Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Чăваш пикисене телей сунатăп,

Амаçынсен несĕлĕнчен вĕсем.

Вĕсен илемĕн вутĕнче çунатăп,

Вĕсем пур чух телейлĕ ман кунсем.

Вĕсем пуласлăха кĕпер хываççĕ,

Унта чĕнсе юратнă халăха.

Чăвашлăх тĕнчине упраççĕ,

Асамлă çӳпçине хураççĕ пурлăха.

Чăваш пикисенче пуласлăх.

Хĕвел палли куратăп вĕсенче.

Вĕсен куçĕсенчи хаваслăх —

Телей палли кашнин чун-чĕринче.

04.05.2007

Çурхи ăшă çумăр

Ир-ирех ташларĕ,

Сар хĕвел те кулчĕ

Хыççăнах вăл кун.

Çак куна курмашкăн

Çĕр çине васкарĕ,

Амăшне сас пачĕ

Пĕчĕк чĕрĕ чун.

Пĕчĕкçĕ пепкеçĕм

Çав тери чечен-çке,

Тĕлĕнсе пăхать вăл

Çут тĕнче çине.

Эп те тĕлĕнетĕп —

Тин кăна пĕчченччĕ,

Паянтан ак пултăм

Çĕнĕ çын — АННЕ.

Ӳс часрах патвар эс,

Пул ялан телейлĕ,

Аçупа аннӳшĕн

Савăнăç пулса.

Пурнăçра, тен, пулĕ

Çумăр та, хĕвел те,

Кай мала, пепкеçĕм,

Çирĕппĕн утса.

Инçе çула тухмашкăн çитрĕ вăхăт,

Юлать анне ыр çул мана сунса.

Куç патĕнчи пĕр пĕркеленчĕк тăрăх

Вĕри куççулĕ юхрĕ çуталса.

Ачисене курсан куççуль шăлаççĕ,

Ăсатнă чух та куç тулли куççуль.

Тĕкленнĕ чĕпписем килте лармаççĕ,

Вĕçеççĕ аякка, хывса çĕн çул.

Эх, аннесем, мĕнпе виçме пулать-ши

Чĕрӳсенчи хăватлă туйăма.

Ачи–пăчи мĕн-ма час-час манать-ши

Тăван киле çитсе савăнтарма.

Ача тени кайран кăна туять вăл,

Кайран пĕлет чĕре ыратăвне,

Хăйĕн пепки çунат сарса хăватлăн

Вĕçсе кайсан, манса кил ăшшине.

Çапла вăл пурнăç. Амăшсем кĕтеççĕ,

Куçĕсене шăлаççĕ тутăрпа.

Юратнă ачисем хулен ӳсеççĕ,

Васкаççĕ аякка çĕн кун-çулпа.

Каçĕ ырă та лăпкă. Кун пек ăшă, тӳлек, чуна тата ӳт-пĕве ачашшăн лăпкакан çуллахи каçсем юлашки çулсенче сайра пулаççĕ. Çанталăкĕ те саманине кура улшăнса пырать пулас. Хĕвел пăхнă чухнех, ахăр самана пуçланнă пек, таçтан хура пĕлĕтсем капланса килеççĕ. Çил çĕкленет, куç курми çавăрттарма пуçлать.

Нинăн чун-чĕринче те паян канлĕ мар. Утать вăл урам тăрăх пуçне усса. Нимĕн те савăнтармасть ăна халĕ. Мĕншĕн кайрĕ-ши вăл клуба пĕрех хут? Питех каяс та килместчĕ çав. Ун пуçĕ çине те хура пĕлĕтсем сасартăках йăтăнса анчĕç ав халĕ.

Калăн, çанталăк ун шухăшне вăрттăн итлесе тăнă тесе. Кĕмсĕр-кĕмсĕр, шатăр-шатăр турĕ те — тӳперен витререн тăкнă пек лӳшкеме пуçларĕ. Пӳрте тарса кĕнĕ çĕре хĕр çийĕнче пĕр йĕпенмен вырăн та юлмарĕ.

Васканипе Нина алăксене шаплаттара-шаплаттара хупрĕ пулас, сас-чĕве çивĕч туякан амăшĕ ялтах сиксе тăчĕ вырăнĕ çинчен.

— Темех пулман пулĕ те? Мĕн эс алăксене сан умăнта айăпа кĕнĕн хĕнетĕн?

— Ой, анне, каçар, — пырса ыталарĕ хĕрĕ амăшне. — Çумăр лӳшкет тулта. Витĕрех йĕпентĕм.

— Ну, юрĕ-çке. Тумна хăвăртрах улăштар, атту шăнса пăсăлатăн. Пылпа чей ĕçме ан ман.

Малалла

Пурлăх-ырлăх та ĕçкĕ-çике,

Хапсăну та суя тĕрек

Шырасассăн — пурне те çитĕ,

Ăмсансассăн — чунах кĕрет.

Манлăх-санлăх кӳрен йăпанăç

Кăмăла мăнтăрпа витсен

Çын ăсне хупăрлать те канăç —

Чун кăвайчĕ сӳнет иккен.

Кĕрлесе тăракан кунçулăн

Кĕрешӳ те пур, пур хисеп.

Ялкăшать те сӳнет вĕт çулăм

Вăйлă çулăм хурасшăн эп.

Тĕнчене килмешкĕн каснă алăк

Тĕнчерен кайма та хупăнмасть.

Турă панă аслă çутçанталăк

Пирĕн ĕмĕтрен те аслă власть.

Çавăнпа çут тĕнчене мухтатăп,

Хăмсармастăп хĕç çапса çынна,

Тăвăл кăларасшăн çил акмастăп,

Сӳс явмастăп çĕрçĕн-пурçăна.

Е мала тухасшăн е юласшăн

Хирĕнмерĕм хирĕç туратла —

Пурнăçăм, тасалăха, тархасшăн,

Вăхăта татса ан тухатла!

Вăхăт кирлĕ ырă ĕç тумалăх,

Вăхăт çитмесессĕн ĕç ăнмасть:

Тĕнчене килмешкĕн каснă алăк

Тĕнчерен каймасăр хупăнмасть.

Мăр-мăр-мăр кушак çури

Тулта канлĕн çывăрать,

Ирхи сар хĕвел шевли

Унпа тимлесех вылять.

Ак вăл Мăрăлккан куçне

Вăйпах уçма тăрăшать,

Мĕскĕн кушак çурине

Пĕртте канăçне памасть.

Ах, пĕрре те Мăрăлккан

Уçас килмест-çке куçне,

Тутлă çывăрнă çĕртен

Татас килмест ыйхине.

Хĕвел ачин, Çут Шевлен

Пĕртте çывăрас килмест,

Мăр-мăр кушак çурипе

Татах вылясси килет.

— Уçам çеç-ха куçăма,

Лектеретĕп кĕç сана,

Чĕрнем çивĕч, туххăмрах

Лекĕн эсĕ тыткăна, —

Çапла хытă тарăхса

Сиксе тăчĕ Мăрăлкка,

Кап тытасшăн Шевлене

Пулчĕ малти урипе.

Çук, Шевле те ухмах мар,

Тарчĕ пĕлĕтсем хыçне.

Кĕçех, тепĕр самантран

Татах тухрĕ ун умне.

Çавăн пек Мăрăлккапа

Кун ирттерчĕ Çут Шевле.

Тĕттĕм каç хуçи килсен

Тин çухалчĕ тӳпере.

— Халĕ канлĕ ыйхăпа

Çывăрăп тинех выртса, —

Шухăшларĕ Мăрăлкка

Малалла

Мĕнле илемлĕ эсĕ, ялăм,

Пуян ем-ешĕл йăмрапа.

Чĕри васкамĕ-çке никамăн

Çак вырăнтан инçе кайма.

Хур-кайăксем те çур çитсессĕн

Вĕçсе килеççĕ кăнтăртан,

Çавăн пекех пире те эсĕ

Туртатăн хăв патна ялан.

Мĕнле илемлĕ эсĕ, ялăм,

Ӳссе пырсамччĕ çулсерен.

Мĕнле вара сана мухтамăн,

Мĕнле юратмăн чĕререн!

Шăплăха у-ӳ-ӳ-ӳ! текен сас сирчĕ. Ку тăмана пулĕ-ха, тесе шутларĕ арçын ача. Унтан тем кĕррррр! туни, кайран çунат сасси илтĕнсе кайрĕ. Паян Куçук ӳплене кĕмерĕ, ӳпле çумнерех тин çулнă курăка сарчĕ те çавăнтах выртрĕ. Çак çарана мĕн пĕчекренех çулма çӳренине ас тăвать Куçук. Ку çĕр ĕлĕкех ун мăн аслашшĕн пулнă. Вăл хесметре тăнă чух пĕр, юрă юрлама юратакан ратник çыннине, сăрнай ăсталаса панă. Кайран вара пурте вăл ăстаçă пулнине пĕлеççĕ. Ăна тĕрле япаласем ăсталаса пама ыйтаççĕ. Ун мăн аслашшĕ шăпăр, тӳнкки, сĕр пĕрре мар ăсталать. Çакăн хыççăн вара вулăс старости ăна Атмал çаранне, шăп çак çарана парнелет те. Кунтах хесметри салтаксем тарăн кӳлĕ чаваççĕ. Кӳллине те Куçук аслашшĕ ячĕпе параççĕ — Ялаç кӳлли ятлă вăл.

Çаран хĕррипе ӳсекен йывăçсене пурне те пĕлет Куçук. Ак, сарлака та патмар юман, çинçе пилĕклĕ хурăн, чылай çырла тунă пилеш. Кӳлĕ хĕрринче вара, «çурмалла хурама», унăн вулли икĕ пая пайланнă: пĕри — хăрса хуп-хура пулса ларнă, тепри — ем-ешĕл. Ку вырăнта ĕлĕк чӳк тунă. Вăл Киремет вырăнĕ пулнă. Çак тĕлĕнмелле хурама çинчен Куçук ашшĕпе чылай калаçнă, темле шухăш патне те çитнĕ, юлашкинчен, çиçĕм çапна пуль, терĕç. Çăлтăрлă пĕлĕт çине, çап-çутă çутатакан Хур кайăк çулĕ çине пăхса выртатчĕ вăл. Ак пĕр çăлтăрĕ вĕçсе анчĕ, ак тепри. Ыранхи кун çулсан, çак Атмал утти пĕтет те, ашшĕн сăмахĕсене аса илет арçын ача. Ӳплере тахăшĕ ӳсĕрсе илчĕ. Унта Куçук ашшĕпе амăшĕ тата вушшăмĕш класа куçнă аппăшĕ çывăраççĕ. Куçук каллех хурама çинчен шутласа тĕлĕрсе кайрĕ.

Малалла

Тухаçа пăхатăп. Мĕн илсе килет

Хĕвелтухăç пирĕн несĕлсем валли?

Çут хĕвел тухать, тӳпе ăна чĕнет,

Вăл сĕнет ăна тӳпе патшин палли.

Анăçа пăхатăп. Мĕн кĕтме пулать?

Анăçран тухаççĕ ăмăр пĕлĕтсем,

Эп пăлханнине курса, хĕвел кулать:

«Вăрçăран ытла хăраççĕ-çке çынсем!»

Кăнтăра пăхатăп. Ăшă çил вĕрет

Ашшăн ыталать вăл ӳт-пĕве, чуна

Пĕр кĕтӳ хуркайăк кунталла килет,

Кашни чĕрĕ чун савать Чăвашстана.

Çурçĕре пăхатăп. Янкăр çӳл тӳпе.

Хĕл Мучи унтан ярать салам пире:

«Ытлашши ан савнăр ăш çил вĕрнипе,

Сив çиле эп тăрататăп, пĕлĕр, черетре...»