Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Çырма çеç-и, кӳлĕсем типеççĕ,

Уй-хирсем пулаççĕ пуш хирсем.

Çăлтăрсем те ĕмĕр çуталмаççĕ,

Чарăнми тапмаççĕ çăл куçсем.

Шăпчăксем те юрламаççĕ вĕçĕм,

Хăвăртах шанаççĕ çеçкесем...

— Пурнăç… Пурнăç!

Эс ытла кĕске-çке.

Пурнăç… Пурнăç,

Çип пек эс çинçе…

Этем пурнăçĕ — лантăш ĕмĕрĕ,

Ту чакалĕ — пурнăç çулĕ.

Уявсем нумай çулталăкра

(Тен, пурнех, тытаймăпăр асра),

Уйрăмах хаклатăп эп пĕрне –

Ун чухне çуралнă ман анне.

Хушса юрламалли:

Ах, аннеçĕм, анне,

Юрă пултăр парне:

Ачинчен — амăшне,

Чĕререн — чĕрене.

Ыр çынсем сахал мар тĕнчере,

Пурнăç кӳнĕ аннеçĕм – пĕрре.

Турă, парччĕ ăна сывлăхне,

Упрасам инкекрен чĕрине.

Хушса юрламалли.

Куркара кăпăклантăр сăра,

Вара калăп сире пурсăра,

«Тивлетпе тултарса чĕрене

Уявпа саламлар аннене!»

Хушса юрламалли.

(Çул çинчи блокнотран)

...Вăл пуян çĕр Ехрим хуçа аллинче пулнă. Вăрман. Çарансем... Йĕри-тавралăхри халăхсем, вăл вырăнтан аякра мар ялсенче пурăнакан чухăнсем куçпа анчах курма пултарнă ун пек сĕтеклĕ çĕрсене. Куçпа курнă та чĕререн хурланнă вăл чухăнсем.

Таçта шалта пĕр ĕмĕт çуннах çав. Сӳнме-сӳнме пуçланă, сӳнсех те кайнă, анчах тепĕр вăхăт тăрсан тепĕр хут амаланма пуçланă вăл ĕмĕт.

— Э-эй, ырататчĕ-çке чĕре çак вăрмана вăрттăн та пулин кăмпа пуçтарма килсен... Пĕр енчен, вăл вăрман пирте марришĕн ырататчĕ, тепĕр енчен, ак халь-халь сан ума Якимкă тухса тăрĕ те кайран лутăркаса пăрахĕ текен шухăш пуснипе ырататчĕ.

Эпир çуракирен кăнтăрлана килсе апатланнă хыççăн колхоз вити умĕнче калаçкаласа ларатпăр. Ĕлĕкхине аса илетпĕр, колхозăн хальхи пурнăçĕ çинчен калаçатпăр. Якимкă вăл Ехрим хуçан аслă приказчикĕ пулнă. Ăна пĕлнĕ, ун мăшкăлне темиçе хутчен те тӳснĕ çынсем каласа панă тăрăх, Якимкă ман ума çапла сăнпа тухса тăрать: акă вăл, вăрăмскер, вăйлăскер, йĕри-тавра хурчка пек çивĕч пăхкаласа, япалана аякран туйса вăрман хĕррипе пырать. Пĕр енче вăрман шавлать, тепĕр енче ыраш шăрка вĕçтерет, хăй шăршипе сăмсана кăтăклать. Анчах Якимкă ăна туймасть, çĕр, çанталăк, хыр, хурăн мĕнле сывлани ăна тĕкĕнмест, ăна çĕклемест, япалан вăл енĕсем ăна шухăшлаттарма, савăнтарма пултараймаççĕ, япаласем ăна хăйсем уççăн курăнакан усăлăхсемпе анчах илĕртме пултараççĕ.

Малалла

Лĕпсĕр пуçне уснă çулçă сарнă хурăн.

Ним пулман пек сулхăн... ним пулман пек — çил...

Юриех паян та ăнсăртран эс курăн,

Юриех паян та систермесĕр кил.

Сан ялан (тен, маншăн) пĕр манерлĕ кулă.

Кулă мар, пĕлетĕп, кулнă пек туни.

Хальхинче те сансăр пĕр сăмахсăр юлăп.

Аллăмра — шур тĕклĕ кукшапуç туни.

Çил килсе чӳхенĕ — вĕлтĕр вĕçĕ мамăк,

Ассăн сывласан та тăкăнĕ шурри.

Нихăçан та пулмĕ — халиччен пулман-тăк —

Эсĕ маншăн пур пек — саншăн эп пурри.

Сан ялан (тен, маншăн) пĕр манерлĕ кулă.

Ăнланман пек пăхăп, тăвăп курманçи.

Лĕпсĕр пуçне уснă çулçă сарнă вулă,

Ним пулман пек сулхăн... ним пулман пек — çил...

Тем çинчен — тем çинчен те калаçăттăм эпĕ санпа —

Ахаль çеç куçунтан тинкерме те май çук.

Çуркунне те çӳретĕн такам кӳрентернĕ сăнпа,

Çăмăлттай çил ачи пек — пулман калаçу.

Ман каяс-им таçта улах ту тăррисем шырама,

Макăрма ят хуман чечексен мĕлкинче?

Ассăрла йăл кулса ăнсăртран хам сăна паллама

Тӳпе евĕр çавра кӳлĕсен куçĕнче?

Тем çинчен, тем çинчен те калаçăттăм эпĕ санпа.

Нихăçан туйăнман сисĕм-туйăм çинчен.

Эп хаваслă асамçă пулайăттăм кăмăлăмпа,

Кăчăр-кăчăр шăнпа тек çӳремĕн пĕччен.

Пулаймарăм шап-шурă чарлан.

Вĕçеймерĕм сывлăша касса.

Чунăмçăм, тархасшăн, ан хурлан,

Пурнăçа ирттермĕпех асса.

Пулаймарăм йĕплĕ кĕл чечек.

Чикеймерĕм вăрттăн тăшмана.

Ӳкĕнместĕп, пур-ха ман тĕрек.

Чулпа пемĕп, пемĕç-ха мана.

Пулаймарăм муллă çын. Тивлет.

Путаймарăм пылпа çу ăшне.

Чысăмра ыр ятăм — Амулет,

Сирсе ярĕ йĕксĕк пăсташне.

Сар хĕвел вут сапан урхамах утланать,

Çӳл тӳпе анипе ташласа çаврăнать,

Ăшшине шухă çил катаччи чуптарать.

Ку йăлтах çуркунне. Чĕрере - çуркунне.

Кайăк хур сас парсан «вунтăваттă çапать»,

Юханшыв — чăх чĕппи — пăр хуппа шăтарать,

Хĕвеле тав туса çунатне яр! сарать.

Ку йăлтах çуркунне. Чĕрере — çуркунне.

Яш тирек карăнса шăм-шакне вылятать,

Хурама каçăрлать, курпунне пытарать —

Сĕм вăрман вăранса ыйхине хăвалать.

Ку йăлтах çуркунне. Чĕрере — çуркунне.

Ĕç пуçланчĕ. Ĕнер çеç мĕнпур хăйĕн тинĕслĕ талккăшĕпе хумханса ларнă ыраш темиçе кĕтесрен хурăç çĕççи айне пула пуçларĕ.

— Хăмăта улăштарас пулать, — каларĕ Еремеев, политпай начальникĕ. — Капла çӳресен эс кăнтăрлаччен лашана йĕркерен кăларатăн. — Бригадир, — бригадир патнелле çаврăнчĕ вăл. — Мĕнле çак вак-тĕвексене те йĕркелеймен-ха?

Бригадир пĕр жнейка патĕнчен тепĕр жнейка патне чупса пычĕ. Вăл Еремеев мĕнле йĕркесĕрлĕх çинчен каланине тĕплĕн ăнланмарĕ пулсан та ун çинчен ыйтса тăмарĕ. Сӳсменĕ хăй вырăннех ларайман лаша умĕнче аптăрасарах тăракан колхозник çине лаша кăкри тĕлне пăхрĕ те Еремеев куçне мĕнле йĕркесĕрлĕх лекнине çавăнтах сисрĕ.

«Мĕнле апла? — тĕлĕнсе ыйтрĕ вăл лаша умĕнчи колхозникран куçпа анчах, — каç анчах сӳсменсене тăхăнтарсах тепĕр хут тĕрĕслерĕмĕр-çке».

— Вот çапла, Иван Кирилчă, — алăсене сарса ярса каларĕ лаша умĕнчи колхозник.

— Каçпа та чиперехчĕ сӳсмен. Паян ир-ирех тухса тĕрĕслерĕм. Ун чухне те хăй вырăнĕнчехчĕ. А... кӳлес умĕн такăш мурĕ улăштарса кайнă ман сӳсмене.

— Халех туп сӳсмене. Срук — виçĕ минут. Тупсан çавăнтах мана пĕлтер. Мăшкăл.

Малалла

Юрату шерпечĕ ĕçнĕ çут черкке

Çĕмĕрĕлчĕ, ним тума çук, ăнсăртран.

Ун чухне-ха эп — чипер, эс — чиперкке, —

Тĕшмĕш тенинчен эпир пач хăраман.

Пурнăçра шурă-хура йĕрсем нумай,

Маларах вĕсем çинчен пĕлме пӳрмен.

Туйăмсем сивĕннине туйса пĕрмай

Уйрăлу саманчĕ çитрĕ, çак — термен.

Кам шутланă юрату арканасса

Çапла хăвăрт, шеллемесĕр, тупата.

Тĕшмĕшĕн тĕп авăрне çаклансанах

Çĕмĕрĕлчĕ пуль черкке пирĕн ята…

Этем çылăхпала-мĕн çуралать.

«Çветтуй», — тесе калаççĕ, ан ĕненĕр.

Мехел çитсен шурри те хуралать.

Ĕмĕр иртет-и? Ирттĕр, ан хĕрхенĕр.

Шуралать çӳç пĕрчи. Пиртен ыйтмасть.

Пĕр йăнăш хыççăн тепĕрне тăватпăр.

Кам чĕрĕ мар, паллах, вăл йăнăшмасть.

Вĕсем çинчен начар та калаçмастпăр.

Эпĕ те, эсĕ те, тепĕри…

Тен, çылăхлă çут тĕнчене килнишĕн.

Йĕрет çурта, Тур амăш кĕтесри,

Тасалăхпа ыркăмăллăх вилнишĕн.

Çав усала çĕнтерĕ каçару,

Ыйтма пĕлсен мăнкăмăллăх тĕп пулĕ.

Таса çăлкуç пек ырă пуçару,

Чĕресене кĕрсе вырнаçса юлĕ.

Этем çылăхпала-мĕн çуралать…

Пĕлсе тăрсах вăл йăнăшать те пулĕ.

Хăй чунĕнче Чиркӳ вăл купалать…

Сисмесĕрех ун татăлать кун-çулĕ.