Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

«Пар çĕннине», — ыйтать чĕре.

Анчах ăна ăçта тупас?

Пулас пулсассăн вăл турпас,

Пĕшкĕнĕттĕм ялан çĕре.

Шыракана — телей, тивлет.

Акать вăл тупсăм вăрлăхне.

Анчах çĕнни те кивелет.

Тепри килет ун вырăнне.

Пурнах, чун пурлăхĕ-тупри!

Ан пултăр ĕмĕрӳ кĕске.

Кĕрешӳре пĕрре тупни

Ялан йăл çиçтĕр çĕн тĕспе.

Автан карта çинче хуралçă пек

Саркаланса ларать тет пĕр ирпе.

Çав хушăра пĕр тилĕ урампа

Иртсе пырать тет, Автана курса:

«Эй, шăллăм, шанчăклă çынсем

Паян ирпе пĕлтерчĕç савăнса,

Пире ĕнер ятран мирлештерсе

Кăларнă хут çавра пичет лартса.

Çан пек аван хыпарпала, Автан,

Сана чунтан эп саламлап паян.

Çӳлтен çĕре вĕçсе часрах ансам,

Сана савса эп хыттăн ыталам.

Сĕтел те тулĕ тулă-пулăпа,

Чи тăнăç пурнăçшăн ларар санпа!»

«Тавах, тăванăм, — тет Автан, — аван

Хыпар, сантан илтме тата аван.

Чăнах та кĕреке пухса пĕрре

Ларсассăн чаплă пулмалла пĕрле.

Тăхта, курап ав икĕ вĕшле йыт

Кунта темме васкаççĕ питĕ хыт,

Ыр хыпарпа килеççĕ пулинех.

Кĕтсе илсем-ха эсĕ вĕсене,

Эп хатĕрлем чи тутлă апатсем —

Халь маншăн эсĕр чаплă хăнасем!»

«Эх, маннă та, — тет Тил сехĕрленсе,

— Халь вăхăт çук кĕрекере ларма,

Ĕçсем нумай, таçта та çитмелле,

Кăшт каярах тĕл пулăпăр санпа!»

Ултав ăнманнине курса çакскер

Малалла

— Тимян пичче! Хĕреç чуп тутарма пуçларĕç, хатĕрлен çапма!

Аялтан çак сăмахсене илтсен, сăра витри çинчен тутăра сирсе пăрахнă пек, Тимян пичче те, шухăша кайнăскер, шухăшĕсене сирме тытăнса икĕ аллипе те чан кантрисене ярса илчĕ. Сылтăм урине чан кантри çине хуллентерех тапрĕ те вара ытти чансене йеркене кĕртрĕ. Йĕркене кĕнĕ чан сассисем çăмăл ташă кĕввине аса илтерчĕç.

— Тăнки-танки, танки-тан! — текен пилĕк тĕслĕ сас чухăн, улăм витнĕ çуртсем çинчен каçса пырса уя тухса кайрĕ. Унтан вăл сапаланса кайса, сăртсен çамкисем çумне пырса перĕнсе чистиех çĕтрĕ.

Кĕлĕрен тухрĕç. Кĕлле пынă çынсем пĕрерĕн-пĕрерĕн чиркӳ хапхи патнелле утса пыраççĕ. Тимян пичче çапма пăрахрĕ те, чиркӳ тăрринчи сулахайри решеткесем патне пырса тăчĕ. Паçăрхи шухăшсем каллех çаврăнса пычĕç. Шухăшсенчен тасалаймарĕ Тимян пичче.

— Эх, самана... Çиет вĕт самана пурнăçа. Этем тенĕ япала хăйĕн сăн-питне çухатрĕ, намăса пĕлми пулчĕ. Эпир пĕчĕккĕ чухне пĕртте кун пек марччĕ. Халь ун пек мар, халь пурнăç — çавра çил. Çĕр çинчи чуна пĕрне те хăйĕн вырăнĕнче вырттарса хăвармасть, пурне те хăйпе çĕклесе тулласа тăкать. Çитрех пуль çав — ахăр самана.

Малалла

Асамлă сассуна итлетĕп,

Туятăп сан çепĕçлĕхе,

Эс ман чунра вăй-хал чĕртетĕн,

Чĕре юрри — тăван чĕлхе!

Эс ăшă çил пек ачашлатăн,

Курма паран илемлĕхе,

Мал ĕмĕте савса юрлатăн,

Анне чĕлхи — тăван чĕлхе!

Сан сăмахсен кĕввин черченĕ

Чуна лăпкать ĕмĕрлĕхе.

Тăшман чĕтрет сив чирĕ ернĕн —

Чăваш чĕлхи — тăван чĕлхе!

Янраттарать тăван чĕлхемĕм

Асамлă, янкăс хĕлĕхне!

Апла эпир нихçан пĕтмеспĕр —

Пурнать чĕлхе, тăван чĕлхе!

Чăваш чĕлхи пурне те кирлĕ,

Мана, сана, вĕт ачана,

Кашни сăмахĕ унăн вирлĕ

Тапса тăрать малашунта.

Куççуль пекех таса шыв евĕр

Янрать чĕлхем сĕм авалтан.

«Эсир ăна çĕтсе пĕтертĕр», —

Илтме ан тивтĕр мăнукран

Шăнкăртатса вăл юхтăр ĕмĕр

Ламран лама куса пырса.

Ялан вăл пултăр çутă тимĕр,

Ялан вăл çиçтĕр ялкăшса.

Кашни сăмах чуна вырнаçтăр,

Вут çул пекх çшне хывса.

Çитсессĕн кун çиçсе çуталтăр

Пулас ăрун çулне уçса.

Шăнса тарланă ту çамки.

Пас чĕнтĕр карнă — чĕр илем!

Çак капăр сăнлăх хăçанхи? —

Ачалăха аса илен.

Курнать пăр витĕр кӳкĕрчен.

Асту, хĕвелĕн — виç хăлха!

Лăс чăрăш пек йĕр ӳкерсе,

Çӳл ту çине эс улăхан.

Вĕçме хушатăн йĕлтĕре,

Хăвна эс кайăк пек шутлан!

(Кайран та эсĕ ĕмĕр

Çунатлă çул çине тытан.)

Туссем чĕнеççĕ ал сулса.

Пулман эс пысăк кунашкал!

...Хĕл кунĕ, хĕрача пулса,

Туртса пырать ав çунашка.

Чӳрече çинче çĕн ир,

Хĕл Мучи тĕрленĕ тĕрĕ.

Акăш-макăш пас вăрманĕ.

Йĕлтĕр йĕрĕ, шур упа...

Йăл та ял çунать çак тĕрĕ,

Пурпĕрех ун çук ăшши.

Шур хир евĕр пир çине

Пăр ĕнчи пек йĕппеле

Юрласа тĕрлет Учик,

Ӳкерет вăл çав тĕрре.

Мĕн çинчен юрлать пике? —

Инçетри савни çинчен.

Илсе кайрĕ йĕлтĕр йĕрĕ

Тусăма пас вăрманне.

Мĕкĕрет унта упа,

Шур упа — шур çил-тăман.

Ăнăçпа килсе çитме

Такăр çул тĕрлет Учик.

Курăр-ха, тĕрри чĕп-чĕрĕ,

Ăшăтса ярать чуна,

Шанчăка кӳрет хĕлхем.

Калăр, мĕншĕн вăл çапла?

...Чӳрече йĕме пуçлать, —

Куçрĕ пир çине тĕрри ун.

— Тинех çитрĕ хĕвеллĕ ăшă кун, — хĕпĕртерĕ Варук аппа. Мамăк евĕр чĕпсене пирвайхи хут урама кăларчĕ. — Кăпăшăмсем, уçă сывлăшпа, сиплĕ курăкпа, таса шывпа вăй илсе çитĕнĕр. Çăткăн хурчка çăварне ан лекĕрех. Тĕлĕкре те чĕп сыхлать тет вăл.

«Савăк-çке ирĕкре, асамлă çутçанталăкăн ырă ытамĕнче», — тенешкел кĕшĕлтетеççĕ шимп-шимпсем кил хуçи тавра, вĕтĕр-вĕтĕр чупаççĕ, çăтăрт-çăтăрт! чĕпĕтеççĕ симĕс курăка.

Пепкисемпе мăшăрĕшĕн çав тери хĕпĕртенĕ ула хур аçи какăлтата-какăлтата саркаланать, хăватлă сассипе урама тултарать. Çулсерен çапла юрласа ташлаканскер валли ял çинче ят та часах тупăннă: Каçăр Куçма.

Халĕ те Варук аппа кĕрсе кайсанах хайхискер пуçларĕ тăпăрт-тăпăрт! ташлама. Пуçне каçăртнă та эх, черетлет лаптак урисене! «Шимп-шимп!» — сасă пулчĕ çав самантра. Ах! Тĕпренчĕкĕ ура айне çакланнă иккен. Ташăçă çавна илтмест те, туймасть те-ши вара? Юрать-ха меллĕ самантра тапкаланса тухма пултарчĕ кĕлтĕркке.

Çемйишĕн чунне пама хатĕр ашшĕ ачисене куç пек сыхлать. Курăк сăхса илет те сăмсине каçăртса унталла-кунталла тинкерсе тимлĕн сăнать. Çунатлă чум сыхлăх тĕлĕшпе шанчăклă тепĕр йытăран та кая мар. Никама çывăха ямасть. Çитĕннисем те асăрханаççĕ ăш сиктермĕшрен. Варуксем патне пырсан кил картине кĕриччен чи малтан: «Каçăр Куçма килте-и?» — кăсăкланаççĕ хапхаран пуç чиксе: Ача-пăча вĕсен тĕлĕнчен патаксăр иртмест, ытларах чухне урăх çулпа вĕçтерет. Хăравçăсене пушшех таçта çити хăвалать çиллесскер.

Малалла

Ку та кирлĕ хăш чух...

В. Гюго

Кантăксем леш енче çил кĕрленĕ чухне

Килте мар пек, — таçта, çул çинче пек эп хам!

Асăмра эп куратăп — таçти çĕрсене, —

Е çитем тинĕсе, е сăрт тăрăх утăм...

Темĕнле телейпе çĕкленет пек вăй-хал,

Çилĕн ирĕклĕхне хăйĕнни пек туйса.

Çил вĕçет, çил çӳрет — е майпен, е кал-кал,

Никамран ним ыйтмасть — шав хăй тĕллĕн юлса.

Ту-сăртпа чарма çук! Чарма çук — хурçăпа.

Вăйсăрскер те тухать — хăть епле ункăран.

Танлаштарăттăм кăшт — эп чунпа та унпа!

Халсăр чух та вăл аслă — ăс-чунсăр вăйран.

Тем пулса, тем чараймĕ — ун ирĕклĕхне, —

Кун-çула-и, ан тив, шăпланса пăхăнам...

Кантăксем леш енче çил кĕрленĕ чухне

Килте мар пек, — таçта, çул çинче пек эп хам.

Ку та кирлĕ çынна, сайраран, — çых ятне.

Т. X.

Халь — темĕнле тĕтрелĕх. Пуш тĕтре.

Сана мĕн пулнине хăш чух сасартăк

Ăнланнă пек те туйăнать, — унтан

Каллех — такам кăшт йăнăшрĕ-ши, тейĕн;

Эс — пур та пек, — тавăрăнма анчах

Темскершĕн юрамасть пек... Хăш чухне,

Каçпа, пĕччен юлсан, çак тĕлсĕр туйăм

Сăнарлана пуçлать — шавах пĕр майлăн:

Çӳретĕн пек таçта, уйра... Çав хирĕн,

Тен, ят та пур-тăр: «Çул вĕçленчĕ» евĕр

Янрать-тĕр — сассăр музыка пек... Эс

Кунта, иртнин манми пуплевĕпе,

Юлатăн-ха, — çаплах, ав, йăпататăн,

Тавах сана. Пире — тата — каçар:

Сăмахсăр — вăхăта ирттерейместпĕр,

Çаплах — паян та... Пӳлĕм алăкне,

Авалхи пек, кăшт хăваратпăр уçă;

Пĕлетпĕр — эсĕ килмĕн. Пурпĕрех

Çак тĕнчене тытса тăран тĕп вăйăн

Вĕç-хĕрсĕр çутинче эс пулмаллах-тăр;

Эпир шухăшлаймастпăр урăхла,

Вăхăтлăхра — тен, вăхăтлăх анчах

Çухалмалла пуль, — çапларах шутлатпăр,

Ун пек пулаймĕ — сан пек çутă чун!

Эс асăннă вĕç-хĕрсĕр вăй пире

Малалла