Электронлă вулавăш

Ун пуçне авранă шурă бинти хăлха тĕлĕнче хĕрелсе пырать, вара çав хĕрлĕ вырăн тĕттĕмленет. Хăйне ĕçлеме чарасран икĕ вăрăм сарă çивĕчĕсене вăл çурăм çинче пĕр-пĕрин çумне хытă çыхса лартнă. Мăчăлти пĕчĕк лампа ун питне пĕр енчен çутатать. Илемлĕ питлĕ сестра ытла та çамрăк, анчах унăн хăмăр куçĕ тарăн шухăшлă. Сестра салтак гимнастерки саплать. Пӳрнисенче выляса тăракан йĕппи час-часах лампа çутинче хĕрлĕ хĕмпе йăлтăртатса илет. Хура çиппе тунă çĕвви тикĕс те майлă пулса пырать. Сестра шухăша кайса ерипен юрлать.

 

Кӳлсе тăратнă турă лашине

Вăрăм çула каймашкăн, —

 

тет вăл. Сукнапа чĕркенĕ кĕмĕл шăнкрав сасси пек, пĕчĕк лампа çути майлах, тĕттĕм кĕтессене çитмест, хăй тавра пĕр-ик утăма анчах илтĕнет.

 

Эп тĕнчене çуралнă

Вăрçă-харçă курмашкăн, —

 

юрлать малалла сестра. Кĕр енне сулăннă вăхăтăн каçĕ шкулăн пысăк тăваткал кантăкĕсене хурапа карнă, урайĕпех выртакан аманнă салтаксене хура паласпа витнĕ. Ураран ӳкес пек ывăннă врач вырăнне çĕрлехи дежурствăна юлнă сестрана та хура çĕр чатăрĕ хупланă.

— А-ах, — терĕ пĕр салтак. — Сестра, бинт шуса анчĕ.

Сестра хăвăрт тăчĕ, лампа алла тытрĕ, выртакан салтаксем хушшипе чĕнекен салтак патнелле утрĕ.

— Йĕркеллĕ çыхаймарăм-ши? — ыйтрĕ вăл, çамрăк салтакăн чĕркуççине тăрăшса бинтпа авраса.

— Çук, питĕ ыратнипе ыйхă, тĕлĕшпе хамах сиктертĕм пулас, — тет салтакĕ.

Тепĕр кĕтесрен тепри шыв ыйтрĕ, сестра ăна тимĕр кружкăпа шыв ĕçтерчĕ, эмел пама вăхăт çитсен, врач кама мĕнли памаллине хушса хăварнипе эмел парса тухрĕ. Пурте лăпланчĕç пек, сайра хутра кам та пулин ыратнине чăтаймасăр ахлатса илет. Сестра лампине çĕклесе татах тепĕр хут пурне те пăхса çавăнчĕ. Пурне те койка кирлĕччĕ ĕнтĕ, ăшăрах витмеллеччĕ, анчах ăçтан тупăн? Койка мар, бинт та çителĕклĕ мар. Ытларах улăм сарса пама та тем чухлĕ тăрăшмала пулчĕ.

Сестран кĕçĕр çĕлемелли нумай, госпитале лекнĕ çынсен тумĕсене йĕркене кĕртме ĕлкĕрмалле ун, çавăнпа вăл васкасах хăй вырăнне ларчĕ те каллех саплăк хума пуçларĕ.

 

Çинçе çырма çич кукăр.

 

Ерипен симĕс курăк тăрăх çурхи шыв пек шăнкăртатать ун сасси.

— Хĕрĕм, — терĕ аманнă салтак, урайне сарнă улăм çинчен çĕкленсе. — Мĕн ятлă эсĕ?

— Эпĕ Лисук ятлă, — терĕ сестра, çĕвĕ патĕнчен пуçне çĕклемесĕр.

— Лисук, юрла хытăрах, юрру сан илемлĕ, сан юрруна итлесе суран ыратма чарăннă пек туйăнчĕ...

— Тен ыттисене çывăрма кансĕрлĕп? — терĕ Лисук.

— Юрла хытăрах, сестра, пире илтĕнмелле юрла, — терĕç сухаллă салтакпа юнашар выртакансем.

Лисук кăшт хыттăнрах юрлама пуçларĕ:

 

Хурама айне вут чĕртрĕм...

 

— Сестра, пире те илтĕнмелле юрла! — терĕ çамрăк салтак чи инçетри кĕтесрен.

— Юрла хытăрах, сестра! — терĕç темиçен. Лисук ним чĕнмесĕр тĕттĕм кĕтессем еннелле пăхса илчĕ те пурне те илтĕнмелле юрлама пуçларĕ.

— Хама вут-кăвартан çĕклесе тухнă чухне мĕнлерехчĕ вăл хĕрача, эпĕ сăнаман та... Сасси питĕ илемлĕ-çке унăн, тĕлĕнмелле, — терĕ кăкăрне амантнă салтак. — Вăл хăй питĕ тĕлĕнмелле. Калама çук паттăр. Мана чăн вилĕмрен çăлчĕ паян. Çавăн чухне пулас, хăйне те хăлха патĕнчен амантнă, — терĕ унпа юнашар выртакан салтак.

Лисук юррине юрласа пĕтерчĕ:

— Лисук хĕрĕм, миçере эсĕ? — ыйтрĕ унран паçăрхи сухаллă салтак.

— Çуркунне вун тăххăр тултаратăп, пичче, — терĕ Лисук ерипен.

— Çамрăк, питĕ çамрăк, — хĕрхеннĕ пек тарăннăн сывларĕ сухаллă салтак.

— Лисук, эсĕ пĕр аманнă командир çинчен юрланине илтнĕччĕ эпĕ. Юрласа пар-ха çав юрра, — терĕ тĕттĕм кĕтесрен пĕр сас.

— Мĕн юрри вăл! Эпĕ ăна хам ăссăн çеç ĕрлешсе лартăм, — вăтанчĕ сестра.

— Юрласа пар! Юрласа пар! — ыйтрĕç темиçен. Лисук чĕнмерĕ.

— Юрласа пар, Лисук. Хĕрхен Совет влаçĕшĕн кĕрешсе аманнă çынсене. Сан юрруна итленĕ чух суран ыратни паллă мар.

Лисук сапласа ларнă тăлине пукан çине хучĕ, салтаксем çинелле пăхрĕ...

— Лисук, эсĕ ура çине тăрса юрла! — тилмĕрнĕ пек ыйтрĕç темиçен.

Лисук вăтаннипе хĕрелсе кайрĕ, анчах вăл çак салтаксене вутран хăй илсе тухса, врачпа пĕрле вĕсен хăрушă суранĕсене çыхнине аса илчĕ те чирлĕ ачине амăшĕ хĕрхеннĕ пек хĕрхенчĕ. Мĕн вăтанмалли пур? Ун юрри вĕсен суранĕсене кăшт та пулин çăмăллăх парсан, питĕ аван... Лисук ура çине тӳррĕн тăчĕ:

 

Тĕттĕм çĕр...

Йĕри-тавра тăшман.

Хĕрлисен пĕчĕк отряд пырать,

Малта командир утать.

Командир хыççăн

Ун лаши утать,

Командир суранланнă пуçĕнчен

Юнĕ сăрхăнать…

 

Чуна кĕрсе вырнаçмалла кăмăллă сасси тĕлĕрсе тăракан тĕттĕм сывлăша хумхантарчĕ; аманнă салтаксен чĕрисене çĕнĕ вăйпа хăюлăх кĕртрĕ, суранĕсем ыратнине лăплантарчĕ. Юрлать Лисук, çав аманнă командире курса тăнă пек юрлать вăл. Ун хăйĕнчен темиçе хут пысăк мĕлки лампа çути сиккеленнипе стена çумĕпе утнă пек курăнать. Ларма пултаракан салтаксем пурте ларнă, пурте сестра çине пăхаççĕ.

— Хăй çамрăк çеç, чунĕ епле вăйлă! — пăшăлтатрĕ пĕр салтак теприне.

— Вăйлă чун-чĕреллĕ çын! — терĕ ăна хирĕç кӳрши.

 

Командирсĕр юлнă отряда

Тепĕр командир ертсе пырать... —

 

пĕтерчĕ юррине Лисук.

— Тавах сана, хĕрача! Телейлĕ пул! — терĕç ăна салтаксем, çав вăхăтра алăкран Тал-Мăрза ятлă çын кĕчĕ.

— Аван юрлатăн эсĕ, сестра! — терĕ Тал-Мăрза, янаххине çыхнă бинтне аллипе тытса.

— Эпĕ юрланине илтрĕн-и вара эсĕ? — хăраса ӳкрĕ Лисук.

— Илтрĕм. Илтрĕм те чĕререн тав тăватăп сана. Аван юрлатăн. Эпĕ сан юрруна пуçламăшĕнченех алăкра тăрса итлерĕм. Тĕрлĕ шухăш çаврăнчĕ ман пуçра, — терĕ Тал-Мăрза.

— Эсĕ мана юрăхсăр ĕç тунă тесе вăрçатăн-и ĕнтĕ? — ыйтрĕ Лисук.

— Çук. Ку ĕç, ачам, юрăхсăр мар... Ку ĕç, ачам, питĕ юрăхлă... Тавах сана! — Тал-Мăрза Лисук патне пырса ун аллине чăмăртарĕ.

— Эпĕ ĕçпе килнĕччĕ. Эпĕ Лисук ятлă хĕрарăма шыратăп.

— Эпĕ те Лисук ятлă та... Кам вара эс? — ыйтрĕ сестра.

— Эпĕ пиллĕкмĕш армин политотделĕ çумĕнчи чăваш отделенинче ĕçлетĕп. Ман хушамат Тал-Мăрза. Паянхи почтăпă çыру килчĕ. «Станковой Елизавете» тенĕ. Палламастăн-и эсĕ ăна?

Лисук тĕлĕнсе кайнипе ним чĕнме те пĕлмерĕ. Ара, ун хĕр чух епле хушамат пулнине вăл пĕлмен, упăшкин хушамачĕпе пулсан, Упамсарова пулмалла... анчах Станкова тени Станук Макçи тенине аса илчĕ те:

— Эпĕ вăл! — терĕ.

— Ме! — тыттарчĕ ăна килнĕ çын кăвак конверт. — Адресне хăй шухăшласа çырнă ĕнтĕ, çавах та çитрĕ, почтăра ĕçлекен çынсем ытла маттур çав пирĕн. Акă: «Красная гвардия, революционный фронт, красной сестре Станковой Елизавета Максимовне».

Лисук конверта тирпейлĕн пĕр хĕрринчен хачăпа касрĕ те вулама пуçларĕ:

«Юратнă аппам, эпир, хам юлташ Маняпа, адресне хамăр шутласа çыртăмăр. Эпĕ халь вĕренетĕп, манăн халĕ хушамат пур — Станкова, эсĕ те хамăр хушаматлă пул. Атте-анне сывă. Лаша та сывă, пирĕн тата хăрах мăйракаллă качака пур. Ялта пурнăçсем вĕресе тăраççĕ, халăх Совет влаçĕшĕн çапăçать, çĕр валеçрĕç, сана та хамăр ялта çĕр пачĕç...»

Лампа çути хумханать, Лисук куççулĕ витĕр çыру вулать.

— Сестра, хăвăн пата çырса янă çырăва пире те вуласа пар, пирĕн пурин те пурнăç шăпи пĕр.

— Лисук, пар-ха, вулам, — ыйтрĕ пĕр çамрăк салтак.

— Вула, — килĕшрĕ Лисук.

— Епле аван çырнă ку çырăва, — терĕ вăл, çуррине вуласан.

— Ку хĕрача хăш класра вĕренет? Иркка ятлă-мĕн, — пĕтерчĕ вăл хăйĕн сăмахне, çыру çине пăхса.

— Ман йăмăк Иркка ятлă, — терĕ пăлханса ӳкнĕ Лисук.

— Акă вĕçĕнче, — терĕ çамрăк салтак: «Пирĕн аттесене тĕрмерен Микулай студенцă кăларчĕ, вара кантур çине хĕрлĕ ялав çакрĕç...»

— Кам вăл Микулай? — куçне хĕссе ыйтрĕ çамрăк салтак, Лисука кăмăллăн вăтантарас тесе, анчах Лисук ним вăтанмасăр, хăй те мĕн каласа янине сисмесĕр:

— Вăл ман савни! Вăл Хĕрлĕ Çарта, командир! — терĕ те хăй сăмаххинчен хăй хăраса кайрĕ:

— Апла иккен... — терĕ Тал-Мăрза.

— Хĕрĕм, çавăнпа командир çинчен юрласа панă юрру ман чĕрене пырса тиврĕ. Вăл юрă чĕрере çуралнă иккен, — терĕ сухаллă салтак.

— Çав юрра пурне те юрласа памалла, — терĕç аманнă салтаксем.

— Лисук, почта çуртĕнче выртакан аманнă салтаксем патне пырса хăвăн юрруна юрласа парăн-и? — ыйтрĕ Тал-Мăрза.

— Лисук, хĕрĕм, кайса юрласа пар, вĕсен те чунĕсем çĕкленччĕр, суранĕсем ыратма чарăнччăр! — терĕç темиçен.

— Пыратăн-и? — чĕнчĕ каллех Тал-Мăрза.

— Пыратăп! — терĕ Лисук, пуçĕнчи юнланнă бинтне тӳрлетсе...

Çапла пуçланчĕ чăваш театрĕ.

 

35

Хусана шуррисенчен тасатнă, кĕпершĕн çапăçу чарăннă. Сĕве пĕчĕк станци патĕнче поезд составĕ чашлатса тăрать. Салтаксене приказ панă: кĕçĕр поездпа кĕпер урлă каçса Хусана çитмелле, ыран ир-ирех Ĕпхӳ еннлле каймалла.

Пулеметсене, тупăсене, вăрçă хатĕрĕсене пĕтĕмпех вагонсене вырнаçтарса пĕтернĕ, салтаксем, командирсем, медперсонал — хăйсем пурте вагонсем патĕнче пухăннă, калаçса тăраççĕ. Паровоз кайма хатĕр: вăл сайран-сайран чаш! чаш! тесе илет. Халь тесен халь тапранса каймалла, анчах саперсем каçма ирĕк париччен поезд вырăнтан тапранас çук. Каçхине юнлă çапăçура, шуррисене кĕпер патĕнчен хăваласа янă чухне, шуррисем хăйсем кĕпер урлă каçса Мускав патне каясси пăчланнине ăнланса çитсен, каялла чакса пынă май кĕпере взрывчаткăпа пăсса хăварнă.

Шуррисене тĕппипе хăваласа ярсанах саперсен отрячĕ кĕпере юсама тытăннă. Аялтан, шыв патĕнчен каçхи сулхăн туртăнма пуçласан, кĕпер айккинчи тимĕр чĕнтĕрсем хăмла çырли тĕслĕ хĕвел çаврашкин вăйсăрланнă хĕрлĕ хĕлхемĕсемпе выляма пуçласан, саперсем, кĕпере юсаса пĕтерсе, Сĕве еннелле утрĕç. Вĕсен командирĕ Вавилов инженер пĕр çĕрте рельса патне пĕкĕнсе урлă-пирлĕ выртакан тимĕрсене тĕрĕслесе шаккаса пăхрĕ.

— Васильев, — чĕнчĕ вăл пĕр саперне. — Çак гайка пушă. Уççине пар-ха.

— Эпĕ хамах пăратăп, Вавилов юлташ, — терĕ сапер, рельса патне чĕркуçленсе ларчĕ. — Кур-ха, юлташ командир, куна пăсасшăн хăтланнă.

— Юлашки кунсенче тĕл-тĕл кĕпере вут хыпнă пек тăчĕ, Атăлти шыв çуннă пек курăнчĕ — халĕ кĕпер чип-чиперех, çавах та час тӳрлетрĕмĕр. Юписене мĕнле çĕмĕрсе хăварайман-ха вĕсем? — тĕлĕнчĕ Васильев, гайкăна çирĕплетсе.

— Малтан вĕсем хăйсам валли усранă, хăйсем хуçа пулма ĕмĕтленнĕ, — терĕ инженер, каллех тепĕр çĕре, рельса патне, пĕкĕнсе:

— Ан пĕкĕн, Николай Петрович! Каллех юн тапма пуçлĕ. Хам хытаратăп! — чупса пычĕ ун патне Васильев.

— Хытар! — терĕ инженер, сылтăм аллипе çамкине авранă бинтне тӳрлетме тăчĕ.

Васильев рельса гайкине хытарсан, вĕсем чылай мала кайнă юлташĕсене хуса çитес шутпа, хытăрах утрĕç.

— Çав санитаркăран халĕ те тĕлĕнсе пыратăп эпĕ, — терĕ Васильев. — Тупăсем çĕмĕрсе тăнă çĕртен, вут-кăвартан, темле сана çĕклесе тухрĕ.

— Кĕтмен çĕртен пырса çапăннипе эпĕ тăн çухатнă пулас ун чухне... — терĕ инженер. — Аташрăм пулмалла, тĕлĕнмелле, çав санитарка пирĕн ялти кӳршĕ хĕр пек курăнчĕ мана, анчах эпĕ сăмах чĕнеймерĕм, чĕлхем итлемерĕ.

— Вăлах пулнă-и, тен?

— Вăл пулнă пулсан мана паллатехчĕ, — терĕ инженер.

— Сана ун чух ăçта паллама! Пĕтĕм пите юн хупланăччĕ! — терĕ Василий.

— Ха-ха-ха! — савăнăçсăр кулса ячĕ инженер. — Аташнă пулмасăр. Епле майпа вăл хĕрача кунта пулма пултарнă! Паллах, интеллигент пулма пуçларăм, çемçешке, кăшт аманнипех тăн çухатрăм...

Вĕсем чашлатса тăракан паровоз умĕнче тăракан состав начальникĕ умне çитрĕç.

— Состав кайма пултарать, кĕпере юсанă! — терĕ инженер Вавилов, хĕрлĕ çăлтăрлă карттусĕ патне аллина çĕклесе.

— Есть! — терĕ те состав начальникĕ, саперсем вагона кĕрсе кайсан шăхăртрĕ.

— У-у-у! — пĕтĕм тавралăха кисретсе вăрăммăн та мăнаçлăн çухăртса ячĕ паровоз. Тр-тр чĕтрерĕ çыран хĕрри, вăйлă сасă кĕпер айĕнчи шыва та перĕнчĕ, салтаксем савăнса кайнипе:

 

Смело, товарищи, в ногу, —

 

юрра юрласа ячĕç виççĕмĕш вагонра.

 

Вихри враждебные веют над нами, —

 

илтĕнчĕ кайра тепĕр вагонран. Вĕсем хыççăн пĕтĕм состав юрласа ячĕ.

— Чаш-чаш-чаш-чаш! — сывласа ячĕ те паровоз кĕпер çине кĕчĕ. Пĕр-пĕр усал шухăшлă çын вагон алăкне уçса кĕпере сиен тăвасран малти вагонран состав тăрăх икĕ енĕпе пулеметсенчен тăрслаттарса пеме пуçларĕç. Çак вăхăтра кашни салтак, кашни командир хăйне вăйлă та телейлĕ туйса илчĕ. Кашнин вăй-халĕ тапса тăрать, ниçтан пусарма çук хаваслăх юрри пулса тухрĕ.

Юрлать пĕтĕм состав!

Пысăк савăнăçа кăкăр чарса тăраймасть: хăйсем çапăçса çĕнтерсе илнĕ хулана каять Хĕрлĕ Çар!

Вагонра чăп-тулли салтак пырать, вырăн çук. Инженера çеç, вăл аманнине кура, хисеплесе пĕртен-пĕр каска çине лартрĕç. Николай Вавилов суранĕ ыратнине туймасăр кĕпер çинче янраса тăракан юрра итлет, савăннипе ун куçĕсем вут-хĕм сирпĕтсе йăлтăртатаççĕ. Ун умĕнче Васильев сапер тăрать. Вăл та юрланине итлет. Итлерĕ-итлерĕ те, çĕнĕ юрăсене пĕлмен пирки, урипе тапа-тапа туй юрри юрласа ячĕ:

 

Чехсен кĕпер — хуп кĕпер

вĕсем тарса кайнă чух

хăлтăр-халтăр туса юлчĕ.

Эх, ох, ай-ай-а...

Пирĕн кĕпер — йăс кĕпер, —

 

вагонра татах темиçе çын чăваш пулнă иккен, Васильев юррине хутшăнчĕç:

 

Пирĕн кĕпер — йăс кĕпер,

Эпир каçса пыратпăр —

Чăнкăр-чăнкăр тăвайрать,

Эх, ах, ай-ай-а...

 

— Ха-ха-ха! — кулса ячĕç чăвашла пĕлекен салтаксем.

— Якше! — кулса ячĕ тутар салтак та. Тутарăн та хăйĕн юрри пур! — Вăл тутарла юрласа ячĕ, тутарсем хутшăнчĕç.

Тĕрлĕ чĕлхепе пĕр шухăшлă пулса юрлакан состав кĕпер урлă каçса Хусан хулине кĕчĕ.

Большая проломная ятлă урамри кино залĕнче паян каçхине 8 сехетре чăвашла спектакль пулать тесе чăваш салтакĕсене вагонрах пĕлтерчĕç. Николай Вавилов унта вăхăтра çитрĕ. Военнăй билетне кăтартса вăл пăшаллă салтаксем умĕнчен иртрĕ, пĕр пысăк зала кĕчĕ. Зал тăп-тулли. Пĕтĕмпех шинеллĕ салтак ларать. Кунта пĕр виç çĕр арçын çинче мĕнпурĕ те тăват хĕрарăм пур, иккĕшĕ медсестра, пĕри ватăрах, врач пулмалла. Ку шавлă зала Николай кĕнĕ чухне пĕр çамрăк салтак ура çине тăчĕ те вăйлă сассипе юрă пуçласа ячĕ:

 

Ты не вейся, черный ворон!

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн