Электронлă вулавăш

— Мĕнле ĕç кăнни çинчен калаçатăр эсир?

Михха ялсенче мĕн-мĕн пулса иртнине пĕлтернĕ хыççăн сăмахне çапла вĕçлерĕ:

— Илтрĕр-и?.. Пĕр тенкĕ сахал иккен! Хăйсем ыйтнине памасан, ĕçе пуçĕпех кĕрĕшместпĕр терĕç! Пытармастăп, тус-йышсем... Паян мана утрава тара илнĕ чухнехинчен те хытăрах чĕтретрĕç. Карланкă патне çĕçĕ илсе пынăн туйăнать. Шухăшлăр хăвăрах, тепĕр виçĕ кунтан йывăçа юханшыва йăвантармасан мĕн курăп? Ăшăха ларасси те инçех мар. Ăс парăр, тархасшăн, мĕн тăвас ман? Сăрнайсене мĕнле майпа парăнтарас?

Михха хыпарлани Огуречниковпа Лаврские те минретсе пăрахрĕ. Политикăпа питех интересленмен Миххашăн бурлаксем хăй çине тапăнни вĕсем ăссарринчен тухнă инкек кăна пулсан, Огуречниковпа Лаврский куна пачах урăхла ăнланса йышăнчĕç. Бурлаксем ĕç кунĕ сакăр сехет пулмалла, çăпатапа пахилкке укçасăрах памалла, чирлисемпе ĕçре аманнисене пулăшу кăтартмалла текен сăмахсене хăйсен пуçĕнчен шутласа кăларман. Ку йăлтах хулари рабочисен кĕрешӳ опытĕнчен, социал-демократла рабочи парти программинчен илнĕ япала. Апла тесен, революциллĕ идея, чăвашсен хушшине сарăлса, вĕсен чĕрисене те çавăрса илме ĕлкĕрнĕ. Ку идейăна саракан çынсем çак таврари паллах. Лаврский çилли авăкланнипе çеç мар, питех тĕлĕннипе те çухалса ним шарлаймарĕ.

Огуречников хăраса кайнипе сăмах тупаймарĕ. Ĕнтĕ вăл паянхи ĕçсем, Энтрей патĕнче листовка тупни, тимĕрçĕ таçта çухални — турте пĕр-пĕринпе çыхăннине йăлтах ĕненчĕ.

Михха кăштах кĕтнĕ хыççăн тепĕр хут астутарчĕ:

— Ма ним те чĕнместĕр? Эпĕ сирĕнтен ăс ыйтнине илтмерĕр-и-мĕн?

— Ас пама та йывăр, Михаил Петрович, — юлашкинчен чĕлхине тупрĕ Лаврский. — Çакă паллă: сана тапăнма тĕплĕн хатĕрленсе шăп майлă саманта суйласа илнĕ. Вĕсемпе ан килĕш-ха, чăннипех, пĕтĕм йывăçа типĕтсе хăварăн. Пуçа тем чул ватсан та, çак шухăшран хăтăлма çук: темиçе пине шеллесен, çĕршер пине çухатăн.

— Ку эсĕ каламасăрах паллă. Микула хăта та çавна астутарчĕ. Эсĕ мана инкекрен хăтăлмалли май тупса пар.

Лаврский тӳрех халăхпа килĕшме сĕнеймерĕ. Урăх май шутласа кăларайманнипе хуравламасăр ирттерчĕ.

Минрени кăшт иртсен, Огуречников тăна кĕчĕ те пĕтĕм çиллине Михха çине тăкрĕ.

— Вăт сире реклама! Сирĕн айăпсăр пултăру мĕн туса хучĕ!

— Эсĕ, мĕн, мана пултăрпа тĕкесшĕн-и? Ăна хуть тăварласа çийĕр. Уншăн эпĕ мар, эсир айăплă! Ман пултăр мĕн ĕçленине сисмесен, мĕншĕн шалу тӳлеççĕ сире? Мĕншĕн мундир тăхăнса çӳретĕр! Халь ĕнтĕ ун кай юлашкисене тытса хупăр та мана ĕç тума ирĕк парăр!

Огуречников Михха ятлаçнипе килĕшрĕ. Кураковăн каварлă ĕçĕ халăх хушшине сарăлнăшăн урăх никам та мар, полицейскисем айăплă. Çапах та çиллине шăнарайман пирки каллех хыттăн каласа пăрахрĕ: — Ун кайюлашкисем камсем вара? Кама тытса хупмалла? Сакăр ял çыниисене пурне те-и? Ытах тесен, паян эсир хăвăр халăхпа куçа-куçăн тăнă. Ертсе пыракансем камсемччĕ унта?

Михха ирĕксĕрех шухăша кайрĕ. «Чăнах, кам ертсе пырать-ши вĕсене? Ултă çул каярах çĕр общинин пухăвĕ пуçĕпех урăхла иртнĕччĕ. Ун чухне ним пытармасăр Микула хăта хирĕç тăрса халăха пăлхатса янăччĕ. Халь кам пăлхатрĕ? Михха виçĕ пухура мĕн пулса-иртнине аса илме тăрăшрĕ. Айăплисене палăртаймарĕ.

— Вĕсем пурте сăрнайсем, пĕринчен теприне уйăрса илме çук. Пурте сĕрлеççĕ... — Урăх ним калама аптранă енне татса хучĕ Михха.

— Тăшмансене тытма мĕн таран йывăррине хăвăрах куртăр ĕнтĕ, — паçăр ӳпкеленине сирме май килнĕшĕн рехетленчĕ Огуречников. — Анчах тупма тăрăшăпăр!

— Йĕрлеме чармастăп. Вăт паян мĕн тумалла? Элнет пăрĕ эсир сăрнайсене шыраса тупиччен кĕтсе выртас çук! — Тус-йышĕсем шарламаннине кура: — Микула хăта канаш панипе килĕшес мар-и? — терĕ Михха.

— Урăхла май çук-тăк, шухăшласа пăхма тивет, — сĕнчĕ Лаврский.

Огуречников куçĕнче усал чеелĕх ĕмĕлки выляса илчĕ. Вăл сăмаха хутшăнчĕ:

— Ман шутпа та, мольă хăвалас ĕçе курттăм памалла. Договорне Филипп Спиридонович тутăр. Кайран вăл ал пуснă хута тула тухнă çĕрте усă курсан та тем мар.

Станувуй шухăшĕ Михха кăмăлне кайрĕ. Чăнах та, вăл калашле, ăнăçлă иртсен, бурлаксене пуриншĕн те тавăрĕччĕ. Хăйне хăй тата ытларах ĕнентересшĕн Лаврскинчен ыйтрĕ:

— Константин Сергеевич, сан шутпа мĕнле, Григорий Петрович шутланă пек ĕç тухмалла-и?

— Тухмалла. Григорий Петрович пархатарлă ăс пачĕ. Лаврский те ырланипе Огуречников пушшех хавхаланчĕ:

— Ĕçе хăюллăн тытăнар, Михаил Петрович. Суд енне кайсан, Константин Сергеевич майлаштарĕ. Çав хушăра эпир ылхавлă ушкăн йăвине тĕпрен салатăпăр, мужиксем хирĕçлессе яланлăха путарса лартăпăр.

— Ырă сăмахшăн тавтапуç, тус-йышсем! Ĕнтĕ сире хăналама та тивĕç! — терĕ те Михха ĕçме-çиме илсе килме хушрĕ.

 

XVIII

Хĕлип бурлаксемпе ăнăçлă килĕшӳ туса таврăннине Огуречников çĕрлех илтнĕ. Чĕри çеç вĕри чире кайнăн çунма чарăнмарĕ. Юришĕнех-и, тен, пĕтĕм инкек пĕр вăхăтра сиксе тухрĕ. Энтрей патĕнче листовка тупни, тимĕрçĕ çухални çитменччĕ, паян сакăр ялти арçынсем забастовка тунă. Чăвашсем кунашкал пĕтĕçсе хăйсен тивĕçлĕхĕшĕн хуçа çине тапăннине кам илтнĕ! Пугачев чухне тата çĕрулми лартассине хирĕç алла мĕн лекнĕ çавăнпа восстани тунă та, рабочи класс вĕрентнипе мар. Станувуй, уретник, вунă стражник ним сисмесĕр çывăрнă. Огуречников çиллине шăнараймасăр Мошковпа стражниксене тустарчĕ. Лешсем, ним хуравлама аптраса, начальнике куçĕпе кăна çирĕç. Мошковпа иккĕшĕ çеç юлсан, Огуречников ялсенчи пĕлтерӳçĕсем тăратнă материалсене тепĕр хут тĕрĕслеме тытăнчĕ. Акă, кунта Энĕшкассинчи Мавра киле-киле каласа хăварнисене çырнă. Пилĕк-ултă çул каярах вăл Микула ял хушшинче Миххана тата тӳре-шарасене, пуринчен ытла Огуречниковпа Мошкова, çисе калаçни çинчен илтнисене пĕлтернисем пур. Анчах юлашки икĕ çула яхăн нимле çĕнĕ хыпар илсе килни те курăнмасть.

— Мавра текенĕ хăçан пулнă кунта? — куçне хутсем çинчен илсе ыйтрĕ Огуречников.

— Иртнĕ пасар кунĕ çеç кĕрсе тухрĕ.

— Мĕн каларĕ?

— Халичченхи пекех, ним те илтмен терĕ.

— Лайăхрах ыйтмалла. Ним шеллемесĕр хистемелле. Ахаль хăтланаççĕ вĕсем, сăрнайсем! — Огуречников каллех хут çине пăхрĕ. Ял хушшинчи вак-тĕвек ĕçсем, харка-шуçапăçусем çинчен каласа хăварнинчен урăх ним те тупаймарĕ. Ăçтан сиксе тухрĕ ку инкек? Огуречников ирĕксĕрех хăма çуракан завод çинче чарăнса тăчĕ. Михха çак завода лартнăранпа кунта тăшманла этемсем килмерĕç-и? Ахальтен-и заводра вырăссем ĕçлеççĕ? Раççей талккăшпех пăлхав тапратакансем çавсем-çке. Хăма заводĕнчи пĕлтерӳçĕсем каланă тăрăх çеç шанса тăма май çук. Ĕçсе ӳсĕрĕлнисем, çапăçнисем çинчен кăна хыпарлаççĕ. Огуречников рабочисене ухтарма шут тытрĕ. Анчах пĕрерĕн ухтарнипе ĕç кăлараймăн. Кадрти рабочисене пурне те пĕр вăхăтра ухтармалла. Куна тума рабочисен хваттерĕ тĕлне пĕлни кирлĕ. Вĕсем ăçта пурăннине завод кантурĕнче кăна кăтартса парĕç. Паян унта кайма кая юлнă ĕнтĕ. Огуречников уретнике килне ячĕ. Хăй те хваттерне таврăнчĕ.

Çывăрнă-çывăрман çĕр каçнипе Огуречников пуçĕ савăл çапса хĕстернĕн ыратать, куçĕ вут тивнĕ пек хĕмленет. Самана тăнăçлă пулсан, вăл паян ниçта тухмасăр канĕччĕ. Халь ирĕксĕр вырăн çинчен тăрса завод кантурнелле утрĕ. Кунта миçе çын ĕçленине тата рабочисем ăçта пурăннине пĕлчĕ те пурне те пĕр вăхăтра ухтарма станри вăй çителĕксĕррипе хăвăртрах Шупашкаралла тухса вĕçтерчĕ.

Энтрее хупни, тимĕрçĕ çухални, унта та кунта листовкăсем тупăнни исправникĕн ним хуйхă-суйхăсăр пурнăçне йăлтах аркатрĕç. Иккĕмĕш станри полицейскисене те шанăçсăр çынсене ухтарма хушрĕ. Анчах ниçта ним тупăнни те илтĕнмерĕ-ха. Çавăншăн вăл Огуречникова пĕркунхинчен те ытларах çуйланса кĕтсе илчĕ.

— Ну, калăр хăвăртрах, тата мĕн хыпар?

— Ырри нимен те çук, ваше высокоблагородие... — терĕ те Огуречников исправник умне хут кăларса хучĕ. — Вулăр-ха, тархасшăн, кунта пĕтĕмпех çырнă... — Ăшĕнче начальникĕ тилĕрсех ятлаçасса кĕтрĕ.

Куçĕ хăнăхнă алçырăвĕ тăрăх ним чăрмавсăр чупнăçемĕн исправник пĕр вĕриленсе, пĕр сивĕнсе кайрĕ. Сакăр ялăн арçыннисем, пĕр чĕлхеллĕ пулса, забастовка тунă. Вĕсем кăларса тăратнă ыйтусем хăйсен асĕнчен мар, социал-демократла рабочи партин программинчен килсе кĕнĕ тенине те ним иккĕленмесĕрех ĕненмелле. Исправник вуласа тухрĕ те, Огуречников кĕтнĕ пек ятлаçас вырăнне темле вăйсăррăн та эрленсе пăхрĕ:

— Григорий Петрович, мĕн туса хутăмăр эпир? Мĕнле майпа сăмса айĕнчех çакнашкал хăрушă кавара çуралса çитĕнме ирĕк патăмăр?

Исправник «эпир» тенипе кам çине сĕлтнине Огуречников аван ăнланчĕ. Çапах айăпа хăй çине илесшĕн мар. Тата исправник кăмăлне те çавăрма шутларĕ.

— Ваше высокоблагородие, ик-виç кун хушшинче сирĕн пата икĕ хутчен усал хыпар илсе килнĕшĕн каçарăр. Пурпĕр йывăра хамăр çине çеç илес килмест ман. Аслă патшана хирĕç кавар туни пирĕн уездра çеç мар, мухтавлă полицейскисем, жандармсем ĕçлекен хуласенче те пулнă, Хусанти рабочисем хăтланнине аса илĕр-ха. Вĕсем, Питĕрти рабочисен хутне кĕрсе, кĕпĕрнатăр куçĕ умĕнчех мĕн тери пысăк забастовка туса ирттернĕччĕ?

Исправник çăмăллăн сывласа ячĕ. «Чăнах, эпир кунта, провинцире ĕçлекенсем, мĕнех вара... Раççейĕн тĕп хулине — Питĕре, Хусана упрайман пулсан...»

Огуречников хăй шухăшне малалла каларĕ:

— Тепĕр тесен, халь ĕç ун çинче мар. Çывăрса юлнин инкекне пĕтерме тăрăшмалла. Хăвăрах чухлатăр, ваше высохоблагородие, сĕмсĕркке чăвашсем хăйсем тĕллĕнех забастовка тăвассине шутласа кăлараймĕччĕç. Вĕсене вĕрентекенсем пурах. Çавсене Михаил Петровичăн хăма çуракан заводĕнче шырамалла. Вăт, кĕçĕр заводри рабочисене ухтарасшăн. Анчах пĕр харăс тапăнма хамăрăн вăй çитеймест.

— Юрĕ, пулăшу ярăп, — пĕр сăмахранах ăнланса килĕшрĕ исправник, калаçу пĕтнине систерсе ал пачĕ. — Телей пултăр. Тепринче ырă хыпар илсе килессе шăнатăп!

Прахăрпа Натюш Огуречников Шупашкара тухса кайнине пĕлчĕç, мĕн ĕçпе кайнине çеç тавçăраймарĕç. Огуречников килсен, каçалапа, Прахăр кил хушшинче кăштăртатнă вăхăтра, хапха умне виççĕн ларнă лав персе çитрĕ те, никамран ыйтса тăмасăрах хапхана уçса, кил хушшине кĕчĕ.

Прахăр хăнăхнă йăлипе лав çинчи çынсене ялти хресченсенчен уйăрса илеймен пирки ним шухăшлама аптрарĕ.

— Эсĕ кам пулатăн кунта? — ыйтрĕ пĕри, çуна çинчен ансан.

— Дворник, — хуравларĕ Прахăр.

— Апла лашана тăварса тирпейле! — терĕ те лешĕ çенĕке кĕрсе кайрĕ.

Кусем ырă çынсем маррине сиссен, Прахăр хыпăнса ӳкрĕ. Вăл хĕрне астутарасшăн хăйсем пурăнакан пӳлĕме чупса кĕчĕ. Натюш Огуречников хваттерĕнче иккенне аса илсен, тепĕр хут кил хушшине тухса, лашана тăварма тытăнчĕ. Кĕçех виçшер çын ларнă тепĕр икĕ лав килчĕ.

Ĕнтĕ Прахăр ахаль çынсем евĕр тумланнă полицейскисемне тавçăрчĕ. Лашасене тăварса тирпейлерĕ те каллех пӳлĕмне таврăнчĕ. Хĕрĕ çав-çавах çук. Прахăрăн ют арçынсем ăçта вырнаçнине, мĕн хăтланнине асăрхас килчĕ. Вăл уретник пӳлĕмĕн алăкне шаккаса кĕчĕ. «Кунта иккен вĕсем!»

— Прахăр, мĕн каласшăн эсĕ? — ыйтрĕ уретник.

— Лашасене тăвартăм, тата мĕн ĕç хушĕç-ши тетĕп.

— Апатла вĕсене. Сĕллине ан шелле.

— Итлетĕп, ваше благороди!

— Господа, кăштах çакăнта кĕтсе ларăр-ха, — Прахăр тухса кайсан сĕнчĕ Мошков. — Эсир килни çинчен станувуя евитлем.

Мошков Огуречников хваттерне кĕрсе пĕлтерчĕ:

— Ваше благородие, пирĕн йыш хушăнчĕ! Савăнма пултаратăр.

— Пит аван! — савăнчĕ Огуречников. Хăй станĕнчи полицейскисемпе çирĕме çитет. Ку ушкăнпа заводра ĕçлекенсене çеç мар, вулăсĕпех ухтарса тухма та пулĕ. Огуречников васкавлăн тумланчĕ те, уретникпе иккĕшĕ Шупашкартан килнĕ полицейскисем патне килчĕç.

— Здоровы, молодцы! — хăнăхнă сассипе саламларĕ Огуречников.

— Здравие желаем, ваше благородь! — харăс хуравларĕç стражниксем.

— Ну, мĕнле çитрĕр? — сăмах хускатса ыйтрĕ Огуречников. — Лешсем «аван» тенĕ хыççăн вĕсене ăнлантарма тытăнчĕ: — Ĕçе çĕрле тин пуçăнăпăр. Халлĕхе канăр. Ку пӳлĕмре тăвăр тесен, теприне те йышăнăр. Урамалла тухкалса çӳремесен те юрать. Çынсем куç ӳкересрен хăрушă. Çимелли-ĕçмеллине хамăр стражниксем тупса парĕç...

Натюш уретник Огуречникова «пирĕн йыш хушăнчĕ» тенинченех полицейскисем темле усал ĕç тума шутланине чухларĕ. Нихçанхинчен васкаврах хваттере тирпейлесе, хăйсен пӳлĕмне таврăнчĕ. Кунта ашшĕпе тĕл пулсан, полицейскисен станне ĕçлеме килнĕренпе пуçламăш хут икĕ кабинетĕнчен пĕрне те кĕрсе тăма ĕлкĕрейменшĕн, полицейскисем мĕн тăвасшăнне пĕлейменшĕн пăшăрханчĕç. Ĕнтĕ вĕсене çакă паллă пек туйăнчĕ: полицейскисем темле пысăк ĕç туса ирттерме хатĕрленеççĕ. Юттисем пулăшма килнĕ. Кун çинчен халех Кăйкăрсене систермесен, тем инкек сиксе тухĕ. Натюш магазина вĕçтерчĕ.

Муравьев хĕре савăнăçлăн кĕтсе илчĕ. Вĕсем пĕр-пĕрне курманни икĕ талăк та иртнĕ ĕнтĕ. Çак хушăра Муравьев мĕн чул шухăшламан-ши ун çинчен! Халь е вара килсе кĕрессе мĕн чул ĕмĕтленмен-ши!.. Курнăçрĕç те, Муравьева кăмăлĕнче мĕн пуррине каласа парас шухăш пырса кĕчĕ. Анчах Натюш ахальтен çеç çӳременнине аса илнипе, чĕре туйăмне шала ярса, тӳртен ыйтрĕ:

— Мĕн хыпар, Натюш?.

— Станувуй паян Шупашкара кайса килчĕ. Ун хыççăн хресчен тумне тăхăннă тăхăр полицейски персе çитрĕ.

— Мĕн ĕçпе-ши?

— Çавна пĕлеймерĕм. Малашне сăнама тăрăшăпăр-ха... Ыррипех килмен ĕнтĕ вĕсем. Çавăнпа сана систерме васкарăм.

Муравьев хĕре ăнланчĕ, йăпатма васкарĕ:

— Ĕç тени яланах ăнса пымасть, Натюш. Уншăн ытлашши ан пăшăрхан. Вăхăтра систернĕшĕн тавтапуç. — Натюш кайма тăрсан: — Унта хăвна ху упрама тăрăш... — тесе ăсатрĕ Муравьев.

Натюш чĕри савăккăн тапрĕ. Ыррăн вĕриленсе чупакан юнĕ питçăмарти çине хĕрлĕ сăн сапса хăварчĕ. Ан тив, пĕрне-пĕри икĕ талăк ытла курман та, куншăн нимех те улшăнман. Сахар çав-çавах юратать ăна.

Энĕшкассинче паян мункунран та пысăкрах уяв. Ĕнер, хăйсем ыйтнă хакпа Михха ĕçне курттăм илнĕ хыççăн, бурлаксене, çирĕм пилĕк процент çинчен шутласа, укçа тата пахилккепе çăпата панă. Вĕсем çемйисем валли çăнăх, çу таврашĕ, ачисене кĕпе-йĕмлĕх илсе парнеленĕ. Кӳршĕсемпе пухăнса ĕçкелесе те пăхрĕç.

Микула пурпĕр лăпланса пасара тухса каяймарĕ, хăй вырăнне Анука ячĕ. Ан тив, кĕрешӳ ырлăхне курнипе бурлаксен парăнма шутлă мар вăй-хăвачĕсем татах çĕкленчĕç те, халлĕхе вĕçне çитиех шанма çук. Муравьев пырса кĕни Микулана пушшех сисчĕвлентерчĕ. Лешĕ Натюшран мĕн илтнине каласа пачĕ.

Полицейскисем пухăнни Микула пуçĕнче тĕрлĕ шухăш хускатрĕ. Вăрттăн ĕçлекен организаципе çыхăннă çын çакланнă пулĕ те, çавна май сасартăк темиçе çĕрте ухтарма вăй пухнăн туйăнчĕ ăна. Анчах кунашкал инкек сиксе тухсан, кутемĕн вăл пĕлмеллеччĕ. Халлĕхе ниçтан та ним сас-хура çук. Бурлаксемпе тунă договора пăсса, вĕсене йывăç юхтарма полицейскисемпе хăваласа кайма шутланипе те килĕшмерĕ. Ирĕксĕрлесен, бурлаксене ялта шыраса тупаймăн.

— Акă мĕн, Захар Павлович, — терĕ юлашкинчен Микула, — çакна асăрхăр-ха унта, ютран килнĕ полицейскисем урамалла тухса çӳреççĕ-и е çӳремеççĕ? Тата Атăлкассинчен пунеттейсем пухмаççĕ-и? Енчен вĕсем никам куçĕ умне курăнмасăр хупăнса ларсан тата пунеттейсене пухсан, ним иккĕленмелли те çук, заводри рабочисене ухтарма хатĕрленеççĕ. Кун валли сăлтавĕ те пур. Пĕр эрне хушшинче Атăлкасси вулăсĕнче мĕн-мĕн сас-хура сиксе тухнине шухăшласан, полицейскисем завод еннелле çаврăнса пăхмасăр ирттермĕç. Революци кĕрешĕвĕнче рабочи класс мĕнле вырăн йышăннине вĕсем пирĕн пекех таса пĕлеççĕ. Атăлкассине таврăн та Волжанина пĕлтер: пур тус-йышсене те систертĕр. Кирлĕ-кирлĕ мар хут таврашĕсене ан тытчăр.

Муравьев тухса кайсан, Микула Ваçлине чĕнтерчĕ.

— Эх, ача... Эсĕ çĕнĕ пахилкке тăхăнса янă-çке? Кунашкал, чăн та, бурлак теме юрать сана!

— Арчара усрама паман япалана ма тăхăнас мар. Михха чĕри çапата тĕпне пăр каснă пекех касăлтăр!

— Тĕрĕс, кум.. — ĕнтĕ шӳтлеме пăрахрĕ Микула. — Анчах сыхă пулмаллине манас мар.

— Мĕн тупăнчĕ тата?

— Халлĕхе ытлашши ним те çук та... Упранакана турă та упранă, теççĕ. — Микула Муравьев илсе килнĕ хыпара каласа пачĕ.

— Интереслĕ, мĕн шăршлаççĕ-ши?

— Вĕсемшĕн сире, бурлаксем уполномоченнăя суйланă çынсене, тытса хупма та ним мар. Сăлтавĕ те пысăк. Полицейскисен Кураков тус-йышĕсене тупмалла. Сыхланма тăрăшăр.

Ваçли пурне те тума сăмах парса уйрăлчĕ. Çурма çĕр çитсен вара, кĕтсе тăнă пекех, çирĕм полицейски, вунă ушкăна уйрăлса, сасартăках вунă киле хупăрласа илчĕç. Нимне уямасăр ухтарчĕç. Килтен киле кĕрсе, ирччен çӳрерĕç, анчах ним тупаймасăрах каялла таврăнчĕç.

Огуречников, пĕтĕм чунĕнчен тарăхса, ухтарни кăлăхах пулни çинчен хут çырчĕ те Шупашкартан килнĕ стражниксенчен парса ячĕ.

 

XIX

Çав каçах духовнăй консистори типографине, çĕрлехи смена ĕçленĕ çĕре, полицейскисем пырса кĕчĕç те рабочисене пĕр кĕтеселле пухса тăратрĕç. Пурин çумĕнче те йĕп шыранă пек шырарĕç, типографи пӳлĕмне тĕпрен çавăрса ухтарчĕç, анчах тытма юраман хут-кĕнеке тавраш тупаймарĕç. Полицейскисем пурпĕр çырлахмарĕç. Чăваш шрифчĕпе пичетлекен типографи урăх ниçта та çуккипе, шрифт мĕн чул пуррине пĕлесшĕн тайтарчĕç. Хут çине çырса хунипе тĕрĕслесе пăхсан, икĕ пăт ытла çухални курăнчĕ. Кунашкал çухалма кирлĕ маррине пĕлсен, чăваш шрифчĕпе наборлакансене тытса хупрĕç.

Управляющипе бухгалтер астунипе тата хутсем тăрах юлашки çулсенче кам-кам ĕçрен тухса кайнине тĕрĕслесен, пилĕк çул каярах, пин те тăхăрçĕмĕрмĕш çулта, пĕр наборщик, Шупашкар уездне кĕрекен Пухран вулăсĕнчи Капрамăш ял çынни, Фома Семенович Ильин ятлăскер, тухса кайине тупрĕç.

Тĕпĕр темиçе кунтан Капрамăш ялне вăтам çулсенчи ярçын персе çитрĕ те çынсем кăтартса янă киле пырса кĕчĕ. Йăла тăрăх саламланă хыççăн:

— Фома Семенович çакăнта пурăнать-и? — терĕ.

— Çакăнта та... Вăл килте çук-çке, — ют çын çине тĕпчевлĕн пăхса хуравларĕ карчăк...

— Питех шел, — эрленчĕ палламан çын.

— Эсир мĕн, ман ывăла пĕлетĕр-и вара?

— Пĕлетĕп çеç мар, унпала Хусанта пĕрле ĕçленĕ, çула май кĕрсе выртам-ха тесе шутланăччĕ.

— Ху ăçтисем тата?

— Эпĕ малтикассем. Кунтан инçех мар, илтнĕ-и, тен?

— Илтнĕ, илтнĕ... Пасара сирĕн ял витĕр çӳретпĕр.

— Шăп çав ялтан. Затона кайма тухрăм та... Çĕрле çитсен хваттер тупаймасран хăратăп.

— Мĕнех, ара, выртса çывăр.

Апат вăхăчĕ çитсен, карчăк палламан çынна та сĕтел хушшине лартрĕ. Лешĕ пилĕк çул каярах ун ывăлĕпе типографире ĕçленине, унтанпа иккĕшĕ тĕл пулманнине тата Ильин çыру çырма панă сăмахĕ çине тăманнине те каласа пачĕ. Ильин халь ăçта ĕçленине, ăçта пурăннине тĕпчерĕ. Карчăк çав-çавах пĕлменле калаçнăран;

— Нивушлĕ унтанпа киле те килсе курман вăл? — ыйтрĕ тарăхнăн.

— Иртнĕ çура килсе кайнăччĕ.

— Ун чухне те ăçта ĕçленине каласа хăвармарĕ-и?

— Çук, шарламарĕ.

— Вăт, Хуммаран куна кĕтменччĕ. Иксĕмĕр пĕрле ĕçленĕ чухне вăл сана питех хисеплетчĕ. Пĕр пуса сая тумасăр киле ярса пама ĕмĕтленетчĕ. Халь сире пачах пăрăхнă иккен. Мĕнле майпа пăсăлса кайнă-ха вăл?

Палламан çын тивĕçсĕр ӳпкелени амашĕн мăнкăмăллăхне хуçрĕ. Вăл хĕрӳллĕн татса хучĕ:

— Мана, килте пурăнакан карчăка, укçа кирлĕ те мар. Тата вăл хăй килсен парса хăварнă.

Çапла, палламан çын çĕр выртса та Ильин çинчен ним те пĕлеймерĕ.

Урама тухсан вăл, хăй калашле затона çитме васкас вырăнне, хирĕç пулакан çынсенчен староста ăçта пурăннине ыйтса пĕлчĕ те тӳрех унта кĕчĕ.

Староста ăна кашни кун куракан çын пек кĕтсе илчĕ. Саламлашнă хыççăн хайхи çын старостăна çенĕке чĕнсе кăларчĕ те, вăл никам хăлхи-куçĕ çук çĕрте Мошков уретник пулса тăчĕ. Староста, хăйне мĕн курни-илтнине каласа панипе çырлахмасăр, курма килсен Ильин кампа тус-йышланса çӳренине, савнă хĕрĕ пуррипе çуккине йĕрлеме хушрĕ.

Вара ял хушшинче никам сисмен тĕпчев пуçланчĕ. Ку ĕçе староста арăмĕ, унăн хурăнташĕ-пĕлĕшĕсем хутшăнчĕç. Мошкова Ильин кам хĕрĕпе ларнине те каласа пачĕç. Вăл ăçта ĕçленине, ăçта пурăннине çеç пĕлеймерĕç. Çакăнтан вара шрифт çухалнă çĕрте Ильин айăплине, тен, вăл Тĕмшерти ĕçсемпе çыхăннине те пушшех ĕненчĕç. Мошков Ильин килне тимлĕн асăрхама, вăл киле таврăнсанах арестлеме хушса хăварчĕ.

Ильин килĕнче шырани ăнăçсăр иртни çинчен çырса хыпарланă хут кĕпĕрнатăр канцелярине çитсен, типографи рабочийĕсене тепĕр хут тĕпчеме тытăнса, Ильин ĕçленĕ вăхăтра кампа тус-йышлине, кам патне, ăçта çӳренине вăлтма тăрăшрĕç. Пĕр рабочийĕ Ильин типографирен тухса кайнă çул пĕр çамрăк çынпа час-часах тĕл пулнине, вăл слободара пурăннине те хыпарларĕ. Çурчĕн номерне маннă пирки унта хăй ертсе кайса кăтартрĕ.