Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Урал ĕçченĕ хурçă шăратать,

Донбасс ĕçченĕ кăмрăк кăларать.

Çул-йĕр ĕçченĕ пуйăс çӳретет,

Çитес çĕре васкавлă çитерет.

Хирти ĕçчен тăвать ака-суха, —

Çĕршывшăн пурте пĕр пекех паха.

Ĕçле ялан тӳр кăмăлпа кăна —

Чи пысăк чыс, хисеп, мухтав сана!

Ĕçчен ятран халь пирĕн çĕршывра

Тата мĕскер-ха пултăр ырăрах!

Поэт хĕрӳллĕн юрă кĕвĕлет,

Ĕçе чĕнет вăл çутă хĕвеле.

Ăс-хал ĕçченĕ те кайра тăмасть —

Йĕрлет, шырать, тĕпчет вăл атома.

Çапла ĕçре çĕкленнĕ ĕмĕртен

Тĕнче хуçи — никам çĕнми этем.

Алли вăй илнĕ ун ĕçре кăна,

Ĕç илемлетнĕ çак планетăна.

Анчах Тăван çĕршывра çех ĕçе,

Тĕрĕссипе, хураççĕ тивĕçе.

Ют çĕрсенче — этем тăвать кермен,

Хăйне ăна унта кеме пӳрмен.

Чавать вăл кăмрăк ĕмĕр-ĕмĕрех,

Хăй хытăркать пĕр вĕçĕм сивĕре.

Хăй тупнă хаклă ылтăнпа ĕнче

Курать вăл хуçа хĕрĕн мăйĕнче.

Ĕçрех эс хуçăл, ан çĕкле пуçна,

Çĕр тĕпĕнче тин тупăн канăçна.

Этем ыр ячĕ тенине унта

Сутаççĕ те илеççĕ ылтăнпа.

Малалла

Хĕвелтухăçĕ таса

Чăн та лăпкă Лăпкă океан.

Юнпа вут курмасăр ак паян

Хĕвел тухрĕ çуталса.

Ирĕккĕн выляç хумсем,

Хумсем урлă уçă çул выртать.

Ырă-çке чĕрешĕн кăкăрта

Хĕвел лăпкăн кулнăçем.

Ирĕккĕн сывлать тĕнче,

Ирĕккĕн юрлаççĕ халăхсем.

Ĕмĕр-ĕмĕрех тӳлек кунсем

Чечекленĕç çĕр çинче!

Амăшĕ çӳле çĕклет

Тăват çул тултарнă ывăлне.

Фашист-нимĕç тапăннă кунне

Вăл çуралнă. Вăл пĕлет:

Пулмĕ макăру-йĕрӳ,

Епле аслă, ирĕк çул умра!

Ялкăшса çуралчĕ çулăмра

Çĕнĕ, чаплă çĕнтерӳ.

Аçу таврăнĕ кĕçех,

Килĕ вăл хĕвел çулĕпеле!

Ĕмĕрне курман таса телей

Ача куçĕнче çиçет.

Пурте унăн куçĕнче:

Пирĕн аслă, ирĕклĕ кунçул,

Ĕçре кирлĕ çирĕп çеç вутчуль,

Лăпкă, тĕрĕс çут тĕнче.

Савăн, ывлăм, хĕпĕрте,

Ирхи шуçăм пек выля та кул,

Çитĕнсе аçу пек паттăр пул, —

Эс хур курмăн ĕмĕрте!

Хĕвелтухăçĕ таса,

Чăн та лăпкă — Лăпкă океан.

Малалла

Паттăрсем савăнмалăх

Хумханать тулăх хир.

Талккишпех çутçанталăк

Сарнă ешĕл кавир.

Çав паха кавир тăрăх

Эшелон ăмăртать.

Епле ăшă та ырă

Паян кун кăкăрта!

Йывăçсем пуç таяççĕ

Чаплă эшелона.

Кайăксем мухтавлаççĕ

Çакă ырă куна.

Эшелон, ăмăрт, ăмăрт,

Малаллах вĕçтерсем!

Çитчĕр кăмăллăн, хăвăрт

Килсене паттăрсем.

Кĕтет амăшĕ чун пек

Пĕртен-пĕр ывăлне.

Тватă çул вутсăр çуннă —

Кĕтнĕ хĕр савнине.

Паттăрсем, килĕрсем тет,

Йыхăрать пурсăра

Саркавай пичкере те

Пыл пек тутлă сăра.

Такасем эпир пуснă,

Эпир тунă шăрттан.

Хапхасем эпир уçнă —

Хапăл пĕтĕм чунтан.

Сирĕн пек паттăрсемшĕн —

Тулăх çăкăр-тăвар.

Хамăр аслă çĕрсемшĕн

Эсир тăтăр хастар.

Йышлăлантăр, кĕрлетĕр

Паттăрсен кĕреки.

Çĕнтерӳшĕн çĕклентĕр

Пирĕн савăш курки!

Пĕр ялта тухатмăш карчăк пурăннă. Каçпа вăл хăйĕн шăпăрĕ çине утланса уйăх çине вĕçсе хăпарнă, унтан шуйттансемпе пĕрле ташласа çӳренĕ, çынсем патне кĕрсе ачисене хăратнă.

Акă пĕррехинче раштав каçĕнче карчăк алхасса, кăшкăрашса, пĕтĕм ял халăхне хăратса çӳренĕ. Ачасем хăранипе тĕп сакайне кĕрсе ларнă, йытăсем те йăвисенчен тухма хăранă… Ирхине тăрсан çынсем картишне тухнă. Унта… Лаша ураписене çавăрса çапнă, вуттисене ишсе пĕтернĕ, чӳречисене хăрăмпа сĕрсе хуп-хура туса вараланă. Ялти пĕр çын та тухатмăша хирĕç нимĕн те чĕнеймен, мĕншĕн тесен ăна мĕн те пулин хирĕç каласанах , вăл каçпа вупăр пулса çав çыннине пусса вĕлерет. Çавăнпа та пурте унран хăраса тăнă, айккинелле пăрăнса çӳренĕ.

Ирхине тарăхнă çынсем тухатмăш салатнă япаласене пухма тытăннă. Лешĕ вара пӳрчĕ тăррине улăхса ларса çынсем пуçтарнине пăхса ихĕлтетсе кулса ларнă. Çакăн пек хăтланусем кашни кун тенĕ пекех пулнă. Çынсем ним тума та пĕлмен. Пухăнса пĕр-пĕринпе калаçнă, анчах ним усси те пулман.

Пĕррехинче ку яла пĕр çемье куçса килет. Çемье пуçĕ — Айтар. Унăн чун юратнă мăшăрĕ Тайпи пулнă. Вĕсен юрату çимĕçĕ Мерчен çитĕннĕ. Çак телейлĕ çемье тухатмăш карчăкне пĕрре те килĕшмен .Вăл çĕнĕ çынсене тĕрĕслесе пăхасшăн пулать. Кушак пулать те килне вашлатса кĕрсе те каять. Урисем çумĕнче хăршаланса çӳрет, мăрлатать, анчах та ăна никам та асăрхамасть. Вара ку «кушак» урай варрине кĕрсе ларать те пĕтĕм вăйран макăрма, çухăрма пуçлать. «Ку ухмах кушакка кам кунта кĕртнĕ? — тĕлĕнет çемье пуçĕ Айтар. Кушакка тытать те урама кăларса çапать. Хăйĕнпе çакăн пек хăтланнăшăн тухатмăш ку çемьене усал тăвасшан пулать.

Малалла

Тăван чĕлхене

чунтан тăрăшакан Андрей Алексеева

Çулçӳрен çеç çакна пĕлме пултарĕ:

Эс инçетре, хальччен пулман çĕрте,

Хăш чух хăвна туйса илен мăнтарăн —

Самантлăх пăлхану ку пулĕ, тен?

Çав вăхăтра тăван сасса илтен-тĕк

Хĕвĕшекен çынсен шăв-шавĕнче,

Пачах манатăн ĕшенли çинчен те,

Юлмасть салхулăх та чун тĕпĕнче.

Вара тĕлĕнмелле хавхаланулăх

Çӳле çĕклет сан шухăш-ĕмĕтне.

Çут шыв та, вĕçсĕр хир те симĕс улăх

Пуплеççĕ, пехилленĕ пек анне.

Чĕлхем! Санра çĕр кĕввине илтетĕп,

Куратăп йăлтăр çиçĕм çиçнине...

Е вутлă тăвăла асилтеретен,

Е ытарми сăпка юррисене!

Манми сăнарлăн, чĕррĕн кăларатăн

Çĕнелекен тавралăха ума:

Мăн тинĕсе куçса юрлать халь Атăл,

Ăш çумăр курăк кашмине кумать.

Хум шăпăл-шăпăл!.. Çулçă çăтăл-çăтăл

Çил вăштăр-вăштăр!.. Канлĕ хăлхана.

Малалла

Поэма

Манăн ырă чунлă Яков де Бальмена.

Кунĕпе те çĕрĕпе ним айăпсăр вĕлернĕ çынсем пирки йĕретĕп, кам ман куççулĕсене типĕтĕ те мана шыв ĕçтерĕ.

Иеремей, 9 сыпăк, 1 сăвă.

Тусем хыçĕнче çӳл тусем те хура пĕлĕтсем,

Юнпа та асап хĕн-хурпа йăлт пĕвеннĕ вĕсем.

Прометей паттăра ĕмĕр-ĕмĕр

Терт кăтартать кунта ăмăрт,

Аяк шăммине çĕмĕрет,

Чĕрине юнĕпе виттерет,

Хăй ĕçмест çав юна, —

Çавăн пек пулнă тет самана.

Çапах пурăнать ун чĕри,

Вăл тапать те тапать пит вĕри.

Чунĕ вилĕмсĕр унăн.

Ирĕке ăнтăлать çĕрĕн-кунăн.

Çак Кавказ тăвĕсем çавăнпа

Пур енчен те пĕр тан гранитпа.

Вĕсем вилĕмсĕр те пит шăнаçлă

Турăсем вĕсене, ав, сăнаççĕ.

Çавăнпа пуль Кавказ çыннисем

Никама пăхăнмаççĕ вĕсем.

Хирĕçӳ эпир мар кăларатпăр, |

Эпир мар ют çынна суд тăватпăр,

Патшасем çынсемпе хирĕçеççĕ,

Ирĕкри çынсене вĕлереççĕ.

Малалла

Ачалăх кунĕсем хаваслă,

Иртеççĕ сисĕнмесĕрех.

Çавах та асăмра юлаççĕ

Ачалăхри ыр самантсем.

Асаттен кĕлечĕ çумĕнче

Ӳсет пĕр çӳллĕ ват йăмра.

Ăна мĕн пĕчĕкрен эп ас тăватăп,

Юратнă эп çак йывăçă.

Мĕн чухлĕ савăк самант пулнă,

Çӳренĕ çак йăмра тавра.

Ун айĕнче пайтах вылянă,

Юратнă унăн сулхăнне.

Ват йăмрана ытамласа

Пăшăлтатса унпа калаçнă.

Çумăр çусан та ун айне

Йĕпенесрен тарса пытаннă.

Кашни çулах йăмра çине

Атте чуччу çакса паратчĕ.

Ярнаттăмăр черетпеле,

Вĕçеттĕмĕр çӳлтен çӳле.

Нимрен те хăрама пĕлмен-çке,

Юлас килмен юлташсенчен.

«Ӳссессĕн космонавт пуласчĕ», —

Ун чух шутланăр кашниех.

Тантăшсемпе вылянă май

Хăпарнă çак йăмра çине.

Никам ан туптăр-ха тесе

Пытаннă туратсем айне.

Хĕвел пайăркисем ӳкетчĕç

Çулçă хушшипе ман çине.

Хĕвел куç хĕснĕн туйăнатчĕ,

Пăхаттăм эп те куç хĕссе.

Малалла

Чăваш ялĕ аякран

Вăрман пекех курăнать.

Яла пырса кĕрсессĕн

Ун илемĕ тыткăнлать

Чăвашсем мĕн авалтан

Йывăçсем нумай лартнă.

Вĕсем çине вĕллесем

Яланах туса çакнă.

Чи юратнă йывăçĕ

Йăмра пулнă ялсенче.

Хĕллехи çил-тăманра

Вĕсем яла хӳт(ĕ)ленĕ.

Йăмра çинчен пĕр халап

Халăх хушшинче çӳрет.

Ламран лама вăл куçать,

Çавăнпа та манăçмасть.

Ял вĕçĕнче, тӳремре,

Пĕр ватă йăмра ӳснĕ.

Ăçтан тупăннă кунта?

Епле кунта вăл лекнĕ?

Пĕчĕк ялăн вĕçĕнче

Çамрăк каччă пурăннă.

Маттур, патвар, хăюллă,

Пур хĕре те килĕшнĕ.

Унăн ылтăн аллийĕ

Пур ĕçе те пултарнă.

Унăн ырă кăмăлĕ

Пурне те савăнтарнă.

Çакă ялтах, тукасра,

Пĕр тухатмăш пурăннă.

Ял çыннине кашнине

Усал тума тăрăшнă.

Унăн килĕ умĕнчен

Хăра-хăра çӳренĕ.

Урамра тĕл пуласран

Çынсен чунĕ шикленнĕ.

Малалла

Нумай планетăсене хыçа хăварса, инçетри тĕнче уçлăхĕпе вирхĕнсе пыракан пĕчĕк те çутă космос карапĕ çĕр атмосферине кĕрсен чи малтанах пысăкланчĕ, кайран вара, çĕр атмосферин пусăмне пула, тата пĕчĕкленсе куçран çухалчĕ. Космос карапĕ, ахаль куçпа курăнман калăпăшлă пулса, çырмари çӳллĕ валак пуçĕнче ӳсекен ват йăмра айне анса ларчĕ. Нумай та вăхăт иртмерĕ, йăмра айĕнче ним çукран çын евĕрлĕ мĕлке пулса тăчĕ. Ват йăмра, кун пеккине курманскер, ют кĕлеткене çил çинче вылякан тураттисемпе, хăйĕн тăванне тĕл пулнă пек, ăшшăн ачашларĕ. Çу уйăхĕн ăшă каçĕсем. Шăп. Çырмари валакра юхакан çăлкуç кăна, хăйĕн хăйне евĕр кĕввипе илем кӳрсе çак шăплăха татать. Ют кĕлетке те каç шăплăхне, шăнкăртатса юхакан шыв сассине тăнларĕ, енчен енне пăхкаларĕ, пурте йĕркеллĕ, юнашар никам та çуккине пула хăйĕн ĕçне пикенчĕ.

Ют кĕлетке çĕр çынни çӳллĕшех, анчах ăна чи çӳлте ӳсекен йăмра çулçи кирлĕ пулнăран, вăл çав çулçă патне хăйĕн кĕлеткин тăршшĕне вăрăмлатса çитме пултарчĕ. Çулçăна татса илсе ятарлă шăнтакан капсула ăшне хучĕ, вара каллех каялла çĕр çынни çӳллĕш пулса тăчĕ. Кăшт тăхтасан ют кĕлеткен пуç пӳрни вĕçĕнче вăрăм йĕп курăнса кайрĕ. Çав йĕпе йăмран вуллине чикрĕ, йывăçăн сĕткенне çăтса илсе каялла туртса кăларчĕ. Тепĕр шăнтакан капсула кăларса пӳрне вĕçĕнчи йĕпрен йăмра сĕткенне çавăнта юхтарчĕ. Ку ĕçе вĕçлесен, ют кĕлетке хăйĕн тавралла пăра пек çаврăнса çĕр ăшнелле пĕр аршăн пек кĕрсе кайрĕ. Кайран вара, çавăн пекех каялла çаврăнса тухрĕ. Пăра пек урисем йĕркеленчĕç, пăрăнса тухнă ура вĕçĕнчи йăмра тымарĕсене виççĕмĕш шăнтакан капсула ăшне хучĕ. Çавăн пекех шăнтакан капсулăсем ăшне йăмра хуппи, чечекĕ лекрĕç. Ют кĕлетке йăмрана икĕ аллипе ытамлама пăхрĕ, анчах ытамĕ çитменрен унăн аллисем резина пекех малалла тăсăлчĕç, йывăçа хăйсен ытамне илсе унăн диаметрне виçрĕç. Кайран вара, урисем пекех, аллисем те каялла йĕркеленчĕç. Пулчĕ-и тенĕн ют кĕлетке тем кĕтсе кăштах тăхтарĕ, унталла-кунталла пăхрĕ, тепĕр самантран вара хăйĕн кĕлеткин хура тĕсне çут тимĕр тĕсĕпе ылмаштарчĕ. Ват йăмра, ним пулман пек, хăйĕн тураттисемпе каçхи ăшă çил çинче вылятса мĕн пулса иртнине шăппăн сăнарĕ.

Малалла

Çурхи кун ыйхинчен вăранчĕ,

Çĕн эрешсем хуллен сăхать, —

Тавралăхра кĕвĕ шăранчĕ,

Хĕвел чăнтан хĕртсе пăхать...

Йăмра та çеçкере, куратăп,

Çеçпĕл çунать, ав, çулăмпа.

Уçланкăра çарран чупатăп

Лĕпĕш хыççăн мăн туйăмпа.

Эп çамрăк мар, пăшăрханмастăп,

Çурхи тĕнче çамрăклатать.

Иртнĕ куна та ылханмастăп.

Çурхи тенче тулăхлатать.

Эх, пурнăç, пурнăç — çурхи курнăç,

Чарăн пĕр вăхăта, шелле!

Çурхи тĕнче евĕр пул тăнăç,

Ан васка тухăç шевлилле.

Çурхи тĕнче — венчет калпакĕ,

Çурхи тĕнче — венчет кĕпи.

Юратушăн — туйăм амакĕ,

Юратушăн вăл — Хĕвелпи...