Электронлă вулавăш

Çурма çула çитсен, пĕр кунхи пек, каялла çаврăнас та Веркка патне таврăнас килчĕ. Чарăнса тăтăм. Веркка кукамăш патне кайнине пĕле тăркач пулин те каяллах çаврăнам мар-ши тесе шутлатăп.

— Веркка, куçатăп, куçатăп колхоз общежитине пурăнма, иксĕмĕр пĕр-пĕринчен аякра пулмăпăр. Илтетне, Веркка.

Чим, ара, юнашарах утса пыраканскер хăш вăхăтра, хăш вырăнта тăрса юлчĕ? Вăрман варринче пĕчченех тăратăп.

Лăнк-ланк пускаласа малаллах утса кайрăм. Ĕнтĕ вăрман та сайралма пуçларĕ. Картун çурчĕ патне те çитсе ӳкрĕм. Ниçта та васкас килмест. Каçхи тĕнчепе пĕр чĕлхе тупрăм. Çанталăкпа килĕшӳ турăм. Вăл мана çӳçентермест, чĕтремене ериччен шăнтмасть.

Сукмакран пăрăнтăм та пĕрене купи çине хăпарса лартăм. Пĕренене перĕнсен кăна ал лаппи сивве туйса илчĕ. Алри сехете пăхса илем, илем тенĕ çĕртех вăхăт тупаймастăп. Культура çуртĕнчен кая юлса тухнине, çул çинче васкамасăр утнине шута илсе çурçĕр çитсе пырать пулĕ тесе чухлатăп.

Картун чӳречисем хуп-хура сĕлкĕ карнă пек курăнаççĕ, выльăх-чĕрлăх, йытă-качка шăпланнă. Тӳпе анинчи кĕмĕл тĕпренчĕкĕсем шултăраланнă. Тĕсерех пăхсан çерем çине кĕл сапса тухнă пекех туйăнатъ. Тăм ӳкнĕ ĕнтĕ.

Нумай та лармарăм, ӳт-пӳ сĕрĕлтетсе кайрĕ те, тутлăн-тутлăн карăнса илтĕм. Çемçе тӳшек çинче пулсан хутланса выртмалла та тепĕр самантран харăлтаттарма тытăнмалла. Кунта ыйха хăвалама тивет. Сиксе антăм пĕрене купи çинчен, пăхкаласа тăратăп. Эп килнĕ сукмакпа вăрмантан темле машина-и, мотоцикл-и тухать. Фарăсен вăйсăр çути курăнать. Ку шăплăхра мотор сасси таçтанах илтĕнмелле-çке. Велосипедăн икĕ фара пулмалла мар. Малтанхи вырăна калле чакса тăтăм та кĕтсе илме шутларăм. Çывхарнăçемĕн йĕкĕр çутă тăватта пайланчĕ. Куç урмăшĕ-и ку? Çĕрлехи çутă ялан улталать теççĕ те. Машина сасси мар, чĕрĕ чун хашкани илтĕнме пуçларĕ. Хам та сисмерĕм, пĕрене купи çине, малтанхи вырăна, хăпарса та лартăм. Ал тӳнтерĕшĕпе куçсене сăтăркаларăм. Куçсем çавнах кăтартаççĕ. Мана хирĕçех тĕреклĕ чĕрчун чупса килет. Пĕрене хушшине тăсăлса выртрăм та сывлама, хускалма хăраса сăнатăп. Картун çурчĕ еннелле пăха-пăха илме те манмастăп.

Вăрмантан икĕ чĕрчун чупса тухрĕ. Ман тĕлте чарăнса та тăмарĕç, çутатакан куçĕсене пĕрене купи еннелле çавăрмареç те. Шакăртатса юхакан çăлкуç патнелле хашка-хашка чупрĕç. Пуçа çĕклесе пăхрăм. Çутă куçсем урăхран курăнмарĕç. Икĕ купарчапа икĕ хӳре мĕлкине кăна асăрхарăм. Тата лăнкăрт-лăнкăрт шыв ĕçни уççăн илтĕнсе тăчĕ.

Шăлавар кĕсйине хыпашласа пăхрăм. Тепĕр чухне хутланакан пекĕ чикекенччĕ, паян вăл та çумра пулмарĕ. «Кашкăрсем кусем», — çӳçенсе илтĕм те хутланарах выртрăм. Çывăхра мĕн те пулсан çук-ши тесе унталла-кунталла пăхкалатăп, куç тĕлне патак таврашĕ те, чул татки те тĕл пулмарĕ. Картунта йытă усраççĕ ĕнтĕ. Çавсене мĕнле майпа систермелле-ши тесе шухăшланă хушăра çăлкуç еннелле тепре пăхса илтĕм. Купарчасемпе хӳресем те, çутатакан куçсем те курăнмарĕç.

Халĕ тин чăннипех хăраса ӳкрĕм иккен. Кăшкăрса ярсан та илтекен пулас çук. Хама лăплантарма такамран-такамран илтнисене асаилетĕп. Кашкăра ăна тӳрех чĕлхерен ярса тытмалла тет. Вара вăл çуламан пăру пекех пулса каять тет. Капла шутланă май тата карса пăрахнă кашкăр çăварĕ, хăйраса якатнă пек асав шăлсем, лăймака та хĕп-хĕрлĕ чĕлхе куç умне тухса тăчĕç. Сивĕ пĕрене çумне хытăрах лăпчăнтăм та çапах та картунта пурăнакансене кăшкăрса вăратам-ха тесе шухăшлама тытăнтăм. Ман сасăпа, тен, йытăсем те шуйхашса кайĕç те, йытă сассинчен кашкăрсем хăраса ӳкĕç, тарса кайĕç тетĕп хам.

Хăранипе пуçа енчен еннелле пăркалатăп кăна. Тахăш енчен систермесĕр килсе тухассăнах туйăнать.

Мĕн вăхăт çапла выртнине пĕлместĕп. Хам айри шуратман пĕрене çине пăхса илтĕм те вăл шап-шурă паспа витĕннине курса ир çывхарнине чухларăм. Çăлтăрсем шупкаланчĕç те, йăшăлтатса илтĕм. Урасем ним туймиех пулнă, шăлсем пĕр-пĕрне перĕнмеççĕ. Ура çине тăрсан та утса каяймарăм. Шикленнĕ куçсемпе картун çуртне, хуралтăсене, кашкăрсем шыв ĕçнĕ çăлкуçа упракан хăвасене пăхса тăтăм. Хăранипе шăнни пĕр пулнипе сиксех чĕтретĕп хам. Малалла утма та хăратăп, пĕрене купи çине те хăпарас килмест. Хам сехресĕр юлнине хытăрах та хытăрах туякан пултăм. Ку мана намăслантарчĕ те. Мĕнле кайăк чунĕ кĕрсе вырнаçрĕ пулать-ха тесе шухăшласа илтĕм.

Пиçĕ кĕлеткеллĕ, тăн-тăн хул-çурăмлă çамрăк шăпах паттăрлăхпа хăюлăх çинчен ĕмĕтленсе пурăнмалли вăхăтра кашкăр куçĕсенчен хăраса ӳкрĕ те мĕнпур ăраскаллăха çухатрĕ пулать-и-ха?

Халĕ мар, кайран кун пирки тарăхса шухăшламалла, хăвна ху намăслантармалла ан пултăр. Тыт та ут малалла!

Урасем вырăнтан хускалчĕç. Малтан хăюсăрччĕ-ха вĕсем, темиçе утăм тусан, вĕсене юн ансан, ăшă туйма пуçласан çĕре перĕнми чупса кайрĕç. Мăньял еннелле. Тăм ӳкнĕ курăк çине йĕрсем ӳкерĕнсе юлчĕç. Вĕсем хĕвел тухса сарăличченех выртрĕç.

Хĕвел тухнă-тухманах çĕр çинчи ман йĕрĕмсем ейĕлсе кайса нӳрлĕ курăк хушшинче çухаласса пĕлтĕм. Кунашкал кăна йĕре шеллес килмерĕ пĕрре те.

 

Çиччĕмĕш сыпăк

Пур çĕрте те пур унăшкал çынсем. Тепĕр çĕрте вĕсене ял ашшĕ тесе те калаççĕ. Хурнайĕнче вăл питĕ-питĕ нумай ятпа çӳрет: пĕрисемшĕн чăннипех те хисеплĕ çын, Герман Петрович, теприсемшĕн тантăш кăна, Ярмун, чылайăшĕшĕн мар хăйсем панă ятсем пур: Пăкă Германĕ, Партком, Пăкă Ярмунĕ, Агитатор, Мировой судья... Иртен пуçласа каçчен Герман Петрович çын çинче пулать: кам кампа хирĕçнĕ, кам кампа тава кĕнĕ, кам камă кӳрентернĕ — пур çĕре те çитмелле ун, йĕрке тумалла. Куншăн ăна укçа тӳлекен çук, ку ĕçе никам та хушман. Хăнăхса кайнă та пăрахаймасть.

Вăрçăран вăл капитан пулса таврăннă, пилĕк медаль, икĕ орден тата виçĕ осколок пулнă унăн. Туяллă капитана тӳрех председателе суйласа лартаççĕ, унтан вара ял номенклатуринчен пĕр самантлăха та кăларман: ӳстернĕ, чакарнă, ӳстернĕ, чакарнă. Ял Совет ĕçтăвкомне те парткома та ертсе пынă, унăн чи пысăк ĕçĕ председатель, чи пĕчĕкки бригадир пулнă. Ачи-пăчи ӳссе çитсе саланнă ĕнтĕ, килĕнче, ултă пĕçмехлĕ пӳртре, кĕçĕн ывăлĕн çемйипе пурăнать. Çамрăк чухне те килти ĕç тĕлне пĕлмен те, халĕ, пенсие тухнă çын, мĕнпур пушă вăхăтне килтен киле çӳресе ирттерет. Килтисем ним те шарламаççĕ, Герман Петровичан аслă мăнукĕ Муза кăна аслашшĕн хăтланкаларăшĕсенчен вăтанать. Савнă каччи пăрахас-тăвас пулсан та пĕр çавăншăн, аслашшĕшĕн, сивĕнме пултарассăн туйăнать ăна.

Платон Андреевичăн унта-кунта каймалла чухне председатель вырăнне юлмалли çын пултăр тата сăлтав та пултăр тесе Герман Петровича председателĕн культура енĕпе ĕçлекен çумĕ тунă. Хуçалăх ĕçĕнче унран ним пайти те пулас çуккипе Герман Петровича унта явăçтармаççĕ, çынсен умĕ хушшинчи хутшăнусене йĕркелесе пыма шаннă та, авăплать, каçарать, ятлать, ырлать, ĕç тупса парать, кахалсене намăслантарать, ĕçченсене грамота парать, хирĕçcе пурăнакансене мирлештерет.

— Ват çын тăватта тăрать, — тесе хавхалантарать ăна Платон Андреевич та.

Ку ман ĕç, ку председатель ĕçĕ тесе тăмасть Герман Петрович. Ĕç пур — ĕçлемелле. Муза аслашшĕн хăтланкаларăшĕсенчен именме пăхать те, ял çынни хисеплесех хисеплет ăна. Колхозăн пĕр пусне те ахаль илмен тесе шутлаççĕ ун çинчен. Уттине те, улăмне те, тыррине те, пуллине те халăхпа пĕрле кăна валеçсе илнĕ вăл яланах. Çыннăн пурри унăн та пур, çыннăн çукки унăн та çук. Колхоз машинипе усă курмалла чухне те чи малтан бухгалтерие кĕрет, укçа тӳлет те квитанци тытса председатель патне кĕрет. Çак йĕркене вăл нихçан та, пĕрре те пăсман.

Çĕр çинче пĕртен-пĕр телей кăна — ĕçри телей тесе шутлать Герман Петрович. Ыттисем — чун киленĕвĕ те, юрату та, ырлăх-пурлăх та, чап-хисеп те çав телейпе юнашар пичеве кӳлĕннĕскерсем кăна. Ыттисем чăн телее эрешлеме кирлĕ. Кашни ăнланăвах темиçе пĕлтерĕшлĕ те, ĕçлекенпе ĕçлекен хушшинче те уйрăмлăх тупаять вăл. Харпăрлăх арчи çеç тулли пултăр тесе ĕштеленекеннине картсах картмасть. Арккай пĕрре те пуçран тухма пĕлмерĕ çак кунсенче. Темле аса кĕчĕ те çав ят явăнать те явăнать.

Тĕлĕнмесен те тĕлĕнĕн, тупата. Çавăн тĕллĕн инкекĕ те, синкекĕ те патлатса ӳксех тăраççĕ. Ашшĕпе амăшĕ юратсах пĕрлешнĕччĕ. Чипер те тарават çынсемехчĕ иккĕшĕ те. Ашшĕ шӳт ăстиччĕ, амăшĕ хăймалу тутлă пĕçеретчĕ. Герман Петрович вĕсем патне хăнана çӳреме юрататчĕ.

Арккай çиччĕмĕш класа куçсан ашшĕ машинăпа çапăнчĕ. Вăтăртан иртнĕ кăна хĕрарăма, унăн амăшне, çураçма пикенчĕç. Ун чухне вăл Герман Петрович патне хăй пыра-пыра çӳретчĕ. Канаш ыйтма ĕнтĕ. Хăвăнне хăвах пĕл теме ансат. Анчах çын сан куçунтан пăхать-çке, ыррине кĕтсе пынă сан патна. Ним каласа та пулăшаймарĕ ун чухне. Арккай амăшĕ Çинахви аслă пиччĕшне итлесе пĕр урçана качча тухрĕ. Çилюк лесник, Çинахвин пиччĕшĕ, Арккая хам пăхатăп тесе шантарчĕ. Ачана вăрман картунне илсе кайрĕ. Унта виçĕ çул хушши хăйĕн йышлă выльăхĕсене кĕттернĕ. Герман Петровичăн каллех ача шăпишĕн çине тăрса çӳреме тиврĕ. Хисте-хисте сакăр класс пĕтерттерчĕ, кайран хăех техника училищине леçсе хучĕ. Пĕтерсе таврăнчĕ те Арккай халĕ ашшĕ килĕнче пĕчченех пурăнать. Ĕç тупса парăр-ха тесе çӳремест. Пĕчченскер патне çамрăксем улаха пуçтарăнаççĕ тенине илтнĕ хыççăн Герман Петрович каллех канăç çухатрĕ.

Аслисем, ăс паракансем çук çĕрте вĕсем, юпах тихасем, ăса мĕн килнине хăтланасса пĕле тăркач Арккай патне кĕрсе тухмасăр тăраймарĕ. Пĕринче хапхи хупĕ пулчĕ, тепринче уçса кĕртмерĕç. Ял шавласа калаçмалăх усал ĕç туса хурасса çапах та кĕтес мар терĕ.

Мĕн сăлтав тупам-ха тесе шухăшланă чухне шăпах тата Раман алă айне пулнă. Раман вара мана кĕтсе илме ял вĕçне тухма тытăннă пулнă. Хăпман та хăпман çакăнтан Герман Петрович, мана кĕтсе илме иккĕн тан тухнă.

Тӳрех мана пăскăртма тытăнчĕ, эсĕ, аçу-аннӳ пур çинче тăлăх туратăн ӳснĕ çын, ăнланмалла Арккай пурнăçне, ун хутне кĕме пĕлмелле, тата çавнашкал сăмахсем каларĕ-каларĕ те алăран çавăтрĕ.

Теприсем уйрăм çын валли сăмах шыраса чăрманмаççĕ, пуринпе те пĕрре хăнăхнă пек калаçаççĕ. Çакна Герман Петрович сивлет. Агитаторăн апла пулмалла мар тесе шутлать. Сан сăмаху витĕмлĕ пултăр та çын асĕнче юлтăр тесе шутлать. Анчах хăй те пĕр хăнăхнă йĕрпех ярăнтарать. Кашни çын валли ăçтан уйрăм сăмах тупайăн? Пурте пĕр саманара, пĕр пурнăçпа пурăнатпăр. Пĕрре-иккĕ калаçсан виççĕ-мĕшĕнче унран та пăрăнас килет. Çаплах тăвать ĕнтĕ Арккай та. Пĕрре мар ăс пама хăтланса пăхнă та Герман Петрович, çавăнпа уçса кĕртмен. Халĕ Раманпа иксĕмĕре пулăшăва чĕнет. Тем тӳрккесленме пĕлмерĕмĕр хамăр та, пĕр-пĕрин çине пăхкаласа илтĕмĕр те утрăмăр Герман Агитатор хыçĕнчен.

Пӳрте кĕриччен вăл пӳрт-çурт тулашне пăхса çаврăнчĕ. Пурте йĕркеллех лараççĕ пек, юхăнма тытăнман пек туйăнчĕ те, тин малалла утрĕ. Эпир ĕнтĕ, Агитатор пунеттейĕсем пулма килĕшнĕскерсем, унран тăрса юлаймарăмăр. Килтен те киле çӳре-çӳре алăк шаккама хăнăхса çитнĕ иккен.

Пырсах уçса кĕртрĕç пире. Табак тĕтĕмĕпе, эрех-сăра шăршипе тулса ларнă пӳрте кĕтĕмĕр те хамăр мĕн тума килнине те мансах кайрăмăр. Арккай хăйĕн хăнисемпе паллаштарма тытăнчĕ. Гамиль пуç чикнĕ те тем шухăша путнă. Ыттисене эпĕ те, Герман Агитатор та пĕлмест, Раман чухлать те, ячĕсене Арккай каласан кăна аса илчĕ.

— Салату ачисем, — тесе паллаштарчĕ Арккай. — Çĕвĕç Кринкка тенине илтнĕ-и? Çавăн, асли Васлей, кĕçĕнни Мишша.

— Эсир салатусемпе хурăнташлă марччĕ мар-и? — терĕ Герман Петрович çамрăксене тĕсесе сăнанă май.

— Гамильсем патне килнĕ, — хуравларĕ Арккай. Вĕсенче тиркемелли, сăпатсăрри нимĕн те çук. Иккĕшĕ те, манăн кăна тенĕ пек, мăйăхĕсене шăла-шăла илчĕç. Нĕрлĕ тумланнă хăйсем. Капюшонлă хура курткăсем тăхăннă, çара пуçăнах. Çӳçĕсене вăрăм хăварса кастарнă. Çын умĕнче нихçан та именсе курман пулас, куçĕсене мăчлаттармасăр Герман Петрович çине пăхса тăраççĕ: «Мĕн сĕтĕрĕнсе çӳрет-ха тата ку ăнман?..»

Герман Петрович ларма вырăн пăхкаларĕ, Арккай çавăнтах пукан илсе пычĕ. Эпир Раманпа ура çинчех тăтăмăр-ха. Гамиль те вырăнта ларас темерĕ, тăчĕ те пирĕн пата пычĕ.

— Мĕн сăлтавпа хăна пуçтарнă-ха ĕнтĕ? — калаçу пуçлама хăтланчĕ Герман Агитатор.

— Илтĕмĕр те пĕр ухмаххине, пуçланса кайрĕ, — терĕç Çĕвĕç Кринкка ачисем.

— Ухмаххине илме сăлтав кирлĕ вĕт-ха, — терĕ Герман Петрович.

— Сăлтавне тупма пĕлетпĕр, укçи кăна пултăр, — терĕ Кринккан асли.

— Атте-анне панă укçапа мар, хамăр ĕçлесе тупнипех, — терĕ кĕçĕнни.

Герман Петрович куç харшисене пĕрсе лартрĕ те çамрăксем çинчен куç илмерĕ. Çака Кринккан аслине питĕ килĕшмерĕ. Ун пек чухне çамрăксем пахматсăрланаççĕ те чĕрре кĕме кăна сăлтав шыраççĕ. Тĕрĕссипе, эпĕ хам пулсан та чĕнмен-туман çĕртен çын пырса кĕрсен сисчĕвленнĕ пулăттăм. Ваçлей тĕсесе-сăнаса тăракан Агитатор патне пычĕ те тӳрленсе тăчĕ.

— Çĕр грамм кирлĕ пулсан ярса параятпăр, — терĕ вăл куçкĕрет йĕкĕлтесе.

Герман Петрович йĕкĕлтенине сисмерĕ, вăл чăнласах ăс пама шутларĕ.

— Акă мĕн, çамрăк тусăм. Пурнăçри усалсем нихçан та хăйсен сăнĕпе пурăнмаççĕ, пурне те кирлĕ, пурне те килĕшекен япала пек пулма тăрăшаççĕ. Эрех те çавах. Ултавлă вăл...

— Эпир пуçлăхсене курса ĕçетпĕр, — пӳлсех каларĕ Гамиль. Герман Петровичăн чĕлхине çыртма тиврĕ. Кашнинчех çапла пулать-ха ун: эрехе сивлесе сăмах тытмалла чухне «пуçлăхсенчен курса» теççĕ те, шăпланма е сăмаха урăх еннелле куçарма тивет. Чăн сăмаха нимпе те витсе хураймастăн çав, вăл куçран та, пуçран та тĕкет-тĕкетех. Механизаторсем вара никамран пытанмасăрах ĕçме пуçларĕç те, вĕсем те пуçлăхсенчен курса теççĕ кăна.

— Аннӳ килсе çӳрет-и? — пач кĕтмен çĕртен ыйтрĕ асли сăмаха айккинелле пăрас тесех.

— Пĕччен пурăнма лайăхрах. Хăнăхса çитрĕм. Юлташсем манса пурăнмаççĕ.

— Улах пӳрчĕ туса ятăн пулмалла-ха эс кунта.

— Ăна та Агитатортан ыйтмалла-и? — çаплах йĕкĕлтешме пăрахмарĕ Ваçлей.

— Арккай айăплă мар, вăл улах тумалла маррине пĕлмен, — сăмахсăр юлас темерĕ Гамиль.

Çамрăксем пĕр харăс ахăлтатса ячĕç. Пирĕн хамăрăн та вĕсемпе пĕрлех кулас килчĕ, анчах Раман мана çав вăхăтра айăкран чĕпĕтсе илчĕ те, кулас вырăнне тута тăсса тăма тиврĕ. Ярмун Агитатор вара йĕкĕлтесе çиллентернĕ хур аçине асаилтерчĕ. Тăпăртатма хăтланать хăй, вăл та кулăшла пулса тухать, хăлаçланма пăхать, аллисем тĕнсе ларнă. Тутисем мăк-мăк сиккелеççĕ, анчах сасси тухмасть. Каплах пăрахса каяс та килмест хăйĕн. Пĕтĕм ял пĕлекен çыннăн çак шĕвĕрсен мăшкăлĕ пулмалла-и-ха?

— Ырăпа каланине ăнланас ачасем мар эсир, — терĕ тинех Герман Петрович, — сире кирлĕ çĕре чĕнтерсе кирлĕ çынсемпе кăна калаçтармалла.

Ваçлей каллех сăмахран юлмарĕ.

— Тĕрĕс шутлатăн, Партком юлташ, ĕçлĕ калаçу пулсан çынна пӳлĕме чĕнтереççĕ, килтен киле çӳремеççĕ. Халь вара хăвна та шараçла, пире те чăрмавлă. Питĕ хитрен калаçса лараттăмăр, такамсем килсе кĕмен пулсан...

— Эп сире пурнăçа вĕрентес тесе çӳретĕп, кайран хăвăра асаплă ан пултăр тетĕп. Аслине асли вырăнне хумаллине час манса кайнă-çке эсир. Сан вырăнунта пулса тепри шăпăртах пулмалла. Эп кунта кушакпа шăшилле выляма та килмен...

— Шăплантăмăр. Илтрĕр-и? — куçесене чалăртрĕ Ваçлей. — Партком пире çӳлтен хушнă пек пурăнма вĕрентет.

— Вĕрентсен те ытлашши пулас çук. Кашни япалана хăйĕн ячĕпе калас тăк эсир халь чăн-чăн харам пырсем. Вăйăра-халăра ниçта чикме пĕлместĕр, çавăнпа йăкăлт та якăлт кăна сиккелетĕр. Усăллă ĕçе кӳлĕнме тахçанах вăхăт çитнĕ. Шухăшпа шур пӳрт лартма пĕлетер, авăнасшăн, вăй хурасшăн мар. Ак Арккай патшалăх шучĕпе вĕренсе тухрĕ те, ним усси те çукрах унран. Правление пырса та курăнмасть.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн