Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Тĕпел кукри те чашăк-тирĕк,

Кĕнчелеççи те турахуп...

Пĕр çакă пулнă саншăн «ирĕк»,

Пĕр çакă сан — «патшалăху».

Качча кайсассăн, «ачашланă»

Хул-çурăм урлă чăпăркка.

Пуç тутрине антарса лартнă

Куçу çине эс çамрăклах.

Çумăр çусассăн та каланă:

Ку пирĕн ĕмĕрхи куççуль.

Çĕр çумнеллех пуçа устарнă

Чул евĕр чуралла кунçул...

Чăваш инки, паян калаччĕ:

Мĕскер куран халь умăнта?

Октябрь çутталла кăларчĕ

Сана сĕм-тĕттĕм кукăртан.

Турчка тытма кăна сан пулнă

Пĕр ирĕк-тивĕçӳ ĕнер.

Паян эс халăх ĕçне тухнă,

Эс — врач, учитель, инженер.

Эс кăйкăр пек çӳлте вĕçетĕн,

Ăслăлăха хыватăн çул.

Станок умне тăрса ĕçлетĕн,

Ниçта та саншăн чăрмав çук.

Пĕр ĕмĕрпе эпир утатпăр,

Çула халь парти çутатать.

Чăваш хĕрне эпир суйлатпăр

Пĕр кăмăллăн депутата.

Хальччен эп савнăран, хальччен эс савманран,

çурма тĕлĕрӳре путап та шухăша,

куçу, сивлек куçу, кулать, кулать манран,

чуну, хаяр чуну, чĕтрет те тулашать.

Тăван пек çывăхскер! Ĕлккен, маттур, чечен.

Пулсаттăн халĕччен эс турă та тӳре.

Ялан телейсĕрскер, савса паян кунччен,

тата телейсĕр эп çурма тĕлĕрӳре.

Чунран савакансем телейлĕх туймалла,

мĕн-ма телейсĕр эп, лăпланăçсăр мĕн-ма?

Шап-шур юланутсем васкарĕç тăвалла,

хура юланутсем пуçларĕçĕ анма.

Шуррисене чĕнеп — чĕнмеççĕ. Инçетре.

Хурисене чĕнеп — чĕнмеççĕ. Ӳркенсе.

Сана, ху савманран, саваççĕ чĕререн

çурма тĕлĕрӳре чунран савакансем.

Ял хĕрринчи лаштра йăмра

Ешĕл çулçипе вылять.

Çумра юман ларнипеле

Хăйне телейлĕ вăл туять.

Чăваш йăмри, лаштра йăмра,

Эс сăвăра та юрăра.

Чун-черерен калам сана:

— Эс яланах пирĕн асра.

Чăваш йăмри шур кĕпепе,

Ешĕл-ешĕл тухйипе,

Чăваш ташшине ташлать,

Пĕтĕм чĕр чун савăнать.

Пĕррехинче кĕркунне

Йăмра ларчĕ хыт йĕрсе:

— Манăн çулçă, симĕс çулçă.

Ӳкрĕ пĕтрĕ ешĕл çулçă.

Мĕн тăвас-ха манăн халь?

Эс кала-ха, ват юман.

— Эс, йăмраçăм, ан хăра.

Çулçăн пурнăçĕ кĕске.

Эсĕ пĕртте ан хурлан.

Санăн ешĕл çулçусем

Ӳссе ларĕç çуркунне.

Вĕсем пулĕç хитререх,

Вĕсем пулĕç симĕсрех,

Пулĕç пурте чиперех.

Эпир хĕлле çывăратпăр,

Çуркунне вара тăратпăр,

Юрлатпăр та ташлатпăр,

Пурте эпир савăнатпăр!

Ĕлĕк-авал, унтанпа вăхăт пин çултан та ытларах иртнĕ пулĕ, Чăваш çĕрне инçетри пĕр патшалăхран элчĕсем килнĕ тет.

Вĕсем килнин сăлтавĕ мĕнре-ха? Инçетри халăхсем Аслă Атăл тăрăхĕнче нумай тĕрлĕ йывăç ӳснине илтнĕ. Çавăнпа нумайăшĕ çакна хăйсен куçĕпе хăйсем курасшăн пулнă, çав йывăçсен хунавĕсене илсе кайса хăйсем патĕнче ĕрчетесшĕн пулнă.

Элчĕсем — вĕсем виççĕн пулнă — Чăваш çĕр-шывĕ тăрăх нумай çӳренĕ. Ытларах вĕсем вăрмансем курса çӳренĕ тет. Курнă-илтнĕ йывăç ячĕсене — патша тарçи пулăшнипе — çыра-çыра илнĕ тет, ӳкере-ӳкере илнĕ тет. Хăйсен çĕр-шывне илсе кайса ĕрчетмелли «йывăç-кучченеç» шыранă тет.

Вĕсене йăмра йывăççи питĕ килĕшсе кайнă тет. Тураттисене хуçса илме пуçланă тет. Вара Чăваш патша тарçи çапла каланă: «Ку — чăваш йăмри. Йăмра пирĕншĕн чи хакли, сире эпир унăн пĕр туратне те параса яма пултараймастпăр. Мĕншĕн тесен, чăваш йăмри чăваш халăхне, чăваш ялне çак çулччен упраса хăварма пултарнă».

Çавăнпа та йăмра Чăвашра çеç ӳсет пулĕ тесе шутлатпăр.

Ачаран эп Атăлта

Пулă евĕр ярăннă.

Ун хумне пур кăмăлтан

Юратса эп парăннă.

Атăл сывлăшĕ мана

Çитĕнтерчĕ çирĕппĕн.

Чăпăл турĕ — ӳс кăна

Çутă хум пек ирĕккĕн.

Çитмĕл çич çĕрте çӳрем,

Атăлтах — ман кăмăлăм.

Ун ытамĕнче чĕрем,

Эх, тапать-çке çăмăллăн!

Ĕмĕр Атăл хĕрриче

Савăк юрă юрлăп эп.

Йывăр килнĕ кунсенче

Атăл пулчĕ улăп пек.

Хирĕç çапрĕ тăшмана

Унăн харсăр тăвăлĕ.

Пырса кĕчĕ Берлина

Паттăр Атăл ывăлĕ.

Аслă Атăл хумханать

Ирĕккĕн те тарăннăн.

Тăван çĕршĕн яланах —

Пурнăç юн тымарĕ вăл.

Кун пек ырлăх тĕнчере

Тек ăçта тупайăн-ши?

Эп телейлĕ ĕмĕрех

Çакăнта çуралнăшăн.

Атăл панă вăйпала

Эс ăçтан-ха ватăлăн!

Кăкăрта ман вăй вылять

Çутă хумлă Атăлăм.

Кĕтрем сана çĕрепе,

Кĕтрĕм, ăçта эс?

Çӳрĕттĕм сан йĕрĕпе,

Çӳрĕттĕм, Чĕкеç.

Çук, ахаль çеç кĕтрĕм пуль

Ирхи шуçăмччен.

Чарăнми юхать куççуль, -

Эпĕ пĕр-пĕччен...

Эх, Чĕкеç, Чĕкеçĕм,

Айăплă пуль эп?

Пĕлсе тăр, пикеçĕм,

Пурпĕрех кĕтеп.

Кун иртет, уйăх-и,

Маншăн пурĕпĕр.

Савăнăç, хуйăх-и,

Пĕрлĕхлĕ эпир.

Кĕтрĕм сана çĕрĕпе,

Кĕтрĕм, Турă пул!

Юратăвăн вăйĕпе

Тархаслап, ан кул!

Турă пурнĕ шăпана

Çылăх амантма.

Кĕт мана. Кĕтеп сана

Ырă самантпа.

Пылак наркăмăша

Çурмалла турăмăр.

Çунтарчĕ-çке ăша,

Телейлисем хамăр.

Юрату — наркăмăш.

Чĕр ултав — тухату.

Кĕвĕçу — юнтармăш.

Уйрăлу — çухату.

Сăлтавсăр кĕвĕçсе

Сана хурлантармăп.

Çунат хушса, вĕçсе

Çумна пырса ларăп.

Ултав та уйрăлу

Мĕнне эпир манса

Туптăпăр ăнтăлу,

Юратăва шанса.

Вутпа çунать чĕре,

Мĕн пулчĕ-ши? Пĕлместĕп

Чуна сивĕ кĕре

Эп вăхăтсăр кĕтместĕп.

Анчах мĕнрен писсе

Ман ыйăхăм вĕçет-ши?

Куллен мĕне сиссе

Яш чунăм кĕвĕçет-ши?

Пăрахрĕ юрлама

Саркайăк та сасартăк.

Сăлтавсăр хурлама

Хăймастăп эп çапах та.

Хăяв туртма тăхтап,

Чун ик хевтеллĕ мар вĕт.

Куççуль анчах çăтап,

Пĕрмай яватăп çивĕт.

Пĕлетĕп, мăшăр мар

Сана эп, ăнланатăп.

Питех шалта тымар —

Эп уншăн кулянатăп.

Мĕн тăвăн, çылăх пур,

Тен, хӳтлĕх кирлех мар пуль.

Чулпа пеместĕп, кур,

Сыв пул, савни, ална сул!..

Микулай тесе чĕннĕ ăна ялта. Вăл илемлĕ те ĕçчен каччă пулнă. Хăшĕ-пĕрисем ăна ылтăн алăллă ăстаçă тесе те каланă. Кăмăлĕ те унăн питĕ ырă пулнă, никама та пĕр сивĕ сăмах каламан, нихăçан та никама та кӳрентермен. Ытла лайăх ача пулнăран юратнă та ăна ялта: ваттисем те, çамрăккисем те, ачасем те. Ытларах ачасем килĕштернĕ ăна. Микулай вĕсене юмахсем каласа кăтартнă, йывăçран теттесем туса панă. Вăл хăй те тĕлĕнтермĕш япаласем çинчен итлеме юратнă, пурнăçра пулма пултарайман пулăмсене те ĕненнĕ.

Пĕр кунхине Микулай патне пĕр пилĕк-ултă çулхи хĕр ача пынă, хăйĕн юратнă пукани валли пĕчĕк кравать ăсталаса пама ыйтнă. Микулай хаваспах килĕшнĕ. Каскаламалли хатĕрсем илнĕ те вăрмана юрăхлă йывăç шырама кайнă.

Пĕлĕтелле кармашса ӳсекен йывăçсем çине пăхкаласа Микулай вăрмана шалтан шала кĕрсе пынă, пĕр уçланкăна çитсе тухнă. Уçланкă варринче лапсăркка йăмра лара парать. Юнашар — кӳлĕ. Çутă кӳлĕре илемлĕ акăшсем ишсе çӳреççĕ. Çак куçа илĕртекен илеме пĕр хумханса, пĕр тĕлĕнсе, пĕр савăнса пăхать тĕлĕнтермĕшсене ĕненме хăнăхнă каччă. Йăмра йывăççине сăнасарах пăхать те — ун умĕнче ахаль йывăç мар иккен. Ун тураттисем пĕлĕтелле кармашаççĕ, тымарĕсем йывăçа çирĕп тытса тăраççĕ, çулçисем сип-симĕс тĕслĕ.

Малалла

Тăван чĕлхем ыран пĕтес пулсассăн,

Эп хатĕр паянах çĕре кĕме.

Р. Гамзатов

Вĕç-хĕррисĕр

Раççей çĕрĕнче

Миçе пин юханшыв юхать-ши?

Шăнкăр-шăнкăр шывсем хушшииче

Чи илемлĕ сасли хăшĕ-ши?

Хăшĕ-ши? Кам пĕлет-ши çакна?

Кашни халăхăн хăйĕн чĕлхи.

Вăл илет те пĕрре тыткăна,

Çак вара — чи ырри, лайăххи.

Малтанхи «аннерен», «аттерен»

Тин çеç илтнĕ «нейтрино» таран

Пĕтĕмпех эс тирпейлĕн илен,

Хăв сăмах хутаçне пуçтаран.

Çав хутаç ылтăнран та паха,

Мухтанатпăр эпир унпалан.

Тав тăватпăр тăван халăха

Çав хутаç кăтартмалăх пуртан.

Эй, чĕлхемçĕм, сана юратса

Çак сăвва эп çыратăп чунтан

Ирхи сывлăм пек эсĕ таса,

Эс хрусталь чечек пек янăран.

...Кĕмĕл саслă çинçе хĕлĕхе

Чĕтрентерчĕ-им лĕп çил килсе?

Çук, ку çепĕççĕн пирĕн чĕлхе

Янăрать эфирта чӳхенсе.

Çиçĕм çиçрĕ йăлт-ялт, аслати

Шартлаттарчĕ таçта çывăхрах.

Малалла