Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Анатолий Юмана

Пуянлансах пырать Чăвашкасси,

Пуянлăхĕ — ĕçчен чăваш этемĕ.

Ял шавĕнче пурах Юман сасси,

Юхать кунта вăл çырнă сăвă-çемĕ.

«Телей сăпки» паян та янăрать,

Хĕрӳллĕн калаçать-ха «Чĕмпĕр чулĕ».

«Йăмра» — çĕн юрă, уççăн янăрать,

«Тăван ялта» поэма асра юлĕ.

Туятăн: тĕрекленнĕ «Çунатсем», —

Чăваш ачи вăл — кăйкăрсен тăванĕ.

Шăтаççĕ те ӳсеççĕ çĕн ятсем,

Калатăн эсĕ вĕсене: «Аван-и!..»

Чĕнет сенкер малашлăх... «Кăвак йĕр»

Юлать хыçа — каç шуçăмĕн шерпечĕ.

Ĕçтеш! Сана сунмастăп ватлăх-кĕр,

Чунпа юл çамрăк эс, чăваш поэчĕ!

Çут çăлтăрсем çнçеççĕ тӳпере,

Кам çăлтăрĕ — куракансем пĕлеççĕ.

Çак сăлтавпах уяв кĕрекере, —

Тĕрлĕ çĕртен, ав, саламсем килеççĕ.

Пĕри çырать: «Юман пичче, салам!

Тавах Турра, сан пек çынсем пурришĕн...»

Эп, юлташу, сана мĕскер калам?

Ĕçлес те пурăнас килет ырришĕн.

Малалла

Килсе çитрĕç сив кунсем,

Кĕркунне-ши çывхарать?

Илтенмеççĕ юрăсем,

Канă вĕçсе кайăксем.

Ак йăмра та саралать,

Пĕчĕккĕн тумне хывать.

Хĕл каçма хатĕрленет:

«Эх, çанталăк сивĕтет, —

Тет йăмра, — хĕлле çитет.

Мĕнле чăтас сив кунсене,

Епле курас çуркуннене?»

Кĕçех хĕл кунĕ те каять,

Йăмра çаплах сывлать,пурнать.

Пире те сывлăх вăл сунать.

Ĕлĕк-авал, пĕр чăваш ялĕнче

Пурăннă, тет, пĕр телейлĕ çемье.

Упăшкипе арăмĕ, Микулайпа Йăмра.

Вĕсен ывăлĕ пулнă виçĕ çулта.

Йăмра пулнă илемлĕ хĕрарăм,

Юратакан анне, таса чунлă арăм.

Курсассăн унăн хура куçĕсене

Кашни каччă çухалнă ĕмĕчĕнче.

Анчах та Йăмра юратнă пĕртен-пĕр качча,

Хăйĕн упăшкине — Микулая.

Микулай — хитре вăйлă каччă.

Хăйĕн арăмне юратнă пек вăл никама та юратманччĕ.

Пăхатăн та вĕсем çине — савăнатăн.

Çакăн пек телей сахал тупаятăн.

Анчах та тавралла инкек çаврăннă,

Чăваш халăхĕ çине тăшман тапăннă.

Пуçланнă хăрушă, юнлă вăрçă.

Вăл тĕрлĕ çынсен пурнăçне хуçнă.

Чунсăр пулнă пирĕн тăшман,

Хĕрарăмсемпе ачасене те чĕрĕ хăварман.

Пĕр илемлĕ çутă ăшă ир

Хĕвел çутинче савăнать уй-хир.

Кайăксем йывăç çинче юрлаççĕ,

Çак çемьене телей сунаççĕ.

Йăмра ирхи тутлă çăкăр пĕçерет.

Ачи вылять. Микулай картишĕнче ĕçлет.

Нимĕн те çак илемле ире

Пăсса хураймасть пек туйăнать çынсене.

Анчах ниçтан кĕтмен çĕртен

Малалла

Пысăках мар Кушавăр ялĕ вăрмантан инçех мар вырнаçнă. Ялĕнче тĕллĕн-тĕллĕн ларса тухнă кивĕ йывăç пӳртсем, çĕлен евĕр явăнакан çулсем.

Ку тĕттĕм кĕтесре Улине ятлă хĕр ача пурăннă. Хăйĕн тантăшĕсенчен вăл вара питех уйрăлса тăнă. Унăн пӳрчĕ ял хĕрринче ларнă, «симĕс патшалăха» — вăрмана кĕрсе кайна. Улине пĕчĕккĕ чухнех тăлăха юлнă, çавăнпа асламăшĕпе ӳснĕ. Йывăрлăхсене пахмасăр вăл ĕçчен, тирпейлĕ, ырă кăмăллă çитĕннĕ, сăнĕпе те илемлĕ пулнă. Çутă çырă çӳçлĕ, кăвакрах симĕс куçлă. Вăл калаçни вара шыв шăнкăртатса юхни евĕр илтĕннĕ. Тен вăрманпа юнашар пурăнна пирки, тен, ахаль, вăл вăрманта уçăлса çӳреме юратнă. Юман, çăка, йăмра ӳсекен чăтлăхсенчен ир пуçласа каçчен тухмасăр пултарнă.

Пĕррехинче, çĕртме уйăхĕн уяр кунĕнче, Улине вăрмана çырла пуçтарма каяс тенĕ. Çӳрене çемĕн вал пĕр карçинкка хăй сисмесĕрех тултарнă, тавраллăх илĕртне пирки çамрăк хĕрен кăмăлĕ лайăхланса пынă. Сасартăк вăл çĕр çырли çулçи айĕнче темĕнле пĕчĕк, çырларан та пĕчĕкрех, çын пытанса тăнине асăрханă. Улине каламалла мар вăйлă тĕлĕнсе кайнă. Унăн чунĕ курнă пирки пĕлесшĕн çуннă. Сасартăк лилипут çулçă айĕнчен тухса курăксем тăрăх вăрманалла шалалла саиксе кайнă. Улине сисиччен тарасшĕнччĕ ĕнтĕ вăл, анчах та хĕр питĕ тимлĕ пулнă. Вăл карлик хыççăн васканă.

Малалла

Чирĕ-чĕрĕ — чирмĕше,

Ӳчĕ-тирĕ — килтĕше,

Ача-пăча тарçи пулса

Улпут тара кĕрмĕшет.

Вĕри çăлтăр ӳт-тире,

Симлĕх патăр вăл пире!

Çиçĕм çунатлă ăш çил,

Çунат пар ман ута.

Пĕлĕтсене хуса кил

Частарах ман пата!

Çул-йĕр парсамччĕ мана,

Чуллă-сăртлă ваттан

Ах, курасчĕ сана, —

Чулсемпе ан хуплан.

Сан хыççăн, савни,

Утăп та утăп ялан.

Эсĕ мана юратни

Пултăрччĕ маншăн ялав.

Кăкăртан чĕреме кăларса, çĕклесе,

Çутатасчĕ мĕнпур хуп-хура тĕнчене.

Ан хуплаччĕр пире

Нимĕнле пĕлĕтсем,

Хĕвел сăнĕ парасчĕ мĕнпур çынсене.

Ĕмĕрлĕх артак

Чул ту пек çирĕп.

Çичĕ ют килсе

Кăларчĕ вăрçă.

Унпала

Кĕрешмелле халь пирĕн,

Тӳлес çук эпир

Пĕр пĕрчĕ хырçă,

Чул-ту пек тăратпăр эпир çирĕп,

Пĕт тăшман! Сăмахăм пултăр хурçă.

Ивановсем ялта сумлă çынсем. Иван Петрович колхозăн тĕп бухгалтерĕ. Мария Ивановна библиотекăра ĕçлет. Таня вĕсен пĕртен-пĕр ачи. Ивановсем ывăл ача çуратасшăн пулчĕç, анчах Турă çырман пулмалла, Мария Ивановна иккĕмĕш ачипе хырăм пăрахрĕ те — шăпа тени вĕсене пĕр ачапах çырлахтарчĕ.

Таня, çемьере пĕр ача çеç пулнăран та пулĕ, ваттисем каларăшле, «кутăн та юпсăр» хĕр пулса çитĕнчĕ. Хăш-пĕр чухне ашшĕ-амăшне хирĕçлеме те вĕренсе çитрĕ. Юлташĕсем хушшинче те вăл уйрăммăнах палăрса тăрать: çитĕнсе çитнĕ хĕр кӳлепиллĕ, кăкăрĕсем те ача çуратса курнă хĕрарăмăнни пек хăпарса тăраççĕ, савăшу туйăмĕ те ăна 7-мĕш класра вĕреннĕ чухнех сĕрĕмлетнĕ. Вĕренессе вара хăй питĕ лайăх вĕренет. Хĕр-тантăшĕсемпе те туслă, тавлашăва малтан пуçласа яракан çын мар. Анчах ăна кам-тăр ăнсăртран кӳрентерсен вара... Таня шăртне тăратма пултаратех. Хăйпе пĕрле вĕренекен арçын ачасене ним вырăнне те хумасть, йĕпе сăмсасемпе çеç танлаштарать. Тĕсĕ-пуçĕпе те ăна Турă кӳрентермен: кăн- кăвак куçлă, сап-сарă çӳçлĕ, чăкăт пек шап-шурă ӳтлĕ... Тĕрĕссипе — чăн- чăн юрпике. Таврара та Таня пек чипер хĕрупраç шыраса тупас çук. Ахальтен мар ĕнтĕ Лапракас ялĕн чи сатур каччи — Коля Сидоров салтака кайичченех ăна юратса пăрахнă. Анчах... вĕсен хушшинчи юрату пĕр енлĕ иккенне кăна никам та чухласа илеймест. Тĕрĕс, Коля хĕре чуптуса та курнă. Таня ăна хирĕçлемен. Каччă хĕсметре чухне вĕсем пĕр-пĕринпе çырусем çӳретнĕ. Çав вăхăтра хĕр урăх каччăсемпе çыхăну тытман. Анчах хĕр чунĕнче чăн-чăн юрату туйăмĕ вăранайман. Çак куна çитсе те Коля хăй савнийĕнчен «юрататăп» тенĕ сăмаха илтсе курман. Лешĕ калаçăва яланах урăх çулпа пăрса яма тăрăшнă, «юратмастăп» тесе каламан. Хĕрпе каччă ашшĕ-амăшĕсем, ял çыннисем Кольăпа Таня хушшинчи туслăха-юратăва чăн вырăнне хурсах сӳтсе явнă, туй пуласса кĕтсе пурăннă.

Çăлтăрсем çинчен çырчăç нумайăш.

Тăккаларĕç тӳпе пурлăхне.

Анчах темшĕн çын евĕр курмаĕç

Аслă çĕрĕн чăн-чăн ырлăхне.

Сăвăлаççĕ халь те ирĕн-каçăн,

Вĕçĕмрее: «Уйăх пек, çăлтăр пек...»

Пире кăмăл тума шутламаççĕ

Пĕрре, калăпăр, çĕр çырлипе.

Çырлара, кашни сăвăçшăн паллă,

Çут хĕвелĕн сĕткенĕ вĕрет.

Чул пек мар, этемле пурăнмалăх

Черĕ çимĕç ыйтать-çке чĕре.

Çăлтăра тиркеместĕп эп уссăр,

Ан тив, ялкăштăр вăл тӳпере.

Анчах маншăн çумри савнă тусăм

Инçетри çăлтăртан вĕрирех.