эсĕ халăх ĕçĕнче.

Яту сан пурăнĕ асран каймасăр,

Сана юратĕ ирĕклĕ тĕнче.

Çулра ӳкме пулать кĕтми сасартăк,

Анчах утсассăн тĕрĕслĕх патне,

Элеклĕ наркăмăш та, вут-кăвар та

Аркатаймасть этемĕн ыр ятне.

Антив, сана çунтарчĕç, çакрĕç, çапрĕç —

Этем вилсен те — ырă ят вилмест.

Эсĕ юнпа шăварнă ĕçен чапĕ

Çĕршыв кĕрекинче çĕре ӳкмест.

* * *

Вĕсемшĕн эçĕ — каснă касăк,

Юлташ пулма пăрахнăскер.

Эсĕ куçран каланă сасă

Вĕсемшĕн çыртăк пек кĕске.

Вĕсем чĕнмеççĕ те илтмеççĕ,

Чулланнă чĕрисем йăлтах.

Малалла

Троллейбусра ларса пыратăп.

Чунра ман пушă та кичем.

Шухăшсемпе асапланатăп,

Илĕртеймест çурхи илем.

Ак майĕпен пуçа çĕклерĕм:

Ман çинелле шăтарасла,

Пĕр тĕлĕнсе, тепре ӳпкевлĕн

Пăхать ик-виç çулхи ача.

Вăл пăхрĕ-пăхрĕ те йăл! кулчĕ

Ларса пыруçăн амăшпе.

Сасартăк чĕрене тем пулчĕ,

«Чупа пуçларĕ» сиккипе.

Ача кулли чуна çутатрĕ,

Кичемлĕх кайрĕ саланса.

…Вăл ал сулса мана ăсатрĕ,

Хăвартăм эп те ыр сунса.

Ир-ирех çил ачисем

Купаларĕç шур кĕртсем.

Çул çинче те юр аван-

Çын утать аран-аран.

Çилсем шухă та маттур,

Сирпĕтеççĕ йĕплĕ юр.

Чашлаттарчĕç ак питрен,

Юр мар,тейĕн, ку — вĕлтрен.

Çул çинчен аташтарса,

Е тĕртсе, такăнтарса,

Çак çилсем мĕн çĕрлеччен

Йĕкĕлтерĕç çынсенчен.

Анчах этеме вăр-вар

Хăратмашкăн çăмăл мар.

Ватти юршăн хĕпĕртет,

Тырă лайăх пулĕ, тет.

Ачасем те пит хавас:

— Йĕлтĕр ыранах сырас!

Ахаль мар çил ачисем

Купаларĕç шур кĕртсем.

Хăнана çут уйăх аннă

Пирĕн хăтлă пӳлĕме.

Тутлă ыйхă тыткăнланă

Манăн пĕчĕк хĕрĕме.

Ак, сăпка юрри юрланăн

Мăрлатать хура кушак.

Çывăрать пепкеçĕм манăн,

Пултăр тĕлĕкӳ пылак.

Çутă сăн парнелĕ уйăх,

Телей сунĕç çăлтăрсем.

Нихăçан ан курччĕр хурлăх

Каç пек тĕксĕм куçусем.

Ырă суннине ăнланнăн

Пĕчĕк хĕрĕм йăл кулать.

Хăнана çут уйăх аннă.

Шăппăн çеç сехет шаккать.

Ашшĕпе амăшĕн питĕ илемлĕ хĕр ача çуралнă. Ăна Чиперпи ят панă. Унăн çӳçĕ хĕвел пек сап-сарă пулнă, йăлтăртатса тăнă. Куçĕсем вара… Янкăр тăрă пĕлĕт тĕслĕ, кăн-кăвак. Тути кĕлчечек пек хĕп-хĕрлĕ. Хитре çеç мар, ĕçчен те пулнă Чиперпи. Ашшĕ-амăшне те пулăшнă, урамри ачасемпе те выляма ĕлкĕрнĕ. Вĕсем хушшинче вăл чи хитри, чи ăсли, чи маттурри пулнă. Çемьере урăх ача пулман. Çавăнпа та Чиперпи пĕчченех ӳснĕ. Кил таврашĕнче йытă та, кушак та тытман. Ашшĕ-амăшĕ хăйсен хĕрне куç пек сыхланă, питĕ-питĕ юратнă. Сасартăк тем пуласран сыхласах çӳренĕ.

Пĕр каçхине çывăрма выртсан Чиперпин ниепле те ыйхи килмен. Пӳртĕнче тĕттĕм. Ашшĕпе амăшĕ, кунĕпе ĕçлесе ывăннăскерсем, часах çывăрса кайнă. Чиперпи ыйхă вĕçсе кайнипе урама тухса кĕме шухăшлать. Урамра тӳлек çанталăк иккен. Çӳл тӳпере çăлтăрсем выляççĕ, уçă çил вĕрсе иртет, хушăран йытă сассисем илтĕнеççĕ. Пӳрт умĕнчи сак çине ларать те Чиперпи çăлтăрсене сăнама пуçлать. Ытла та илемлĕ-çке вĕсем: пĕри тепринчен çутăрах. Çăлтăрсемпе киленсе ларнă вăхăтра тăруках ун çывăхнех пĕр çутă çăлтăр ӳксе анать. Халиччен кун пеккине курманскер, хĕр ача тĕлĕннипе хытса кайнă пек пулать. Кăшт тăрсан пăхать те – пӳрт умĕнчи улмуççи айĕнче çăлтăр йăлтăртатса выртать. Тем хушăра çăлтăртан арçын ача пулса та тăрать. Чиперпи чĕнейми пулса ларать. Кăшт сывлăш çавăрса илсен вăтанарах та тĕлĕнерех çапла ыйтать: «Эсĕ кам пулатăн ара?»

Малалла

Малашлăх çулĕпе инçе

Çичĕ пĕлĕт хушшипе —

вĕçетĕп тĕттĕм сĕмлĕхе.

Çут Уйăхпа Хĕвел патне.

Асамлă хатĕр — телескоп —

юлташăм пулчĕ вĕçевре.

Пин тĕрлĕ çăлтăр тĕнчине

курса эп савăнтăм чунтан.

Çитсе эп куртăм Марс çине:

чечекĕсем епле ĕлккен!

Кăвак тӳпе пек кӳлĕсем —

пăхсассăн витĕр курăнать!

Плутон çине те çитрĕм эп:

кунта мĕн тĕрлĕ хуласем.

Унта пĕр ырлăх çеç иккен-

çук вăрçăсем, хирĕçӳсем.

Часах эп тупрăм юлташсем

Çăлтăр туссем питех аван!

Çут Уйăхпа пытанмалла

вылярăм чунăм каниччен.

Пĕр-пĕринпе çав уçлăхра,

Пурнаççĕ туслăн çăлтăрсем.

Ав Алтăр çăлтăр куркипе

сапать телей пур уçлăха.

Манпа вĕсем сыв пуллашса

Йăл-йăл çиçеççĕ пĕлĕтре:

«Телейлĕ лăпкă пурнăçа

Çитер эс, тусăм, Çĕр çине!