Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Хĕвел хĕртет — шыв ăшăнмасть,

Çурла çапла вăл, пăхăнмасть.

Пылне, улмине, çăкăрне...

Турă парать ывăл-хĕрне.

Сыв пул, çулла! Сыв пул, ан йĕр!

Вăхăт иртет хăварса йĕр.

Аван, начар-и — пурĕпĕр,

Часах кĕре, ак, кĕрепĕр.

Чĕкеç те, ав, сыпуллашать

Тăван çĕрпе. Кун тулашать:

Ирпе çеç çумăрччĕ, кĕçех

Хĕртсе хĕвел пăхать, текех...

Хресчен выртать, çапать, акать...

Çурла пуянлăхне тăкать

Хĕл хырăмне тăрантарма

Улма-çырла, кĕрпе-çарма...

Шăнтать. Хĕртет. Шыв пĕрĕхет...

Çурла çапла вăл, иртĕхет.

Пурпĕр илемлĕ, витĕмлĕ,

Кĕр çывхарни те сисĕмлĕ.

Витĕр çил çинчи çурта пулса

Тăрса юлтăм çакă пурнăçра.

Çичĕ ют ылханĕпе тулса

Кăлкан çӳçĕм сайралать пуçра.

Мĕн туса эп кĕтĕм çылăха,

Витĕр çил çинчи пурнăçăмра?

Шеллесем, шăпаçăм, тăлăха,

Шеллесем, кĕл тăвап ăшăмра.

Эсĕ çеç пилетĕн тĕрĕсне,

Эсĕ ман пĕртен-пĕр кӳнтелен

Тухаясчĕ ĕмĕрĕн вĕçне,

Тухаймасан, пур пĕр, ан çиллен...

Витĕр çил çинчи çурта пулса

Çунса пĕтĕп, юлмăп ырана...

Чарăнми йĕретĕп хуçăлса,

Çунтарать куççуль ман сурана.

Юр юрлар-ха, тăван, юр юрлар,

Чунпала шăпчăк евĕр пулар.

Чун уççи — юрăра, туслăхра,

Турă панă тивлет пур йăхра.

Нимере, уявра, хăнара

Юр юрлатпăр ялта, хулара...

Ах, илемлĕ епле юррисем

Чăвашсен — чун-чĕре тĕррисем!

Юрă-кĕвĕ чăвашшăн — мерчен,

Пирĕн туйăм асамлă, черчен...

Юр юрлар-ха, тăван, юр юрлар,

Пĕр-пĕрне ăнланса пурăнар!

Илюшпа Надюш пĕрлешнн çулталăк та çитмен-ха. Çав хушăра темиçе хут та шутланă ĕнтĕ Надюш упăшкинчен уйрăлма, анчах пĕр япала чарса тăрать: çире пурри. Çăмăл мар-çке пĕччен ача пăхса ӳстерме. Упăшкин пĕр çитменлĕх пур: алă çĕклесси. Тепĕр чух ним мар япалашăнах вĕриленсе каять те пуçлать хĕнеме.

Надюш та çитменлĕхсĕр мар, ытлашши кĕвĕç.

Иккĕшĕ те колхозра вăй хураççĕ вĕсем. Кĕтмен çĕртен Илюша клуб заведующийĕн ĕçне шанса пачĕç. Ку Надюша нимĕн чухлĕ те савăнтармарĕ. «Пуçлать ĕнтĕ якăлтатма хĕрсемпе», — шутларĕ вăл. Пуçлăхсене аптратсах клуба техничкăна вырнаçрĕ. Халĕ ĕнтĕ вăл упăшкине куçран вĕçертмест.

Илюшăн костюмĕ кивелнĕ. Çĕнĕ костюм туянма укçа пухрĕ те Канаша кайрĕ. Тупрĕ вал лавккара хăйне мĕн кирлине. Анчах туянаймарĕ.

— Эсир ку костюма ыранччен сутса ан ярăр-ха, халĕ ман кăштах укçа çитмерĕ. Ыран ирех килсе илетĕп, — терĕ вăл сутăçа. Лешĕ килешрĕ.

Тепĕр кунне Илюшăн Канаша кайма май килмерĕ. Вăл костюм илме арăмне ячĕ. Ĕç ăнмарĕ. Сутăç костюма сутса янă урăх çынна. Надюш куçне мамăк тутăр тĕл пулчĕ. «Мĕн пулать те мĕн килет, туянатăп ку тутăра. Хам ĕмĕрте кун пеккине çыхса курман», — шутларĕ вăл. Яла çитсен, Надюш çула май клуба кĕчĕ. Хăй тутăр туянни çинчен упăшкине пĕлтересшĕнччĕ вăл. Лешĕ пушă мар: клуб тăррине хĕçтимĕр витме килнисемпе калаçать. Клубра ачасем шашкăлла, шахмăтла выляççĕ. Урай таса мар. Пирус тĕпĕсем, арбус хупписем йăваланса выртаççĕ. Надюш тутăр чикнĕ çеткине кĕтесре ларакан тумбочка çине хучĕ те, шăпăр илсе, урай шăлма тытăнчĕ. Çак хушăра клуба пĕр ача чупса кĕчĕ: «Ачасем! Пирĕн яла кӳршĕ ялтан туй килчĕ! Туй курма тухăр!» — пĕлтерчĕ вăл. Ачасем клубран чупса тухрĕç. Надюш та тухрĕ. Туй иртсе кайсан, пурте каялла кĕчĕç. Ак тамаша! Тумбочка çине хунă тутăр чикнĕ çетка таçта кайса кĕнĕ. «Ачасем! Эпĕ тумбочка çини çетка хунăччĕ, эсир курман-и ăна?» — ыйтрĕ вăл. Нихăшĕ те курнине каламарĕç. Надюш хăраса ӳкрĕ. Кам вăрланă-ха унăн тутрине? Вăл киле тухса утрĕ. Улăшки таврăнсан, вăл туянас костюма сутăç сутса яни çинчен пĕлтерчĕ.

Малалла

Хĕрĕм-чĕрĕм хĕрĕх пус,

Алли-ури аллă пус.

Ульăм-чунăм утмăл пус,

Çан-çурăмĕ çитмĕл пус!

Салтаккасси, кӳршĕри.

Сергей Михайлов мунчи.

Алăк аври алăра,

Паттăр ача халăхра,

Анра-сухра ăпăр-тапăр

Тухса кайтăр алăкран.

Вĕри пултăр ӳт-тире,

Çирĕп тутăр вăл пире!

1962, чӳк, 7.

Александр Гармонщиков мунчи.

Уйăп Мишшине

Хĕвелпеле шăраннă Атăл урлă

Эпир ишеттĕмĕр ăмăртмалла.

Чăматтăмăр, тĕпне çитсе вутчулĕ

Кĕçех ярса тытаттăмăр алла.

Чулпа чула çапсассăн хиçе-хирĕç,

Сапатчĕ чул хаяр вĕри хĕмне.

Анчах та пирĕн çав чултан та çирĕп

Пулмаллине эпир ун чух пĕлмен.

Ак çитрĕ вăхăт вутлă çил-тăманăн,

Пире пурне те тĕрĕслет çĕршыв.

Халь пирĕнтен çирĕпреххи, тăванăм,

Çак тĕнчере кам та пулип пур-ши?!.

Тăхлан пуçлă та йытă сăн-питлĕ

Тăшман ывтăнчĕ пирĕн çине.

Чĕрĕ юн шăршипе урнă Гитлер

Чĕрĕллех пире хатĕр çиме.

Анчах ирсĕрĕн сарă асавĕ

Пырса тăрăнчĕ хурçă çине.

Çынçиен, нумаях эс асаймăн,

Эс çăтаймăн Хĕвел Тĕнчине!

Сан кĕçех шăпу тулĕ яланлăх, —

Ме, эс бомба çăт, пилсĕр шакал!

Санăн çăткăн пырна тăрантмалăх

Пирĕн çитĕ шăраннă металл.

Хĕвеле тĕтĕмпе хупăрлаймăн,

Çук, чараймăн çĕре çаврăнма.

Пĕтĕм чăнлăх тăрать пирĕн майлă,

Çут хĕвел çаврăнать пире май.

Хĕвеле пӳрнепе те ан тĕллĕр

Тенĕ ĕлĕк-авал ваттисем.

Хĕвеле хирĕç талпăнчĕ Гитлер,

Пĕтес умĕн урса, йӳтесе.

Хĕвеле хирĕç сикнĕ шакалшăн

Пĕр шăпа пулĕ — вилĕм кăна!

Тăшман пуçĕ çине тоннăшарăн

Хурçă-тимĕр, тăхлан вăркăнатъ.

Пĕт, çухал, йытă-рыцарь мур-йышĕ,

Çĕр питне урăх ан варала!

Эпир хамăрăн Аслă çĕршывшăн

Карах тăтăмăр халăхпала.

Кун пек чух пирĕн халăх хаяр вăл, —

Малалла

«Пурнăçра тĕрлĕрен кĕнчеле» тенĕ пекех, çĕр çинче хĕр-хĕрарăм тени те тĕрлĕрен. Пĕрисем (тен эсир те асăрханă çакна) çамрăклăх хăçан та пулсан иртессе, илемлĕх çухаласса, арçынсене пуçне çухаттаракан вăрттăнлăх «кивелессе» аван ăнланаççĕ. Кун пеккисем хĕр-тантăшсем качча тухнине (юратса е çук — пурпĕрех), ача кӳми тĕртсе утнине ăмсанса пăхаççĕ, хăйсем никама кирлĕ маррине кура, питĕ усалланса каяççĕ, мĕнле майпа та пулсан пĕр-пĕр арçынна алла çавăрса илме тăрăшаççĕ.

Теприсем вара пурнăç хăналăх пулнине, пурнăçра илемлĕх кăна мар, çав илем тенине упрама пĕлни хаклăрах пулнине, кунĕн-çĕрĕн телевизор умĕнчи диван çинчен çĕкленме пĕлмен е ӳсĕр-какăр арçынран хăвăртрах хăтăлмаллине ăнланаççĕ. Пĕр хĕр-тантăшĕ упăшкинчен уйрăлать, тепри... «10 çул ытларах çамрăкрах курăнаççĕ вĕсем халĕ, эпĕ çеç, ухмахскер, упăшкан шăршлă нускине çуса, çав ăнманăскере апат пĕçерсе çитерсе пурăнатăп...». Ăнлантăр пулĕ, кун пеккисем мăшăр тупма мар, упăшкисенчен уйрăлма, çемьене аркатма васкаççĕ.

Ульяна, пысăках мар хулара пурăнаканскер, тĕлĕнмелле пулин те, пĕрремĕшсен шутне кĕрет. 22 çула çитрĕ те, епле-ха урăхла шухăшлăн? Подъезд умĕнче ларакан, хăйсене пуриншĕн те яваплă туякан кинемисем, ав, «Николай хĕрĕ ватта юлать пулĕ ĕнтĕ...» тесе шĕкĕлчеме пуçларĕç. Ашшĕ те, хăйсен заводĕнче çуршар çул ĕç укçи илейменскер, амăшне: «Сан ухмах хĕрне качча илекен те çук. Пирĕн шутпа пурăнать, хăçан укçа ĕçлесе илме тытăнать?» — тесе тустарсах тăрать. Хĕрне капла куçранах калаймасть те, шур куçĕсемпе шăтарасла пăхса илет-илетех. Мĕнех, тĕрĕслĕхĕ çук мар çав. Шупашкарти пĕр училищĕре çĕвĕçе вĕреннĕ вăхăтра, ухмахрах чух, сиксе тухмалла пулнă та качча ыттисем пек, тен, çиен апачĕ те пыра ларман пулĕччĕ. Кахал теме çук-ха Ульăна, — çĕвĕçе вырнаçасси пулмарĕ пулин те, вокзалта сигарет-шăккăлат таврашне сутса пăхрĕ. Анчах çулĕпе хĕртен чылай аслăрах сутуçăсем хăйсен йышне илесшĕн пулмарĕç ăна. Вăрттăн, вĕсене курăнмасăр та суткаласа пăхрĕ те, лешсем милиционерсене тĕллеттерсе янă хĕр сутакан вырăна — вăт сана конкуренци!

Малалла

Мухтаса çырмастăп, калаçмастăп,

Тĕрĕслĕх — мухтав, пĕр çавă çеç.

Мухтанма çăлтавĕ пур, тунмастăп, —

Çунат сарчĕ Тăхăрьял — Чĕкеç.

Йăх тымарĕ вăйлă çав, мĕн калăн,

Çитмĕ вăй тăшманăн кăклама.

— Тăхăрьялшăн эрнере çич калăм, —

Çылах мар пуль çапла калама.

Тăхăрьялта вун тăхăр çыравçă, —

Çунат сарнă Чĕкеç чĕпписем.

Вĕсенчен кам пулнă-ши хăравçă?

Хайлавĕсем — чĕреп йĕпписем.

Куç умне тухса тăрать пĕр сăвăç

Вун тăххăртан пĕри, вăл — Урташ.

Сăвăçсенчен сăвăç, чăн-чăн сăвăс,

Чăвашлăхшăн — ăру-хурăнташ.

Раккассийен «йĕрĕнчĕк шывçийĕ»

Тăрă мар шыврах путланчĕ пуль.

Хулăнах мар вил тăприн çĕр сийĕ

Паян кун çăтать вĕри куççуль.

Пытармасть поэт, вăл «ӳснĕ шухă»,

Тĕрĕслĕхшĕн çуннă «ачаран».

Çав-çавах тытман вăл «ирсĕр шухăш»,

Вăрламан нихçан та «арчаран».

Совеçне, чысне сутман нихçан вăл

«Юнĕçен тăшманăн тылĕнче».

Шеллемен пĕрре те вăрçă-тăвăл,

Малалла