Электронлă вулавăш

 

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

 

Сиввĕн-сиввен çил вĕрет,

Çырма шыва сивĕтнĕ;

Лапка-лапка юр çăвать,

Лап-лап çĕре шуратнă;

Сиввĕн-сиввĕн çил вĕрни,

Лапка-лапка юр çăвни

Çынсен чунне таптарать,

Хĕлле çине пăхтарать.

Унта —

лупас тăрринче —

Икĕ арçын тăраççĕ,

Виççĕн лупас айĕнче

Улăм йăтса параççĕ:

Çынсем,

хĕле астуса,

Хытă-хытă васкаса,

Лупас çине витеççĕ,

Хĕл сиввине кĕтеççĕ.

Унта лаща кӳлнĕ те,

Лава тирĕс хунă та

Пӳрчĕ умне тăкаççĕ:

Хĕле ăшă тăваççĕ.

Тумхах картиш варрине

Прахнă ыраш улăмне;

Мĕскĕн

выльăх-чĕрлĕхсем,

Ĕнесемпе сурăхсем

Чашлаттарса çиеççĕ:

Кусем хĕле сисмеççĕ.

Пӳртне çĕвĕç килнĕ те,

Сурăх тирне илнĕ те

Кĕрĕк тума тытăннă,

Хăй юрлама пуçланă.

Хуçи арăм тухрĕ те,

Витре илсе килчĕ те,

Ăна пусса ячĕ те,

Чăмпăрт!

Малалла

Пĕр çавăрса илсе пĕр юрлăттăм —

Ăшăмра мĕн пуррине калăттăм,

Ăшра мĕн пуррине каласассăн

Пĕр хурланса чунăм пĕр чарăнмĕ...

 

Ай-хай кăна чунăм, пĕр чунăмçăм!

Санăн сăвву вăрăмах пулминччĕ,

Санăн сăвву вăрăмах пулмасан та

Ăшăмра мĕн пуррине калинччĕ;

 

Ăшра мĕн пуррине каласассăн

Эсĕ, чунăм, пророк пек пулăттăн;

Вара эсĕ пророк пек пулсассăн

Санăн чĕлхӳ вут пекех çунĕччĕ.

 

Çапла эсĕ тĕрĕс сăмахупа

Этем ирсĕрлĕхне кăтартăттăн;

Этем ирсĕрлĕхне кăтартсассăн

Сан çине этем хурт пек сырăнĕ...

 

Ай-хай кăна, чунăм, пĕр чунăмçăм!

Куллен-кунах хĕнпе хуйхăратăн;

Епле-епле сăвă эс юрлăн-ши?

Епле сăвăпа хăвна пусарăн?!.

 

Пĕр çавăрса илсе юрлăттăм,

Ăшăмра мĕн пуррине калăттăм;

Ăшăмра мĕн пуррине каласассăн

Пĕр хурланĕ чунăм, пĕр ĕсĕклĕ...

Атте пахчи хорлханлăх та,

Хорлханлăх.

Хорлхан виттĕр отма çол,

Пахчи орлă отма çол.

 

Отма çолпа пынă чох та,

Эп пынă чох

Хорлхан сапаки çапăнчĕ,

Çампа хорлăхлă полн(ă) эпĕр.

 

Аннен те пахчи полтранлăх;

Полтран та виттĕр отма çол.

Отма çолпа отнă чох

Полтран çулçи çапăнчĕ,

Çампа лотра полн(ă) эпĕр.

 

Пиччен те пахчи çĕмĕртлĕх;

Çĕмĕртлĕх виттĕр отма çол.

Отма çолпа отнă чох

Çĕмĕрт те çулçи çапăнчĕ,

Çампа хора полн(ă) эпĕр.

 

Инке те пахчи кĕпçелĕх,

Кĕпçе виттĕр отма çол.

Отма çолпа отнă чох

Кĕпçе çулçи çапăнчĕ,

Çампа шатра полн(ă) эпĕр.

Санюк умĕнче икĕ сăнӳкерчĕкĕ. Пĕрне тытать те вăл чылайччен шухăша кайса ларать. «Ман шăпамçăм, тен, сан аллунта?» — чунтан тĕмсĕлсе ыйтать Санюк ӳкерчĕкри каччăран. Каччи чĕнмест, йăл та кулмасть, çаврака пысăк куçĕсемпе сивĕреххĕн кăна пăхать. Çук, çăмăлттай йĕкĕт мар вăл, Мурсук Петĕрĕ. Шоферта ĕçлет, грузовикпа кĕрлеттерсе çӳрет. Машини унăн яланах юсавлă, таса. Петĕрĕн сăнĕ те пĕр вĕçĕм колхоз правленийĕ умĕнчи Хисеп хăми çинче. Çапла, Петĕр — пур ĕçе те тĕплĕ тума юратакан çын. Анчах мĕнле юлташ пулĕ-ши вăл пурнăçра? Эх, этем чунне кĕрсе курсанччĕ!..

Хĕр шухăша каять. Унăн ахаль те тĕксĕмрех сăнĕ тата ытларах тĕксĕмленет. Хăмăр куçĕсем те тарăнланаççĕ. Санюк тепĕр сăнӳкерчĕкне тытать. Ку вăл — Эриван Микулайĕ. Гимнастеркăпа, салтак пакунĕпе, çара пуçăн. Кăмăллă кулкаласа ларать хăй. Тăрăхларах куçĕсем кăшт хĕсĕннĕ, питçăмартийĕсем икĕ енчен путса кĕнĕ. Хĕрĕнни пек. Çак сăнӳкерчĕкне Микулай салтакранах ярса панăччĕ. Халь ĕнтĕ хăй те таврăнчĕ. Механикра ĕçлет, колхозри мĕнпур машинăсемпе электромоторсене пăхса тăрать. Шӳтлеме юратать пулсан та, ĕçре хăйне йĕркеллĕ тытать. Санюка урамра-мĕнре тĕл пулсан, яланах такмакласа саламлать:

Малалла

Каçхи хирте кăвайт çунатчĕ,

Вĕри çил варкăшĕ çинче.

Вĕçсе тарас пек хĕм çуначĕ

Вылятчĕ сĕмлĕх тĕпĕнче.

 

Кун каçипе ĕçленĕ хыççăн

Ĕмĕтленсе выртма аван.

Çут çăлтăрсем эс ывçăн-ывçăн —

Кама валли-ши? — пуçтаран.

 

Вут ăшшинче типет çанçурăм.

Этемшĕн ĕç килет сиппе.

Паян эс утнă çитмĕл çухрăм

Телей сухийĕн кассипе.

 

Сан ырлăхна камах халь вăрлĕ?

Ялйыш тар тăкнă вăхăтра

Ахаль лармарăн, акрăн вăрлăх.

Çĕн кун шăтать çав вăрлăхран.

 

Хĕвел пек кунĕ пултăр сарă.

Нихçан ан пĕлтĕр иксĕлме.

Хăр пĕлĕтсен хура пасарĕ

Ăна ан суттăр тĕттĕме.

 

Кунпа çĕре тăвасшăн уйрăм

Çутатчĕ вут каç тĕпĕнче.

Малтанхи хут ун чух эс туйрăн:

Аван-çке пурнăç çĕр çинче!

Кăтра, ем-ешĕл калчаран

Хăпарчĕ хăмăлĕ ырашăн.

Тăван уйра эп ачаран

Тар тăкнă çăкăрлă ыраншăн.

 

Ку вырăнта эп акнă сĕлĕ,

Лере ӳстернĕ хуратул.

Кунта малтанхи хут пит селĕм

Хунав кăларчĕ юрату.

 

Çак туйăма эп сивĕтмен.

Ан тив, кăштах халь эпĕ ватă —

Кĕлте çыххи пек çивĕте

Паян та асăмра яватăп.

 

Сап-сар пуса пек пĕвĕ тăтăр

Ялан ман куçăм умĕнче.

Пăрçа чечекĕ пек шур тутăр

Вăл вĕлкĕштĕр ман çул çинче.

 

Ăçта çитсен те, каçăн-ирĕн

Куратăп вир те хуратул.

Салам сана, тăван уй-хирĕм,

Салам, пĕрремĕш юрату.

Куллен-кунах эп тĕлĕнсе

Аннем çинчен шухăшлатăп...

Çӳретĕп хам упаленсе,

Аннем сăнне эп куратăп:

Хăйĕн ырă куçĕсемпе

Йăл-йăл ман çине пăхатчĕ;

Чирпе-чĕрпе асаплансан

Маншăн ăйхине тататчĕ,

Çĕрĕн-çĕрĕн, куç хупмасăр

Маншăн куççульли тăкатчĕ;

Маншăн çапла хуйхăрнă чух

Чавса çине таянатчĕ,

Пит-куçĕпе салхуланса

Чавса çинче тĕлĕретчĕ...

Эпĕ, чирлĕ ăйха кайса,

Аннем ларнине кураттăм:

Аннем кайнă сарăхайса,

Пичĕ-куçĕсем — шурă тăм...

Аннем çине эп пăхсассăн

Куççуль çумăр пек юхатчĕ;

Эп куççуле кăтартас маршăн

Ӳпне выртаттăм — йĕреттĕм...

Çапла асапсем иртсессĕн

Чĕрĕлес кунăм çитетчĕ...

Шăнтакан хĕлле иртсессĕн

Ăшăпа çĕршыв чĕрĕлет;

Манăн чир-чĕрсем иртсессĕн

Аннен салхăвĕ пĕтетчĕ.

Ăна çутă сăн кĕретчĕ:

Тата кăмăллăн курнатчĕ, —

Ĕлĕкхинчен те ытларах

Мана юратса саватчĕ...

Эсĕ, манăн савнă аннем,

Ĕмĕрех асран каяс çук.

Чĕкеç чĕппине савнă пек

Эсĕ те пире саваттăн;

Малалла

Мана чĕнчĕç тусăмсем чунпа савса,

Эпĕ юратса килтĕм ыр сунса.

Эпĕ сире курсан, ыр тусăмсем,

Манăн чĕре тулчĕ савăнăçпа.

Çак тусăмсем умне пĕр тăрсассăн

Юрламасăр чунăм чăтаймĕ;

Çак тусăмсем умне пĕр тăрсассăн

Куççуль тăкăнмасăр пулаймĕ.

Мĕн парам-ши сире, ыр тусăмсем?

Манăн ылтăн-кĕмĕл укçа çук,

Аслă хирте тĕмре çичĕ хăва,

Çивчĕ çил вĕсене уйăрас çук, —

Çак тусăмсемпе ман пĕрех чĕре,

Çичĕ тăшман пире уйăрас çук.

Эпĕ, пĕр-пĕр колхоза хаçат ĕçĕпе çитрĕм пулсассăн, ялти шкула е библиотекăна кĕрсе тухмасăр ниепле те тӳсейместĕп. Чун туртать. Çак хăнăхнă йăла маншăн хальхинче те улшăнмарĕ. Колхоз хирĕсемпе фермисем тăрăх виçĕ кун хушши çӳресе, нумай çынпа паллашнă хыççăн эпĕ ял тулашĕнчи сăртлăрах вырăнта çуталса ларакан икĕ хутлă шкул çурчĕ патнелле çул тытрăм.

Кунта вара, эс, алăкран кĕнĕ-кĕменех, сана чи çывăх çынсем, вĕрентекенсемпе вĕренекенсем, сырса илеççĕ, ыйтма-тĕпчеме тытăнаççĕ: «Çав-çав писатель еплерех пурăнать? Мĕн çырать?»

Халĕ, аслăрах классенчи ачасем çурхи экзамена хатĕрленнĕ вăхăтра вĕсене хăвăн сăмах-юмахупа ытлашши чăрмав кӳрес килмест. Çамрăк туссен куçĕсенче çунса тăракан шĕл-кăвара самантлăх курни те тем пекех паха. Хăвăн ачалăхна, тахçан шавласа иртнĕ ачалăхна, аса илетĕн — сан кăкăрунта ăшă-ăшă кăмăл капланса çĕкленет. Хаваслă та, салхуллă та... Таçта куç хӳринче вĕри куççулĕ пăчăртанать. Эх, ытарайми ачалăх кунĕсем!..

Ĕнтĕ пирĕн «кĕтмен тĕлпулури» сăмах-юмах вĕçнелле çитсе пыратчĕ, эпĕ ачасен тепĕр виç-тăватă ыйтăвне явап патăм та, шăп çав самантра ман патăма аслă классенче вырăс литературине вĕрентекен çамрăк учительница Лидия Григорьевна темĕнле питĕ хăюсăррăн пырса тăчĕ.

Малалла

Пĕçертет çу кунĕ,

Хĕрхенмест пачах,

Вĕçтерет çул тăрăх

Пĕр хура ача.

 

Çаруран чупмашкăн

Амăшĕ хушман,

Çăрнă та вăл пылчăк

Тăхăннă пушмак.

 

Çăмăл кĕпе вĕççĕн

Çуталать лĕпке.

Вăтăра çитмесĕр

Кĕмĕ-ха шлепке.

 

Халлĕхе пиншак та

Эс çие хуман.

Кĕр çитсен, уртатăн

Саплăклă сăхман.

 

Сивĕтсен, сыратăн

Çĕнĕ çăпата, —

Çывхарать шкул çурчĕ

Чупнăн ман пата.

 

— Эс кама кĕтетĕн?

Аçуна пулас, —

Илтĕнет çул тăрăх

Пĕр палланă сас.

 

Сасă пĕрре хулăн,

Пĕр янрать çинçен.

Ку юрра пĕлетĕн —

Перекоп çинчен.

 

Курчĕ те аçу сан

Тăратать лаша.

Çĕкленен сасартăк

Эсĕ сывлăша.

 

Сана йăтнă алă

Ачашлать, савать.

Иртĕхсе кайсассăн,

Кĕç «хăлха парать».

 

Ыталать аçу халь

Ĕмĕр курмасла.

Юратса «сыночкă»

Тет вăл вырăсла.

 

Шур пĕремĕк пачĕ,

Малалла