Электронлă вулавăш

Йытă каллех улама тытăнчĕ. Ачасен каллех хăранипе сехрисем хăпрĕç.

— Ох, çук! Ку Булл Харбисон йытти мар, — терĕ Гекльберри шăппăн. — Тепĕр хут пăх-ха, Том!

Том, хăранипе чĕтресе, шăтăкран пăхрĕ те аран илтĕнмелле, хуллен çапла каларĕ:

— Ой, Гек, вăл çапкаланчăк йытă! — терĕ.

— Пăх, Том, часрах пăх: кам çине пăхса улать вăл?

— Иксĕмĕр çине те пăхса улать пулмалла. Эпир юнашарах вĕт, пĕр-пĕрин çывăхĕнчех...

— Ох, Том, пĕтрĕмĕр эпир иксĕмĕр те! Ăçта тĕл пулассине пĕлетĕп ĕнтĕ эпĕ. Эпĕ çав тери ирсĕр ача пулнă...

— Эпĕ тата? Çавăн пек кирлĕ те мана. Шкула çӳремесен тата мĕн хушманнине тусан, акă мĕн пулать ĕнтĕ... Тăрăшнă пулсан, эпĕ Сид пекех лайăх пулма пултараттăм, анчах çук çав, эпĕ тăрăшмарăм. Ку хутĕнче инкекрен хăтăлсан, эпĕ кун каçипех, çĕр каçипех вырсарникунхи шкулсенче ирттеретĕп.

Том хуллен ĕсĕклеме тытăнчĕ.

— Эсĕ хăвна ирсĕрскер тетĕн-и-ха? — Гекльберри те нăйкăшма пуçларĕ. — Эсĕ, Том Сойер, хăямат, манпа танлаштарсан, чăн-чăнах ангел пек. Эй, тур-тур, çурри таран пулин те манăн сан пек «ирсĕр» пуласчĕ.

Том куççульне çăтса ячĕ те шăппăн:

— Пăх-ха, Гекки, пăх! — вăл пирĕн паталла çурăмне кăтартса тăрать! — терĕ.

Гек пăхрĕ те, унăн чĕри хĕпĕртесе кайрĕ.

— Чăнах, çурăмне, туршăн та, çурăмне... Вăл малтан та çавăн пек тунăччĕ-и?

— Çаплах çав, эпĕ, ухмах, ăна астуман та. Питĕ аван! Анчах вăл кам çине пăхса улать-ха?

— Улама чарăннă, Том, хăлхисене тăратса лартнă.

— Шăп! Мĕн вăл? — терĕ леш шăппăн.

— Тем... сыснасем нăриклетне пек. Çук, Том, кăна такам харлаттарать.

— Харлаттарать? Ăçта-ха харлаттарать, Гек?

— Тепĕр пуçĕнче пулмалла. Харлаттарни çавăнта илтĕннĕ пек туйăнать. Атте хăшпĕр чухне унта сыснасемпе пĕрле çĕр каçкалатчĕ, анчах шăл ытла та хытă харлаттарать, — тĕреклĕрех тăмасан, ураран та ӳкерĕ. Çитменнине тата, вăл çак пĕчĕк хулана урăх килес те çук пулĕ, тетĕп.

Ачасен чунĕнче каллех темтепĕр курассишĕн çунасси чĕрĕлсе кайрĕ.

— Гек, эпĕ ертсе кайсан, эсĕ çавăнта каятăн-и?

— Каяс килмест манăн, Том. Тен, унта Джо индеец?

Том хăраса ӳкрĕ. Анчах çавăнта çитсе пăхасси ытла та хытă илĕртрĕ, çавăнпа та ачасем унта кайса пăхас, терĕç. Хартлатни чарăнсанах, каялла çаврăнас та яра парас тесе каварлашрĕç вĕсем. Пĕр-пĕрин хыççăн чĕрне вĕççĕн утса, вĕсем çывăракан патнелле йăпшăнчĕç. Патне çитесси виç-тăватă утăм юлсан, Том темĕнле патак çине пусрĕ, патакĕ çатăрт туса хуçăлса кайрĕ. Çывăраканскер йынăшса илчĕ, пăртак хутлансарах выртрĕ, унăн пичĕ уйăх çути ӳкнĕ тĕле лекрĕ. Вăл Мефф Поттер пулчĕ. Çывăракан тапрансан, ачасен юн тымарĕсенче юн сивĕнсе ларнă пек пулчĕ, хăйсем те пĕр вырăнтах хытса кайрĕç. Анчах халĕ вĕсен хăрани пĕтĕмпех иртрĕ. Вĕсем, чĕрне вĕççĕн утса стенари çапса лартнă хăмана çĕмĕрсе кăларнă шăтăк патне çитсе, ун витĕр тухрĕç те сывпуллашма пуçларĕç. Анчах çав вăхăтра каллех тискеррĕн, вăрăммăн улани илтĕнсе кайрĕ.

Вĕсем каялла çаврăнса пăхрĕç те Поттер выртнă çĕртен икĕ утăмра ют йытă тăнине курах кайрĕç. Унăн пуçĕ Поттер еннелле пăхнă, сăмсине вăл çӳлелле, пĕлĕтсем патнелле, тăснă.

— Вăл ăна пăхса улать иикен! — терĕç ачасем пĕр харăсах.

— Пĕлетĕн-и эсĕ? Пĕрре пырса ернĕ йытă Джонни Миллер патĕнче лăпах çур çĕр тĕлĕнче уланă, тет, — унтанпа ике эрне çитнĕ ĕнтĕ. Çур çĕр тĕлĕнче вĕçекен каяк та ун патне пӳлĕме веçсе кĕнĕ, пусма карлакĕсем çинче çав каç юрласа ларнă, çапах та ку таранччен ун килĕнче никам та вилмен.

— Ия, пĕлетĕп. Мĕн вара, вилмен пулсан? Гресси Миллер çав шăматкунах кухньăри вучах çине ӳксе шутсăр пиçсе кайман-и-ха?

— Апла та, анчах вăл вилмен вĕт-ха. Вилме мар, тӳрленсех пырать.

— Юрĕ, тăхта-ха, курăн унта мĕн пулассине, унăн ĕçĕ çапах та Мефф Поттерăнни пекех пĕтсе ларнă ĕнтĕ. Негрсем çапла калаççĕ, вĕсем çав ĕç таврашне пĕлекен çынсем вĕт-ха.

Ачасем шухăша кайса пĕр-пĕринчен уйрăлчĕç.

Том хăй çывăракан пӳлĕмĕн чӳречи витĕр пырса кĕнĕ вăхăталла çĕр ирте пуçланăччĕ ĕнтĕ. Хывăннă чухне вăл епле те пулин шавлас марччĕ тесе тăрăшрĕ, вара çавăнтах выртса çывăрса кайрĕ. Хăй тухса кайса темтепĕр курса çӳрени çинчен никам та пĕлмен тесе хĕпĕртерĕ вăл. Хуллен харлаттарса выртакан Сид çывăрманни çинчен, вăл хăй çитиччен пĕр сехет малтанрахах вăранни çинчен Том пĕрре те шухăшламарĕ.

Том вăранса куç уçнă çĕрелле Сид тумланса тухса кайма та ĕлкĕрнĕ. Тулта çап-çутă пулнине курсан (вăхăт ĕнтĕ вăраха кайнă темелле), Том питĕ тĕлĕнчĕ. Мĕншĕн ăна вăратман-ха, мĕншен ăна яланхи пек пырса турткаламан-ха? Çав шухăш ăна темĕн ырă мар пуласси çинчен систерчĕ. Хăйне ыйхă пуснă пулсан та, пĕтĕм шăмшакки ывăннă пек пулсан та, вăл пилĕк минут хушшинчех тумланса çитрĕ те аялалла анчĕ.

Кил-йышĕ сĕтел хушшинчех ларать, анчах вĕсем ирхи апатне çисе пĕтернĕ. Никам та Тома пĕр сăмах ӳпкелесе каламарĕ, анчах пурин куçĕсем те унтан аяккалла пăхаççĕ. Пӳлĕмре çав тери шăп, çавăнпа ирсĕр ĕç тунă ачан чĕри çӳçенсе илчĕ. Вăл сĕтел хушшинче ларчĕ, хăй савăклăн пулма тарăшрĕ, — тăрăшни ахалех пулчĕ. Никам та хирĕç чĕнекен пулмарĕ. Вăл шӳт тунисене пăхса нихăшĕ те кулса илмерĕ, çавăнпа унăн та чĕнме пăрахса нимĕн шарламасăр лармалла пулчĕ, унăн чĕрине хуйхă пусса илчĕ.

Ирхи апат хыççăн мăнаккăшĕ ăна аяккалла илсе кайрĕ те, вăл вара хĕпĕртесе ӳкнĕ пекех пулчĕ, мĕншĕн тесен вăл хулăпа çаптарнипех ĕç иртсе каять пулĕ тесе ĕмĕтленнĕччĕ. Анчах ун пек пулмарĕ. Мăнаккăшĕ макăрма, йĕрме тапратрĕ. «Манăн ватă чĕреме хуçма ăçтан хал çитрĕ-ши санăн?» — тесе ыйтрĕ вăл. Юлашкинчен вăл ăна çапла каларĕ: «Халĕ ĕнтĕ эсĕ хăвăн мĕн тăвассу килет, çавна тума пултаратăн: хăвна ху пĕтерсе хума, манăн кăвак пуçăма намăс кăтартма, мана тăпра ăшне кĕртсе вырттарма та пултаратăн — çапах сана тӳрлетме май килес çук; эпĕ сана тӳрлетме хăтланса та пăхмастăп ĕнтĕ», — терĕ.

Çапла калани хулăла пин хут çаптарнинчен те усалтарах пулчĕ, çавăнпа та Томăн чери ӳт ыратнă пек мар, тата хытăрах ыратрĕ. Вăл та макăрса ячĕ, хăйне каçарма ыйтрĕ, тӳрленетĕп тесе татах сăмах пачĕ. Юлашкинчен мăнаккăше ăна ирĕке ячĕ, анчах Том хăйне мăнаккăшĕ пĕтĕмпех каçарманнине, халĕ ĕнтĕ хăйне ĕлĕкхи пек шанманнине туйса тăчĕ. Вăл çынсенчен аяккалла уйрăлса кайрĕ, хăйне питех телейсер тесе шутларĕ, çавăнпа вăл Сида тавăрма та хăтланса пăхмарĕ, Сид пустуях унтан кайри алăк витĕр тухса тарма васкарĕ. Том, хурлăхлă та салхуллăскер, шкула сĕтеренсе пычĕ те ĕнер шкула килменшĕн Джо Гарперпа пĕрле вăл хăй çурăмне хулă айне пырса тытрĕ. Çаптарнă вăхăтра хăйĕн чунне тата йывăртарах хуйхă пуснă, çакăн пек пустуй япаласене пĕртте сисмен çын еверлĕ курăнчĕ. Том, каялла хăй выранне пырса ларсан, парта çинелле чавсаланчĕ те, янах шăммине аллисемпе тĕкĕлесе тытса, стена çинелле пăхса, чул евĕрлĕ хытса кайнă пек пулчĕ. Унăн куçĕнче çав тери асап курăнса тăчĕ. Унăн чавси темĕнле хытă япала çине тайăннă. Том чылайччен туймаре çакна. Пăртакран Том урăхларах ларчĕ те, ассăн сывласа, çав япалана илчĕ. Япалине хут ăшне чĕркесе лартнă. Том ăна сӳтсе пăхрĕ. Вăл вăрăммăн хашлатса сывласа ячĕ — унăн чĕри çурăлсах кайрĕ. Ку япала унăн камин шарикĕ иккен…

Юлашки улăм пĕрчи тĕве пилĕкне хуçрĕ.

11-мĕш сыпăк. Том лайăх мар ĕç тунăшăн асапланать

Кăнтăрла çитнĕ тĕлелле сасартăк усал хыпар пĕтĕм хулана пăлхатса ячĕ. Телеграф та кирлĕ пулман, телеграф çинчен çынсем вăл вăхăтра шухăшламан та, — çав хыпар пĕр çынтан тепĕр çын патне, пĕр çуртран тепĕр çурт патне телеграф хăвăртлăхĕпех куçса пынă. Паллах ĕнтĕ, учитель шкул ачисене килелле салатса яна: учитель çавăн пек тума чухламасан, пĕтĕм хула тĕлĕнетчĕ ĕнтĕ. Вĕлернĕ çын çумĕнче юнланса пĕтнĕ çĕçĕ тупнă, çĕççи Мефф Поттерăн пулнă, ăна тахăшĕ палласа илнĕ, тет. Тата çапла та каланă: çĕрле, çур çĕр иртсен икĕ сехет тĕлнелле, пĕр çын килелле таврăннă чухне Поттер тĕлне çитсе тухнă, тет. Поттер шыв юхса выртнă çĕрте çăвăнса тăнă, тет.

Çав сынна курсан, вăл çавăнтах таçталла кайса çухалнă, тет, — ку ĕнтĕ ахальтенех мар пулĕ темелле. Çитменнине тата, çăвăнса хăтланни те унăн йăли таврашĕ пулман. Тата çапла та калаçнă: вĕлерекенне шыраса полици пĕтĕм хулипе ухтарса çӳренĕ, тет (калаçнă чухне халăх çынна айăпламалли япаласене яланах час тупать те приговорсем туса хурать), анчах вĕлерекен çынне полици ниçта та шыраса тупайман, тет. Пур еннелле те юланутсем янă, айăплă çынна каçчен тытаççех тесе шанса тăнă шериф¹.

Пĕтĕм халăх масар çинелле чышăнчĕ. Том та хăйĕн ыратакан чĕри çинчен мансах, халăх хыççăн утрĕ — вăл хăйĕн каяс килнипе каймарĕ: ун шучĕпе, халĕ çакăнтан пĕр пин миля аякра пулнă пулсан, лайăхрахчĕ. Анчах ăна çавăнпалла ăнланмалла мар темĕнле вăй туртрĕ. Çав хăрушă вырăна çитсе, вăл хăй пĕчĕк пулнипе малалла хĕсĕнсе кĕрсе кайрĕ те каллех çав тискер япалана курчĕ. Вăл хăй çакăнта пулнăранпа тем ĕмĕрех иртсе кайнă пек туйăнчĕ ăна. Такам ăна аллинчен чĕпетсе илчĕ. Вăл çаврăнса пăхрĕ те Гекльберри куçне курах кайрĕ. Çавăнтах иккĕшĕ те икĕ еннелле пăхма пуçларĕç, вĕсем пĕр-пĕрин куçĕнчен пăхса илнĕ чухне кам та пулин мĕн те пулин асăрхаман-ши тесе шухăшларĕç. Анчах çынсем вĕсене асăрхамарĕç те, пурте пĕр-пĕринпе калаçса, çав тискер япаларан куçĕсене илмесĕр пăхса тăчĕç.

«Мĕскĕн йĕкĕт!» «Телейсĕр çамрăк!» «Акă, вилĕ вăрлакансене асăнмалăх пулнă-ха!» «Мефф Поттерăн, ăна тытма пултарсан, çакăнса тăрассинчен хăтăлмалли те çук», — çакăн пек каларĕç пурте пĕр сасăпа. Пачăшкă тата çапла каларĕ:

— Ку турă хушнипе пулнă. Кунта турă ирĕкĕ, — терĕ.

Том пĕтĕм çанçурăмĕпе чĕтресе илчĕ, мĕншĕн тесен унăн куçĕ Джо индеецăн салхуллă сăнне курчĕ. Çав тапхăрта халăх шавласа каярах чакрĕ.

— Çав вăл, вăл! Вăл кунта хăех килет.

— Кам, кам? — тесе ыйтрĕ пĕр çирĕм сасă.

— Мефф Поттер!

— Пăхăр, чарăнса тăчĕ. Астăвăр ăна, вăл аяккалла каясшăн. Тытăр ăна, ан ярăр!

Том пуçĕ тĕлĕнчĕ, йывăçсем çинче, çăварĕсене карса ларакан çынсем: «Мефф Поттер кайма шутламасть те, вăл именнĕ пек те нимĕн тума пĕлмен пек тăрать çеç», — тесе пĕлтерчĕç.

— Нимĕн намăса та пĕлмест! — терĕ тăракансенчен пĕри. — Хăй тунă тискер ĕçе канлĕн пăхса савăнса тăма килнĕ вăл... кунта çынсем пулассине шутламан та вăл.

Халăх сирĕлчĕ те, вилĕ шăтăкĕ патнелле Поттера алăран çавăтса шериф чаплăн утса пычĕ. Мĕскĕн Поттерăн сăнĕ-пичĕ хăранипе йăлтах улшăнса кайнă, унăн куçĕсенче вăл шутсăр хăраса ӳкни палăрать. Вĕлернĕ çынна курсан, вăл хăйне тахăше çапнă пекех чĕтресе илчĕ, питне аллисемпе хупларĕ те макăрса ячĕ.

— Çакна эпĕ туман, тусăмсем, — терĕ вăл йĕрсе, — сире чăн сăмах паратăп, эпĕ туман.

— Кам, ара, сана айăплать? — тесе янтратса ячĕ тахăшĕн сасси.

Ухă тĕлленĕ çĕрех пырса лекрĕ. Поттер пуçне çĕклере те, хăйĕн куçĕпе нимĕн шанчăк та çуккине палăртса, чĕреренех пырса титвелле, йĕри-тавралла пăхса илчĕ. Вăл индееца курчĕ те çапла каларĕ:

— О, Джо индеец! Эсĕ мана сăмах патăн, нихсан та...

— Çакă сирĕн çĕçĕ-и? — Çын вĕлернĕ çĕççе шериф Поттер сăмси патнех илсе пычĕ.

Хăйне çынсем ярса тытса хуллен çĕр çине лартман пулсан, Поттер ӳкнĕ пулĕччĕ. Унтан вăл çапла каларĕ:

— Мана темĕн систерсе тăчĕ: эпĕ çавăнта каялла таврăнса тупмасан... — Вăл шартах сикрĕ, шанчăка йăлтах çухатса, алăпа сулчĕ те: — Кала вĕсене, Джо, кала вĕсене, халĕ ĕнтĕ нимĕн тумалли те çук... — терĕ.

Çав намăссăр суеçĕ епле вĕлернине хăйĕнчен шухăшласа кăларса, нимĕн именмесĕр калама пуçласан, Гекльберрипе Том хăраса, тĕлĕнсе хытсах кайрĕç, куçпуçĕсене те чарсах пăрахрăç. Ачасем кашни минутрах уяр пĕлĕт çинчен Джо пуçĕ çине кĕçех аçа çапĕ тесе кĕтсе тăчĕç, турă çитересси час пулманнинчен тĕлĕнчĕç вĕсем. Каласа пĕтерсен те Джо çав-çавах чĕрĕ юлнине курсан, хăранă хушăра вĕсен тупа тунине пăрахăçласси тата айăпсăрах айăпласа хунă Поттера çăласси килсе кайрĕ. Анчах çак шухăш та часах иртсе кайрĕ, мĕншĕн тесен вĕсене çав усал Джо шуйттана сутăнни паллă пулса тăчĕ, шуйттан пек вăйлă персонăпа унăн ырлăхĕшĕн тавлашма та шикленмелле.

Тахăшĕ Поттертан: «Ма эсĕ тармарăн? Ма кунта килтĕн?» — тесе ыйтрĕ.

— Эпĕ урăхла тума пултараймарăм... Эпĕ пултараймарăм! — тесе йынăшса ячĕ Поттер. — Эпĕ аяккалла тарас тенĕччĕ, анчах урасем хăйсемех мана кунталла сĕтĕрсе килчĕç. — Вăл каллех макăрса ячĕ.

Темиçе минутран, причак çитерсе ыйтнă чухне, индеец каллех нимĕн пăшăрханмасăр-тумасăрах хăй мĕн каланине тепĕр хут каласа пачĕ. Ачасем вара, ăна çапах та пĕлĕт çинчен аçа çапманнине кура, Джо шуйттана сутăннине ĕненмеллипех ĕненчĕç. Вăл вĕсен куçĕнче тĕнчери чи усал япала пулин те, сасартăках чи ытармалла мар япала пулса тăчĕ, вĕсем тĕлĕнсе çеç пăхакан куçĕсене унăн пичĕ çинчен те илеймерĕç. Май килсен, Джо хыççăн çĕрлехи каçсенче астукаласа çӳрес тесе шут тытрĕç вĕсем хăйсен ăссĕн, унăн тискер хуçине епле те пулин пăртак курма пулмĕ-ши, терĕç.

Çын виллине аяккалла турттарса кайнă чухне Джо индеец ăна çĕр çинчен урапа çине хăпартса хума пулăшрĕ. Халăх хушшинче пурте чĕтресе илчĕç: лăп çав тапхăрта суран ăшĕнчен юн тумламĕсем юхса тухрĕç², тесе пăшăлтатма пуçларĕç. Ăнсăртран çавăн пек телейлĕ япала пулни чăнах та кам вĕлернине кăтартса парĕ, тесе шухăшларĕç ачасем. Анчах вĕсен кĕтни пурнăçланмарĕ: мĕншĕн тесен нумайăшĕ çăвăнтах:

— Ун чухне Мефф Поттер çын виллинчен виçĕ утăмра тăратчĕ, — терĕç.

Том хăрушă япала пĕлсе тăнипе тата хăй темĕн лайăх мар тунă пек ӳкĕнсе асапланнипе çавăн хыççăн пĕр эрне хушши çĕрле йĕркеллĕ çывăраймарĕ. Пĕрре ирхине, апатланса ларнă хушăра, Сид çапла каларĕ:

— Том, эсĕ çывăрнă чухне ытла та çаврăнкаларăн, тĕлĕкре питĕ калаçса выртатăн, çывăрма та памастăн... çĕрле эпĕ çур çĕрччен те çывраймарăм, — терĕ.

Том шуралса кайса пуçне усрĕ.

— Вăл ырă паллă мар, — терĕ Полли мăнаккăшĕ. — Сан пуçунта мĕнле шухăш пур, Том?

— Нимĕн те мар! Нимĕн те мар!

Çапах та ачан алли чĕтренсе илчĕ те чашăкĕнчи кофе тăкăнса кайрĕ.

— Эсĕ темтепĕр лăпăртататăн, — терĕ татах Сид. — Сăмахран, кĕçĕр каçхине эсĕ пĕрмаях: «Юн, юн, авă мĕн вăл!» — тесе выртрăн. Çавна темĕн тĕрлĕ те каласа хăтлантăн. Унтан: «Ан асаплантарăр мана ун пек, эпĕ калатăп», — терĕн. Калатăн-и? Мĕн калатăн-ха апла?

Тома хăй умĕнче пурте шума тапратнă пек туйăнса кайрĕ. Çав тапхăрта темĕн пулма пултаратчĕ, ăна калама хĕн, анчах, телее пула, çав тапхăрта Полли мăнаккăшĕ пăшăрханнă пек пăхни иртсе кайрĕ те, вăл, хăй те пĕлмесĕрех, Тома çăлăнса тухма пулăшрĕ. Вăл çапла каларĕ:

— Ох! Çав вăл пĕтĕмĕшпех хайхи çынна тискеррĕн пусса пăрахнăран. Мана хама та вăл кашни каçах тĕлленет. Хăшпĕр чухне тĕлĕкре куратăп: вĕлерекенĕ эпĕ пек.

— Манпа та çавнашкалах пулкалать, — терĕ Мэри. Çавăн пек ăнлантарса панине Сид чăнласах йышăннă пек туйăнчĕ.

Том, лайăхрах сăлтав тупса, аяккалла шăвăнчĕ, çавăн хыççăн вара, шăл ыратать тесе, пĕр эрне хушши тенĕ пек вăл çывăрма выртас умĕн ямах шăммине тутăрпа туртса çыха-çыха лартрĕ. Вăл çакна пĕлмерĕ: Сид каçсеренех юриех çывăрмасть-мĕн, хăш-хăш чухне, Том çыхнине пушатса, вăл мĕн-мĕн каланисене чавсаланса итлесе выртать-мĕн те, вара каллех çыхнине тӳрлете-тӳрлете хурать-мĕн.

Томăн ăшчикки пăшăрханни хуллен-хулленех иртсе кайрĕ; ăна шăл ыратасси те йăлăхтарса çитерчĕ, çавăнпа вăл ăна пăрахăçа кăларчĕ. Хăй тăванĕ аташса выртнă чухне пăт-пат каласа яракан сăмахсем тăрăх Сид мĕн те пулни шухăшланă пулсан та, вăл çав шухăшсене хăйĕн çумĕнчех хăварчĕ.