Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

В. Пыркина

Кĕр енне çулсем тап-такăр,

Янкăр уяртан-тăр-и,

Юриех çуран утатпăр,

Калаçма тесе — юри.

Вунă çул пĕрле вĕреннĕ,

Ларнă иккĕн юнашар,

Халĕ, уйрăлма тивсен ак,

Пĕр сăмах та путлĕ мар.

Шӳт тума ăстаччĕ шав эс,

Халь — пуплетĕн ерипе...

Молотилка кĕрĕ-шавĕ —

Пăрçасем ташланă пек.

Инçетре хуллен пуçларĕç:

«Вĕлле хурчĕ, ылтăн хурт...»

Пур çĕрте те хаклă мар-и

Хамăр ен те хамăр çурт.

Грузовик иртсе çухалчĕ —

Тутăр сулчĕçĕ хĕрсем...

Яланах асра пулсанччĕ

Çакă кĕмĕл эрĕмсем.

Хурсене пĕрле пухасшăн

Ачапча йăслать, куран.

Тек чупаймăпăр, юлташăм,

Хăмăл çийĕн çаруран.

Сукмаксем халь уйрăлаççĕ:

Йăлтăр кӳлĕ хĕррине

Шăвăнса вĕсем тухаççĕ,

Улăхаççĕ ту çине...

Кĕр енне çулсем тап-такăр,

Çат выртать машин йĕрри.

Юлашки тесе утатпăр

Юриех çуран, юри.

Атăсем чăкăртатаççĕ,

Алăра Мускав туйи...

Виç ача класла выляççĕ,

Чăвашла — кĕтес вăййи.

Шур тетте çиçсе илет те —

Вирхĕнет сылтăмалла.

Сулахай енне, пĕлетĕп,

Çавăрса ывăтмалла.

Мĕн шырать çав пĕчĕк шĕвĕр?

Пухăнчĕç кĕлет хыçне.

Эп пĕлетĕп: ылтăн евĕр

Курăнать халь пĕрене.

Ма кĕлетĕн тепĕр енĕ

Сеп-сенкер каç пулттипе?

Эп пĕлетĕп, — эп вĕреннĕ,

Вĕсем ыйтĕç: «Ма ун пек?»

Хаç пулсассăн çывăрмашкăн,

Шăпланмашкăн хушиччен

Анлантарĕ ăслă ашшĕ

Хими, физика çинчен.

Анчах кам-ши ăнлантарĕ:

Ма пĕр çитĕннĕ пичче

Туйипе тем çыркаларĕ,

Тем йĕрлерĕ çул çинче?..

..............................

Ача чух сап-сарă тĕслĕ

Курăнаççĕ тĕлĕксем.

Халь эп курăттăм хĕреслĕ,

Урлă-пирлĕ кĕтессем.

Сан пит-куçу çунса тăрать, —

Эс пит вĕри иккен!

Сан питӳпе хам кăкăра

Ăшăтайма пĕлсен...

Вĕри-вĕри илемӳпе

Чуна хăват парса,

Ăна кун-çулăн тăршшипе

Упрасчĕ ăшăтса!..

Çемен Павăлч Шадриков чылайранпа пенсире ĕнтĕ, хăй калашле — канлĕхре. Çапах та ĕнсерен пусакан ватлăха парăнмасть-ха: çулла дачăра мекеçленет, кĕркунне кăмпана çӳрет, хĕлле йĕлтĕрпе ярăнать.

Кунсăр пуçне тепĕр «чир» канăç памасть ăна: кĕнеке-журнал вулама юратать. Тепĕр чухне хăй те, творчество сӳсменĕ тăхăнса, сĕтел хушшинче сехечĕ-сехечĕпе юрату сăвви-сем çырса асапланать. Çук, гонорарпа чапшăн мар, — вăхăт ирттермелле, чунне йăпатас-лăплантарас тесе.

Нумаях пулмасть вăл, килте ларса йăлăхнаскер, уçăлас шутпа хула урамне тухрĕ. Çӳресен-çӳресен кĕнеке лавкки тĕлне çитсе тухрĕ. Кунта вăл лайăх пĕлекен Манефа ятлă çамрăк хĕрарăм ĕçлет. «Кĕрсе тухам-ха, тен, пĕр-пĕр лайăх кĕнеке тупса парĕ», — магазиналла утрĕ Çемен Павăлч.

Кĕчĕ.

— Кӳршĕ хĕрсене — хĕрӳллĕ салам! — терĕ илемлĕ литература сутакан пайра чарăнса пукан çӳллĕш, пичке мăнтăрăш хĕрарăма.

— Хăвăра та, Çемен Павăлч! — сулхăнраххăн тавăрчĕ лешĕ.

— Ну, мĕнле сывлатăн-чупатăн, чиперккеçĕм? Мĕнпе савăнтарăн ватă кăмпана?

— Çĕнни, суйламалли нимех те çук-ха — çавсемех, киввисемех: поступлени пулман.

Малалла

Шевле тасатнă сывлăш тăрă.

Хулен чĕтрет тӳпе арки...

Хĕвел ури утать кас тăрăх,

Паян пуçланчĕ çураки.

Хам хресченрен-и кăмăл хĕрчĕ.

Туять чĕре —

Акма черет.

Ман алăра сар хĕмлĕ пĕрчĕ.

Кăвар пек çатăр пĕçерет.

Иркӳлĕмпе акатпăр эпĕр.

Рет хыççăн рет хыçа юлать.

Вăл карăнтарнă хĕлĕх евĕр,

Халь-халь юрлассăн туйăнать.

Вăл сăвăсен йĕрки пек тикĕс.

Поэзии хăватне илсе,

Кунта кĕçех çĕкленĕ тинĕс,

Пучах хумханĕ йăл çиçсе.

Е урăхла хăват çуралĕ:

Вăй илĕ сăвă хăй çĕртен.

Сĕткенлĕрех, куран, çĕр халĕ,

Ăна чун кĕчĕ çĕнĕрен!

Асăнатпăр манаймасăр:

Чăвашсен кĕнекине

Çинĕ янă уямасăр

Темĕнле тискер ĕне.

Упранман чăваш кун-çулĕ

Хамăр çырнă хут çинче,

Татăк-кĕсĕк çеç тĕл пулĕ

Ыттисем çырнисенче.

Халăхри халап хавалĕ

Кĕнеке пекех иккен:

Хӳхĕм сăнарпа вăл калĕ

Авалхи тав-шав çинчен.

Савнă халăхăн мухтавĕ —

Чун сасси те чун пахи —

Пĕтĕмпех, иккен, унта вăл,

Упранать чи лайăххи.

Акă еплерех сăнланă

Чăваша хĕн вăхăтра,

Ыр кун-çул пиленĕ-панă

Татăклă пĕр тапхăра.

I

Это иго не только давило, оно оскорбляло и иссушало душу народа, ставшего его жертвой; монгольские татары установили режим систематического террора, орудием которого были грабежи и массовые убийства.

К.Маркс.

Ял-хула виртпе кĕрлерĕ,

Вĕçсĕр-хĕрсĕр — çарату.

Тулхăрчĕ тĕнче тискерĕ —

Кашкăртан усал Патту.

Малалла

Çивĕч санăн куçусем!

Манăн çамрăк чĕрене

Ăшă пачĕç те вĕсем

Тек пăхмарĕç ман енне.

Ху чĕрӳн хĕмне манра

Шеллемен пулсан акма —

Пултаратчĕ ман чунра

Шĕл кăвар чечек шăтма.

Верăна

Эп кĕнĕ чух тăраттăн эсĕ

Тăр шыв пек тĕкĕр умĕнче.

Эп сан куçусене тĕл пултăм

Малтан çав тĕкĕр хумĕнче.

Таса та ирĕклĕ чиперлĕх,

Илемлĕ, ырă ăраскал!..

Хуçасене ыр каç сунма та

Ун чух çитмерĕ ман вăй-хал.

Халь тĕкĕрсем çине пăхсассăн

Тем курăнать пек ман тĕле.

Мĕскер-ши вăл? Анчах пĕр мар-и:

Е пулĕ хурлăх, е телей!

Урам урлă çурта вăрра кĕме авăрланса тăракан çынна Макçăм мучи кĕçналăк кăшт уçăлнă-уçăлманах асăрхарĕ. Курчĕ те шалтах аптраса ӳкрĕ — кăнн! хытса кайнăнах пулчĕ. Мĕн тумалла кун пек чух: кăшкăрмалла-и? Кăшкăрсан та мĕн усси, камах илтĕ лупас хыçĕнчи çĕрулми лаптăкĕнче çум çумлакан карчăкĕсĕр пуçне? Çуллахи вăхăтра ял пуш-пушах: арçынсем, пурри-çукки, йăлт шапаша тухса кайнă, хĕрарăмсенчен чылайăшĕ — вăй питтисем — кӳршĕ ялта çĕвĕ цехĕ пеккинче тăрмашаççĕ, Куçра Çумккин ачине пуйтараççĕ. Урамĕ те ку, Макçăм мучи пурăнаканни, тăкăрлăк хĕрринчи юхăннă виçĕ çурта çĕрне бульдозерпах тĕктерсе тасатнă хыççăн тĕп ялтан темле уйрăларах тухса ларнă пек пулса тăчĕ.

Макçăм мучи алăка питĕ асăрханса тайрĕ те хушăкран сăнама пуçларĕ. Вăрри çамрăк çын мар иккен, кăна Макçăм мучи тӳрех асăрхасах та илмен кĕтмен çĕртен пулнăран. Самаях çулланнăскер-мĕн. Пĕшкĕне-пĕшкĕне хапха айне пăхрĕ вăл, картишне тĕсеме хăтланчĕ ĕнтĕ, унтан çĕкленчĕ те пӳрт умнелле утрĕ, чӳречесенчен пăхасшăн кармашрĕ. Пĕринчен, тепринчен...

Макçăм мучин малтан темле минресе илни те, шикленнĕреххи те тахăш самантра хăвăрттăнах иртсе кайнă пек пулчĕ, вара вăл веранда çумне карчăкĕ икĕ сурăхне кĕтĕве хăвалама çӳрекен туйине илчĕ, алăка асăрханарах уçса урама тухрĕ, çапла асăрханарахах урам урлă каçрĕ, унтан васкаварлăн йăпшăнса пырса патакĕпе вăрра хул калакĕнчен тăрăнтарчĕ.

Малалла

И.Я.Яковлева асăнса.

1. Ахăрсамана

Ахрат тĕпне, сĕм вăрмана

Чăваш пытаннă хĕн-хуртан.

Çапах та ахăрсамана

Ăна асапсăр хăварман.

Ăна хăратнă киремет.

Çулран çĕттернĕ арçури.

Чăваш, эс пулнă, шеремет,

Чиркӳпеле патша чури.

Хаярлăх тулнă кăкăрна.

Ирĕкленмен çапах тĕнче.

Куççуль шăрçиллĕ юрруна

Упранă эс хуп хушшинче.

Шух ĕмĕтсем çутта чĕнни

Çитереймен телей тĕлне.

Тӳре-шаран хура ĕни

Кавленĕ сан кĕнекӳне.

Çапах эс шанчăк çухатман.

Чăваш, эс пурăннă кĕтсе

Хăвна çутта кăларакан

Хастар çын улăп килессе.

2. Кăвак хуппи

Ламран лама хыпар çӳрет.

Чăваш ачи, пĕл, хĕпĕрте!

Хут вĕренме илеççĕ, тет.

Шкул уçнă имĕш Чĕмпĕрте.

Кĕтсеччĕ улăп килессе.

Çав улăп — Яковлев иккен.

Тĕттĕмлĕхе ăспа сирсе

Çутта тухмашкăн чĕнекен.

Чăваш вăл, курнă хăй хĕн-хур, —

Малалла