Электронлă вулавăш

Виталий çăварне çăмламас кайăк йăва çавăрнă, тейĕн — татти-сыпписĕр йăшаланать, вĕчĕлтетет унта темĕн. Çăтса ярас, тет — çăтăнмасть, сурса пăрахас, тет — сурăнмасть çав çăмламасси, вĕлтĕрен пек йăшалантараканни.

— Кикен çимен-и эс, Иван пичче, ай-ай урлă çеç кастаратăн? — хăйне вирлĕн кăна тăрăнтарнине каçарма шутламарĕ Виталий, халиччен кĕтессе хĕсĕннĕ хăравçă мулкачла чăтăмланнăскер, асав шăлне те кăтартма именсе тăмарĕ вăл тăрук. — Мĕнле калаççĕ-ха: кĕсри кĕçенмесен... Сыпмалли çук-и сан, Иван пичче? Касăлса тухать пуç. Пĕренепе çапнă пек çурăлать... Кăштах сыпса ярсан, тен, лăпланĕ...

— Сыпмалли-и? — хĕрĕ пирки тĕртсе куçăнах мăшкăлларĕ пулин те, тӳсрĕ Иван Гаврилович, кăкăртан тытса лăскамарĕ йĕкĕте. — Ну, йăптăх-йăптăх та иккен эсĕ, шăллăм. Эпĕ сана, калаçса куриччен, путлĕ этемех пуль, тесеччĕ. Эс иккен... — «кунашкалпа урăх пуплешсе чĕлхе техĕмне те сая ямастăп», тенĕшкел, аллине лаш! сулчĕ те Нина ашшĕ кĕсйинчен пирус пачки туртса кăларчĕ. — Туртатни?

— Тавай! — ку сĕнӳпе хăпăл-хапăлах килĕшрĕ Виталий. — Туртмасăр. Тавай, тавай!.. Шеллетĕн-тĕк эрехне, пирусна тавай, эппин?!. Мăкăрлантарар... Атту тек çăвар анинче тем аванах марччĕ-ха... Нина килтех-и?..

— Итле-ха, шăллăм! — шĕвĕ тĕтĕме тĕтĕрме тапратрĕстарик. — Пыр-ха эс, уттар-ха хуткупăсу хыççăн. Йытăсем те, ав, сана кĕтсе, ӳлеме те пăрахрĕç. Витĕр çил!.. Пушăт чĕлли, хуп татки!.. Курăс!.. Мĕн кĕрӳ тумалли çын ĕнтĕ эс? Сӳтĕк-тĕк сӳтĕк! Вĕçкĕн! Япала тĕлне пĕлмен тĕлĕк!.. Нини те, чĕн чăпăркка тивменĕ, çĕрте йăваланана! Хĕсĕр тенĕ-ши Анат Сăрмăшпа Тури Сăрмăша.Сансăр пуçне урăх сӳсленчĕк тупаймăп тенĕ-ши, екким романч! Ак, кур ĕнтĕ халь — ик айкки те тăвайкки!.. Пастай-ха, эп сана, пастай! Выртса та макăрăн-ха, ак, кайран. Чавсу çывăх пулĕ те — çыртаймăн... Çапла, кĕрӳ тумалли çын мар эс, шăллăм. Çил авăртмалли çиларманьçеç. Пуш параппан... Хывăх!.. Тахçанах калаçасшăнччĕ те санпа кун пирки — тупаймарăм майлă самант! Халь калаçрăм ĕнтĕ. Куртăм, пĕлтĕм ăщчикӳ мĕнле иккеннине... Хура юн иккен эсĕ, шăллăм, акă кам... Çапла, судах пама тивет сана, кĕççе пите... Ял намăсĕ!..

Йĕкĕте татах та каласа хăртма, ват пек йӳçĕ сăмахсемпе ăшалантарма кăмăлĕ пурччĕ пулмалла та хаяр старикĕн — паçăрхи пекех аллине лаш сулчĕ те вăл каллех хăй ăссĕн тем шухăшлама тытăнчĕ.

— Чим-ха, Иван пичче, чим, — Иван Гавриловича тарăхтарса картаранах кăларса ярасшăн арасланать-мĕн Виталий: йĕплемĕшпе тирет те тирет, сăпайне-чиперне те уямасть. — Мĕн эс мана, Иван пичче, ирĕксĕрлех кĕрӳ тăвасшăн? Халь ĕлĕкхи мар, çураçса хунă-и, çураçса хуман-и, ăна-кăна пăхса тăмаççĕ, килĕштермеççĕ-тĕк — пăрахаççĕ те утаççĕ... Ĕлĕк ăна ашшĕ-амăшĕсем калаçсататăлнă та — пĕрлештернĕ. Икĕ çамрăк чун савнă-и пĕр-пĕрне, савман-и — ыйтса чăрманман вĕсенчен. Алă çалнă та — туйне кĕрлеттернĕ. Халь — çĕнĕ самана! Ирĕксĕрлейместĕн. Мĕнле пурăнас тет хĕрĕ е каччи — çапла пурăнать. Ас ăслама кивçене каймасть... — çапла каларĕте сехрине сĕвĕртнĕ йĕкĕт лĕкĕрт! кулса илчĕ. — Иванпичче, ятламан сăмах хăвармарăн пуль мана кĕçĕр. Вăрçрăн, тăкăлтатрăн. Те... пĕлсех пăсăрлантартăн эс мана? Вĕт кун пек чухне йăнăшма та пулать-çке, Иван пичче? Эсĕ вара, лапчăтса хурасла, тӳ-ӳ-ре-ех... Мĕн, Нини хăй каларĕ-им?

Çурри те туртайман пирусне çĕре лач! сурса пăрахрĕ Иван Гаврилович.

— Ну и ну, аннӳ хăраххи! Икĕпит! Мĕнле çаврăнать тульккĕ чĕлхӳ! Нĕрсĕр! — ним тăвайман енне пĕççине шарт! çапрĕ ватă çын. — Ну, йăлтăх-тăк йăптăхах иккен эсĕ, шăллăм. Этем мар — пылчăк!.. — тăчĕ Иван Гаврилович, Виталие те çĕклесе тăратрĕ. — Пыр, уттар хăв çулупа! Йăлтăх! Кай, урăл! Кĕрт йытти!..

— Йăптăх! Кĕрт йытти! Ват çын пулмасан, тутантараттăм та-ха сана ку эрешсемшĕн. Юрĕ ĕнтĕ, лăпăртатах, — турткалашса, çапкалашса хăтăлса тухрĕ-тухрех Виталий Иван Гаврилович хĕскĕчĕнчен. Хăтăлса тухрĕ те — аяккарах кайса тăчĕ. — Йăптăх! Кĕрт йытти! Мана мар, хĕрне чармăлла пулнă малтан... Асту, сирĕнпе тăванлашасшăн хыпăнса çӳретĕп, тет, эп. Кĕтсех тăр! Кар карланкуна — йăлăртах кĕрсе ӳкеп, хаклă кĕрӳ пулап. Хам çӳллĕш ылтăн парсан та, сирĕн кĕрĕвĕр пулас çук эп. Эсĕ мана, ват шуйттан, ун чухне чĕрĕллех çисе яратăн вĕт. Сăмах та чĕнтерместĕн. Упалентерсе çӳретĕн. Хĕсмет!.. Сăмакунна та шеллерĕн те эсĕ, хыт кукар! Сан сăмакунна ĕçсе ят илтиччен эпĕ луччĕ çăвара юр хыпса тутă пулатăп ак... — Виталий, пĕшкĕнсе, пĕр ывăç юр чăмăртаса илчĕ те, кăл-кал хыпам лекки тусан, каялла сурса кăларчĕ. — Хĕсмет! Хыт кукар!..

— Кăшкăр, кăшкăр, эрех хырăмĕ! Пурпĕрех сана нимĕн те лекмсет! Кӳп кайса аннӳ тунине! Чĕркуçленсе, йĕрсе каçару йăлăнăн-ха, ак, курăп. Тухмасть сана вăл Нина качча, тухмасть. Пилсĕр йытă эсĕ! Шăршлă! — вăрçрĕ-вăрçрĕ те, тăнлантарса çитересле, йĕкĕте чышкипе юнарĕ Иван Гаврилович. — Тăмсай! Пур телее упрама пĕлмен кăркка! .Хапсăнчăк! Пульницана ăсатрăмăр вĕт Нинăна кĕçĕр! Çуратма! Çур çĕр иртсен аптăраса ӳкрĕ те! Черетпе санăн леçмелле пулнă, тет-и? Сĕтĕрĕнчĕк!.. — калассине пĕр кана хыттăн каларĕ-каларĕ те ыттине, вĕçлемĕшне, лăпках пĕтерчĕ ватă çын. — Вăт, лартса ятăмăр вара район пульницине. Шучĕпе çичĕ уйăхсем тĕлнелле кăна-мĕн те, аванччĕ ĕнтĕ, аван пушансан... Кĕрес тенĕччĕ те пӳртелле — эс, ав, янраттарса пыран...

— Суятăн вĕт! — кăшкăрас тенĕ çĕртенех, шутсăр тĕлĕннипе, тăнк-танк çеç сĕтĕрĕнсе тухрĕ Виталий сасси. — Епле-ха апла... сасартăк?

— Э-эх, шăллă-ăм! — терĕ те Иван Гаврилович шелленĕн, крыльцаран хăпарса, самантрах пӳртне кĕрсе те çухалчĕ.

«... Э-эх, шăллăм!..» — тем тумалла ĕнтĕ халь Виталин? Алкум алăкне çаклатсах лартиччен, Иван Гаврилович хыççăн кĕрсе, Нина пирки тĕплĕнрех ыйтса пĕлмелле-ши е, кунта, анлă тӳпе айĕнче тăрса, хăйĕн ăнăçсăр чĕри епле тапнине тăнламалла-ши унăн? «Алла эппин-ха, ăт тĕлĕнтермĕш, ăт инкек — ача! — ăнсăрт шухăш килсе хупăрланипе йăлт аптăрарĕ йĕкĕт. — Епле-ха апла сасартăк, хăвăрт? Нинăна больницăна илсе кайнă-и? Çаплаччĕ çав: ун-кун сиксе тухас-тăк, Виталий хуралĕччĕ çав кĕçĕр. Вăл, ав, бал-маскарадăн — Динăсен хапхи умĕн янах икерчи çисе çӳрерĕ. Эппин, больницăна илсе кайнă-ха Нинăна? Тьфу! Вăл пур, ак, унăн ашшĕпе, Иван Гавриловичпа, темтепĕр сумсăрсем калаçса пĕтрĕ. Тьфу, чăн та, сĕнкĕл-сенкĕл этем кăна пулмалла çав эсĕ, Виталий. Хур аçи, Иван Гаврилович калашле. Ха! Ара, Виталий ача ашшĕ пулас çын-и? Ăт тĕлĕнтермĕш, ăт инкек!..»

Виталий çĕрлехи тĕнчепе хăйĕнчи тĕнчене тăнласа тăчĕ-тăчĕ те темиçе самант, хуткупăс çаккине сылтăм хулпуççи çине хăпартса, каллех тăкăскă, эрлĕклĕ кĕввине тăсса ячĕ:

Анне мана сар хĕр илсе парас, тетчĕ,

Пырса курăр пирĕн пата, тăвансем...

Çутăлас умĕнхи урама çуйхантарса, каллех вĕçет, каллех вăйкăна-вăйкăна хăпарса, каллех юр капламĕсемпе кĕрт хӳттисене лăпчăна-лăпчăна выртать çак тунсăхлă, çак шухăшлă-шухăшлă юрă. Хăнăхнă вырăнсене пăрахса халиччен курман-пулман кĕтессене, çĕнĕ çĕре хăпса тухнă чăвашсен авалхи хурлăхĕпе тата пирĕн вăхăтри ăш вĕçнĕ йĕкĕтĕн сăмаххисемпе çав кĕвве май вĕр-çĕнĕллелнĕскер вăл — чуна пушшех те тăвăнчăк кĕртсе — кумать, хĕвĕшет, пĕтĕрĕнет ирхи тăнăçлăхра, хут-купăс хуçин нимпе лăплантарсан та лăпланайми хуйхи-хыпăнчăкĕ пирки анлăн та çилĕллĕн калать.

Çичĕ ютра сар хĕр тупса илсессĕн,

Пырса курăр пирĕн пата, тăвансем...

Юрă!.. Этем терчĕ-савăнăçĕ пекех авалхи çăра, йышлă тымарлă эсĕ. Тапта, пытар, усра сала хул хушшинче — пурпĕрех эсĕ, канăçне çĕтернĕ текерлĕкле, çӳлте, пĕлĕт айĕнче — нăйкăш-нăйкăш, çӳçенчĕк-çӳçенчĕк. Е, хĕвел шатăр-шатăрне ян-ян мухтакан тăр-тăрилле — ирĕк-ирĕк, телейлĕ-телейлĕ. Пурнăç шартламипе ĕнсе, антăхса çитнĕ çыншăн эсĕ — тăрă-тăрă, уçă-уçă çăлкуç, кĕтсех-кĕтсех илнĕ çăлкуç. Пурнăç карусельне ахаль те тӳнкки-тӳнкки çавăрттаракансемшĕн вара — уяв. Реххет çине реххет. Киленĕç çине киленĕç. Телей, пĕр сăмахпа каласан... Кам ăсли, кам чи-чи пултарулли шухăшласа кăларнă-ши сана, чĕре асамĕ, кăмăл çуначĕ — савăк-савăк йăпанăвăмăр? Ара, апла çеç-и? Савăк-савăк йăпану çеç-и? Пурте, пурте эсĕ — савăк-савăк йăпану та, хаяр-хаяр тавăру та, ытлă-çитлĕ ыткăну та. Хушă эсĕ — çуттĕнче çутипе юп курса пурăнакан, хуйхă-суйхă астивекен çынсен чун патĕнчи ăшши, юн талпăнăвĕ. Эс пур-тăк — ыйхă та, юхас куççуль те кулянăçпа çурмалла çеç. Эс пур-тăк — кăрлач та кăрлач мар, ăш пăвăнчăкĕ те иртес, çуталас халлĕн кăна. Эс пур-тăк... Эх, юррăмăр-юрă! Управ!...

Камшăн, мĕншĕн пурăнать Виталий çут тĕнчерĕ? Камшăн, мĕншĕн ĕнерĕнет ун юрри?

Нина!..

Епле-ха ĕнтĕ вăл халь? Чипер-ши, самай-ши? Вăрçать, ӳпкелет пуль ĕнтĕ Виталие? Пĕркунне, урамра хирĕç пулнă чухне те нимĕн те шарламарĕ те вăл. Шарт çеç иртсе кайрĕ те... Эх, вăййăн-вăййăн вăйăнтăк!

Нина!

Анне мана сар хĕр илсе парас, тетчĕ...

Пархатарланнă юррине тепĕр çавра эрлĕклентерме пикенсе пăхрĕ те каччă — кĕввине сулчăланă пекех çеммине те ларт! чарса лартрĕ пуçланă-пуçламанах, йăшрĕ унăн юрлас йӳтĕмĕ, урăххи, темĕскер çĕнни пăтранма тытăнчĕ йĕкĕт ăсĕнче. Хуткупăсне, пĕрсе, икĕ енчен те тӳмелерĕ вăл, ăна, хулпуççинчен уртса янăскере, ан ӳктĕр тесе, аллипе тĕрев пачĕ. Хăй, ĕрлесе-кĕрлесе Йӳçкас пăрăнчăкне çитнĕскер, анаталла, килнелле май, ӳсĕмлĕн яра-яра пусрĕ.

Нина!..

Темĕн чул шухăшлас мар, шухăшлас мар, темĕн чул манас, манас тесе тăрăшсассăн та, çук, Нина çинчен ниепле те шухăшлама пăрахма, ăна манма пултараймасть иккен Виталий. Шухăшлам мар, шухăшлам мар, манам, манам, тенĕ шухăшĕ ун, çил кас-кас хӳтере-хӳтере килекен лăстăк-лăстăк пĕлĕтле, тек-текех хупăрлать, тек-текех çатăрлать-çăварлăхлать йĕвенсĕр йĕкĕте. Савса савни тунă сарă хĕр, Нина, сăнарĕ, килĕштермен тĕсе тепĕр тĕс хутăштарса темĕн чул урăхлатас тесе тăрмашсассăн та, çук иккен, урăхланмасть, тĕссĕрленмест иккен пĕрре вара вырнаçнă чи-чи малтанхи илем. Ку сăнар, ку манăçтарас тесессĕн те манăçăнман илем, тахçан-тахçанах чĕре тĕлне вăтăрсан та вăтăрăнмасла чиперленнĕскер, ялан-ялапах чĕрĕ, ялан-яланах сывă иккен, ялан-яланах кивелчĕксĕр.

Тен, пачах та Анат Сăрмăшпа Тури Сăрмăш урамĕсенче шырамалла мар унăн хăйĕн телейне?.. Телей!.. Мĕн япала-ши вăл, телей?.. Тен, хăй хăйласă çĕнетнĕ юрă сăмахĕсенчи пек, чăн та, унăн ирĕксĕрех каяс пулать ют яла çичĕ ютра сар хĕр тупса илмешкĕн?.. Вăт аптрашки... Халĕ ак тата, те савăнăçа, те инкеке ĕнтĕ ку, тăп-тăр уяр кун аçа шатăртаттарса-шаплаттарнăн — ача! Никамăн-никамăн та мар — Виталий ачи! Нинăпа иккĕшин тăсăмĕ! Хĕр-и, ывăл-и — çĕнĕ чӳн!

Виталий ача ашшĕ-и вара?.. Тĕлĕнмелле! Ара, вăл хăй те ача чухлĕ ача кăна-çке-ха. Ача çинчен ĕмĕтленмен, ача, ашшĕ вырăнне картăнма та шутламан-шухăшламан мăнттай!.. Ашшĕ!.. Сисмест, курмасть мар сисет, курать Виталий: ял çăварĕ те ахальтенех вĕрлĕк хапхалла уçăла-уçăла хупăнмасть иккен. Амăшĕ те, ав, Хвеччисĕ, вĕсен килĕнче çав çын хăналанма тытăннăранпа лара-тăра пĕлмест. Кăлăк чăххи пек кускаласа çӳрет. Унчченрех, ку арçын килсе кĕриччен, упăшкине, Турчăка Кулине, кăшт-кашт çын картине кĕртем евĕр тăватчĕ-тĕк Виталий амăшĕ, халь, ку арçын килсе кĕнĕренпе, те пур уншăн упăшки, те çук: пач хисепсĕре тухрĕ Турчăка Кули. Ахăр, Виталий сиснĕ тăрăх, ывăлĕпе упăшки йывăç пӳртре çывăрса кайсан, чул пӳрте, леш арçын патне, йăпăртатса каçать Хвеччис каç-каç. Каçать те, тем вăхăт унта çухалса тăнă хыççăн, хăйма вăрлама вĕреннĕ кушакла, йывăç пӳрте, упăшки çумне, каялла йăпăртатать. Паллă, амăшĕшĕн кура тăран çын çеç мар ку арçын, тем тесен те, унăн тахçанхи ерĕшки. Леш, çутă кĕртсе çӳрекенни. Эппин-тĕк — Виталин чăн-чăн ашшĕ. Амăшĕ каламасть, ăшĕнче вăрттăн пытарса усрать пулин те, çапла: ку кăтра пуçлă этем — Виталий ашшĕ. Амăшне, ытти чухне те вăр-варскерне, чул пӳртре Бонапарт йăва çавăрнăранпа, пушшех те мăшăр çунат хушăннă, тейĕн. Утмасть, вĕçнĕ пек çӳрет амăшĕ. Бонапарт тавра кăлăк чăххилле кускаласа çӳрени, чăн та, пĕр те пĕр тесен, хăйĕн ĕмĕрхи йăли-пăли тесен, тарамччĕ хăть; вăт, эккей, ку кăна çитмест, килте-çуртра çимелли-ĕçмелли мĕн тутли, мĕн лайăххи пур — пĕтĕмпех ун умне кăлара-кăлара хурать. Сĕчĕ-и, хăйми-и, ашĕ-и, шăрттанĕ-и е çавăн йышши тата техĕмлĕ тем-тем-и — пĕтĕрет те пĕтĕрет, явать те явать леш хайхискер. Калориллĕ апата пехленĕ май вара каçунккана татти-сыпписĕр çăтать те çăтать. Кĕскен каласан, Турчăкасен килĕнче курортри евĕр ырă курать Бонапарт. Çиет, ĕçет — ĕнсине хулăмлантарать, урлă выртана вара тăрăх та çавăрса хумасть. Турчăка Кули мар, вăл, тейĕн, ку килте хуçа. Ну, Турчăка Кули йăваш, хирĕç чĕнеймест, чăтать, тейĕпĕр. Иçмасса, Виталие те сăмахламалли çын вырăнне хумасть вĕт-ха вăл. Чул пӳрте кĕнĕ-тухнă тĕлсенче лешĕ ун еннелле епле пăхать куç шуррине çавăрттарса, тапăнас вăкăрла... Килĕштермест ку этеме Виталий. Сисет, туять пулин те ку этем хăйĕн чăн-чăн ашшĕ иккенне, ăна курайманлăх туйăмĕ унра куллен-кунах йӳçсе, тăвăлса, хăпарса пырать. Мĕнле этем вăл, Бонапарт? Çирĕм çул иртнĕ хыççăн мĕн хӳтерсе килнĕ ăна Йӳçкаса? Çав вăхăтра ăçта, мĕн туса пурăннă вăл? Ачи-пăчи пур-и унăн, килйышĕ? Ма нимĕн те каласа памасть вăл хăй пирки? Тата, намăс-симĕсе чухламанскер, хăçанччен çакнашкал улпутланса пурăнасшăн вăл Турчăкасем патĕнче? Малтанхи кунсенче, леш таçтан-муртан пуç çине персе аннă-анман, ку этеме курнин савăнăçĕ-хĕпĕртĕвĕ те пурччĕ пек Виталире пăртак. Епле-епле-тĕр те, çапах та ашшĕ-çке-ха, тăван ашшĕ. Пĕр юн. Халь ак, пĕрне-пĕри курса тăрса пĕр уйăх шутлă пурăннă хыççăн, чат кураймиех пулса çитрĕ ăна йĕкĕт. Юрать, иккĕшĕ икĕ çуртра выртса тăраççĕ вĕсем. Пĕрле пĕр çуртра пĕр сывлăшпа сывласа пурăнас пулсассăн-и? Çук, чăтайман, тӳсеймен пулнă пулĕччĕ ку тамăка Виталий. Тытса кăларса çапатчех ăна картишĕнчен тулалла. Халĕ те алла тума вăтансах тăмалла мар та-ха вăл — амăшне шеллени хуплать-çке Виталие. Эх, амăшĕ! Кăмăлне-чунне тепĕр хут екки янă амăшĕ!..

Тăван мар ашшĕне, Турчăка Кулине те, шел. Вăл та суккăр мар, курать арăмĕпе Бонапарт чул пӳрте мĕншĕн хупăна-хупăна «калаçса ларнине». Курасса курать те — нимĕн те шарламасть тулĕк. Хăйне танлăн та сахал сăмахлăн тытать. Вăрçмасть, ятлаçмасть. Ĕçрен таврăнса апат çикелесен, Бонапартпа арăмĕ ушкăнĕнчен хăвăртрах пăрăнса, йывăç пӳрте кĕрсе çухалать. Тепĕрçемĕн вара унтан çурма хуйхăллăн, хыттăн кăшкăрса юрлани илтĕнсе каять: «Эп ĕçмесен, кам ĕçет, эп ĕçмесен, кам ĕçет, пиртен ĕçекен те çук...» Ян та ян янраттарса тăрать вара кашни каçах çак юрра Турчăка Кули. Юрлать, юрлать те пĕр кана çапла, эрехĕ пусса çитерсен, тӳшекĕ çине лашт! персе анать. Пуçĕ минтере перĕннĕ-перĕнменех харлаттарма тытăнать — кăр-рăр, хăр-хăр... Вăрçмасть, ятлаçмасть — ĕçет. Ĕçмен хушăра — ĕçлет. Килте-çуртра арçын валли тĕкĕнмелли мĕн пур — пурне те çавна тыта-тыта тăвать. Ăçтă пăта çапмалла, ăçта çĕнĕрен мĕн ăсталамалла — пур çĕрте те çыпăçуллă ун алли. Çынна кĕленмест каскаламалли ĕçе — йăлт хăй тыта-тыта тăвать. Боналартпа Хвеччиса вара — хутшăнтармасть. Каллех пĕччен мăштăртатать.