Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Автан авăтать, тул çутăлать,

Хĕвел тухать, ăшăтать.

Çурхи тĕнче уçăлать,

Симĕс кĕпе тăхăнать.

Курăк-чечек чĕрĕлет,

Вĕçен кайăк хĕпĕртет,

Йăва тума тытăнать,

Ирпе каçчен тăрăшать.

Этемми те савăнать,

Уя тухма хусканать,

Суха пуçне хатĕрлет,

Сӳрине те тӳрлетет.

Манăн анчах калăм çук:

Тырă акма çĕрĕм çук,

Суха тума лашам çук,

Сăмах хушма никам çук.

Савнă арăм масарта,

Ывăлăм та çавăнта.

Ай-хай пуçăм, ман пуçăм,

Кама калам хуйхăма?

Мĕнпур мулăм — хура пӳрт,

Атте-анне пиллĕхĕ,

Пĕр кушак та пĕр йытă, —

Пĕрле тĕнче кĕтетпĕр.

Çăкăр пирĕн пĕрмай мар:

Паян пур та ыран çук.

Пиртен пуян ялта кам? —

Шырасан та тупас çук.

Дилетант эп пулнă халиччен:

Умрине сăнанă эп çӳлтен.

Ту çинчен пăхса тăма аван.

Таврари йăлтах курнать кунтан:

Хир, вăрман, кĕтӳ, йăмраллă ял.

Чи çӳлли эс, ыттисем — аял.

Пурпĕр нимĕн те куçа шартмасть.

Уйрăмăн нимех те палăрмасть

Таврана сăнанă чух çӳлтен.

Дилетант эп пулнă халиччен...

Эп пĕрре шыранăн такама,

Çитрĕм акă симĕс лапама.

Сарăлмасть ытлах кунтан инçет.

Çывăхри, умри тĕлĕнтерет:

Хумханать пуç уснă шур чечек,

Савăнса ирттернĕ яшлăх пек.

Сарăлса ӳсет кăшкарути.

Хăй кăна курасшăн кун çути.

Акă шăнкăрав чечекĕсем,

Кама йыхăраççĕ-ши вĕсем?..

Ĕшĕнсессĕн вырт эс тăсăлса.

Тутлă шăршă кайнă пылланса.

Кур, сăна: тапать çăра сĕткен.

Вăл çĕр юнĕ, сĕчĕ çĕр-аннен.

Вăл чупать чечекĕн тунинче,

Пурнăç çук сĕткенсĕр çĕр çинче.

Кĕнекине тимлĕн вулама

Çĕр чĕнет мана тек лапама.

Тусăмсем, мана эсир ĕненĕр.

Çӳллĕше çухатнă çын, ан тейĕр.

Хăпартланать виçесĕр пӳ —

Хавасăм кăкăрăм тулли.

Ак сарăлса ларать Çĕрпӳ,

Ман çамрăклăх хули.

Пĕлӳ вучахĕ, альма матер!

Паян та эсĕ чĕрере.

Паян та сан шăпушăн хатĕр

Кĕмешкĕн эп чĕрре.

Иртни аса килет халь пĕтĕм.

Пĕр ирхине ача пуçпа

Çăпатапа килсе эп кĕтĕм,

Анчах та — чăрсăр шухăшпа.

Пулсаччĕç ĕмĕтсем хăватлă,

Шутлаттăм эпĕ савăнса:

Виç çул иртет-и е тăваттă,

Астăнăм кайĕ çуталса.

Пĕр эпĕ çеç-и? Пурте хăйшĕн

Веçтернĕ шухă кайăка.

Тĕнче пек пысăк ĕмĕтсемшĕн

Никам та хумĕ айăпа.

...Хула çине пăхса пĕр вĕçĕм

Калланчĕç шухăшсем нумай.

Çынна курнать-и манăн ĕçĕм

Е çав-çавах эп тăрнаккай?

Чĕреçĕм сăвăпа хĕрет-и, —

Вăл ман сăвапăм, ман савни.

Пур хам виçе, пур хамăн кредо —

Хам евĕр тĕнчене курни.

Сахал-и эпĕ ăшталаннă

Хам телее шыра-шыра.

Ан пултăр выçă куç, куштанлăх

Нихçан та пирĕн хушăра.

Малалла

Вырăнсăр сăмах чĕрене вирелле кĕрсе вырнаçать. Аваккай Якурĕ пĕррехинче çавнашкал шăрпăклă сăмаха шӳтле-шӳтле тенĕ пекех персе ячĕ. «Çутçанталăкра виçĕ япала çук, — терĕ вăл: —пĕлĕтĕн пусми çук, шывăн турачĕ çук, Мултиер Элекçейĕн ывăл ача çук».

Тимĕрç лаççи умĕнче чĕлĕм туртса тăракан çынсем пурте ахăлтатса кулса ячĕç. Алексей Иванович Мулдиеров, колхозри хисеплĕ комбайнер, кӳренчĕ, анчах хирĕç шăпăрт та шарламарĕ. Туртса пĕтереймен чикарккине атă кĕлипе таптаса сӳнтерчĕ те тимĕрç лаççине кĕрсе кайрĕ.

Ун чухне колхоз тин кăна-ха çураки туса пĕтернĕччĕ. Механизаторсем тырă вырса çапмалли машинăсене юсама тытăннăччĕ.

Тимĕрç лаççи тенĕрен, ăна ял çыннисем тахçан хăнăхнипе кăна çапла калаççĕ. Чăннипе вăл — самаях пысăк мастерской. Унта нумай тĕрлĕ агрегатсене сиплеççĕ. Хăшпĕр трактористпа комбайнера çав ĕçре ывăлĕсем пулăшаççĕ. Мастерскойне вĕсем ашшĕсемпе пĕрле ирех пыраççĕ те унтан каçсăр тухма пĕлмеççĕ. Мултиер Элекçейĕн килĕнче вара ывăл чунĕ çук, ун вырăнне — пӳрт тулли хĕр. Пуслăхĕ-пуслăхĕпе темелле. Вăрçăчченхи пуслăхран иккĕшĕ тахçанах качча кайнă. Çитменнине, тăван яла мар, таçти çичĕ юта. Вăрçă хыççăнхи пуслăх та çитĕнсе пырать ĕнтĕ. Çав пуслăхран чăн асли, Веруç ятли, хуланалла туртăнчĕ — халĕ пир-авăр комбинатĕнче ĕçлет. Танюк кăçал вăтам шкултан вĕренсе тухрĕ... Тепĕр виççĕшĕ кĕçĕнрех классенче вĕренеççĕ.

Малалла

— Ăçта карăн, ăстарик, тетĕп,

Ăçта карăн, ăстарик?

— Собранине карăмăр, карчăк,

Собранине карăмăр.

— Собранинче мĕн турĕç, старик,

Собранинче мĕн турĕç?

— Колхоз тăвас теяççĕ, карчăк,

Колхоз тăвас теяççĕ.

— Колхоз тени мĕн тени, старик,

Колхоз тени мĕн тени?

— Ошкăн(па) пĕрле (ĕ)çлемелли, карчăк,

Трактăрпала (ĕ)çлемелли.

— Трактăрпала ĕçлесен, старик,

Тыр-пол тохăç полĕ-ши?

— Тыр-пол тохас полать теç, карчăк,

Тата луччăрах полать теç(çĕ).

— Эппин, апла полсассăн, старик,

Тавай кĕрер колхозне.

— Кĕрсессĕн те йорать поль, карчăк,

Хам та çаплах шокăшлап.

Толлит-туллит мĕн коллянас?

Ĕлĕк те нăмай колляннă та,

Посмăрлăхран тохассишĕн.

Халь посмăртан тохрăмăр,

Тăта мĕншĕн коллянас?

Толлит-туллит мĕн коллянас?

Ĕлĕк те нăмай колляннă та,

Çĕнĕ порнăç тăвассшĕн.

Çĕнĕ порнăç турăмăр та,

Тăта та мĕншĕн коллянас?

Толлит-туллит мĕн коллянас?

Ĕлĕк те нăмай колляннă та,

Начар лашапа çӳресе.

Халь машинăпа чоптаратпăр,

Тăта та мĕншĕн коллянас?

Толлит-туллит мĕн коллянас?

Ĕлĕк те нăмай тарăхнă та,

Çорран çӳресе, ывăнса.

Халь кайăк пек вĕçеççĕ,

Тăта та мĕншĕн коллянас?

Толлит-туллит мĕн коллянас?

Ĕлĕк те нăмай колляннă та,

Аслă çола тохассшĕн.

Аслă çола тохрăмăр та,

Тăта та мĕншĕн коллянас?

Канаш çолĕ, аслă çолĕ,

Ик айккипе йăвăçлăх та.

Коçпа та пăхсан — коç савăнать.

Коçпа пăхсан коç савăнать,

Шохăшласан чон савăнать.

Пахчи-пахчи(н) олмаççи,

Пахчи-пахчи олмаççи,

Олми полсан осси пор,

Сад хоçине осси пор.

Йĕрки-йĕрки колхозĕ,

Ялсеренех колхозĕ.

Поçлăх полтарсан осси пор,

Çоллен малалла отăмлать.

Çавал шывĕ хомханать,

Çыртан тохас теять поль.

Ойра колхоз хомханать,

Вăхăтра ĕçлес теять поль.

Хора вăрман хомханать,

Йăвăç тăрри кош-кошлать,

Çанталăк пăс(ă)ласса палăртать,

Çанталăк пăс(ă)ласса палăртать,

Çанталăк пăс(ă)лать теять поль.

Колхоз тохать тыр вырма.

Машини поçлать кĕрлеме,

Авăнне çапас теять поль,

Ояр чох çапас теять поль.

Укçапа эрех, хĕрарăм

Салатрĕç ман çемьене.

Çук халь манăн çемье, арăм.

Сулăнтăм çитмĕл енне...

Ăçта кăна эп пулмарăм!

Ăна Турă çех пĕлет.

Мĕнле чăттăр путлĕ арăм?

Кайран ăна мĕн кĕтет?..

Темшĕн çапла эп çамрăкла

Ытла нумай йăнăшрăм.

Пĕлмен пурăнма урăхла —

Кая юлса ăнкартăм...

Никама усă тумарăм,

Хам та курман эп ăна.

Çĕр каçма çех тупнă арăм

Ырлăх кӳмест арçынна.

Вилсен палăк та ан лартăр,

Ăна эпĕ тивĕç мар.

Хĕрĕх кун иртсенех манăр,

Никама эп кирлĕ мар.

Çамрăксем! Ман пек ан пулăр,

Ан кайăр йăнăш çулпа.

Пурнăçа пит пĕлсе тăвăр,

Вăл юратмасть выляма.

Пĕр вăрăм урамлă чăваш ялĕ çумĕпе Чăнлă шывĕ юхса выртать, тăп-туллиех шывĕ çырана çапса тăрать. Шыв хĕрринче çил арманĕ те, шыв арманĕ те пур. Çил арманĕ çиллĕ кунсенче авăртать, шыв арманĕ вара кулленех çу пуçлансан мĕн шыв типичченех тырă авăртать. Пĕри ял халăхĕ валли ĕçлет, тепри вара колхоз выльăхĕсем валли. Арман авăртма çӳрекенсем валли кĕрсе ларма пĕчĕк пӳрт пур.

Çак пӳрт çумĕнче çуралнăччĕ ĕнтĕ пирвайхи юрату Вальăпа Женьăн. Валя армантан инçе пурăнмасть те — шыв хĕррине япаласем чӳхеме аннăччĕ. Вăл вунултă çулхи хĕрача, кӳршĕ ялти шкула çӳрет. Çуллахи каникулта колхоз пахчинче, хирĕнче çамрăксемпе пĕрле вăй хурать. Паян вара, хирти ĕçсене вĕçлесен, пахчана шыв шăварма аниччен, япаласем çăвас терĕ. Çуса пĕтерчĕ те Чăнлă шыв хĕрне чӳхеме анчĕ. Курчĕ-ха вăл çыран леш енче вăлтапа пулă тытса ларакана. «Тен, кӳршĕ ял çынни пуль-ха», — тесе пит сăнаса пăхмарĕ. Çыннине паллама май та çук — пысăк шлепкепе хура куçлăх тăхăннăскер, Пулăçă кунта ларчĕ-ларчĕ те тăрса кайрĕ, çухалчĕ. Валя вара çара урисемпе шыва кĕрсе тăрсах кĕпе-тумтирсене чӳхерĕ. Чӳхесе пĕтерсен кĕпе-тумтирĕсене пуçтарса хучĕ те саланса шыва кĕрсе кайрĕ, пулă пек ишсе çӳрерĕ.

Малалла

Хыçа юлать Çӳçел аялĕ,

Ярăнтарать Мăн-ту чуччу.

Салам сана, Мăн Явăш ялĕ,

Эпĕ таврăнатăп. Сан ачу.

Шăпам

(Усал-и вăл е ырă —

Ăна, тăванăм, хурлас мар.)

Таçта çитерчĕ те,

Çак вырăн,

Мана çуратнă çак путмар,

Пур ыйтăва та хăй пĕртен-пĕр

Татса пама пĕлет меслет.

Асран кайми аннеçĕм евĕр

Чĕнсе илет те тĕрĕслет.

Килсе çитсен,

(Курма кăна-ши?)

Çулра ĕшеннĕ, çуранах.

Сиплет вара ял-йыш канашĕ

Шалти, тулти пур сурана.

Кирлех пулсан — ятлать, чăтса тăр —

Çан-çурăмран тухать сив тар.

Сиппе килет çав, эс пĕр тапхăр

Каллех çын шутлă та патвар.

Инкек-асап, мана ан явăç.

Ял-йышăм, тарават ку чух.

Салам сана, асри Мăн Явăш,

Эп таврăнатăп, сан ачу!