Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Ах, пулаççĕ-çке хĕлсем!

Калăн çав: этем пек чунлă,

Тараватлă, лăпкă чунлă, —

Ах, пулаççĕ-çке хĕлсем!

Çавăн пек ак кăçалхи:

Çуталса çеç тăчĕ шăппăн,

Систерсе çеç тăчĕ шăппăн

Хăн пилне вăл, кăçалхи.

Пулчĕ лăпкăн, юнашар,

Асăма кăшт çеç вăратнăн, —

Сассăр, лăпкăн, юнашар

Савнă çын тем кăштăртатнăн.

Ыр сăнрах сисĕннĕ пек

Аслă çыннăн ыр канашĕ,

Лăпкăн çиçрĕ хĕл канашĕ:

«Ан аптра эс», — тенĕ пек.

Çавăн пек шансанччĕ тус!

Ĕçлейместĕм, — хистемесĕр

Вăл кĕтетчĕ; хистемесĕр

Вăл шанатчĕ, лăпкă тус.

Тăванпа пайлашнă пек,

Хăй пĕлтерĕшне вăл уçрĕ, —

Тен, ман ĕçĕмре те уçрĕ,

Чыс туса пайлашнă пек.

Пултăрах асра çак хĕл!

Ваттисем асра упраннăн,

Шухăшра туссем упраннăн

Юлтăрах-и çакă хĕл!..

Тӳпе путнă кĕçĕр Çавала.

Унта шыв ăсатчĕ Алтăр çăлтăр.

Эп тытасшăн тăсрăм та алла,

Хум ăшне пытанчĕ çутă алтăр.

Çыранра çӳрерĕм çĕрĕпе

Чун юратнă канăçсăр хĕрпе.

Вăл хистет:

Çут алтăр илсе пар,

Улăха каçкӳлĕм шыв сапар.

Эп илесшĕн тăсрăм та алла,

Кĕмĕл алтăр путрĕ Çавала.

Тусăм тин каларĕ: ан шыра...

Вăл мана чуптунă хушăра

Алтăр çăлтăр, Çавалтан тухса

Тӳпене хăпарнă шыв ăсса.

Сывлăм ӳкрĕ.

Шуçăм улăхать.

«Кам шыв çапрĕ, — тет хĕр, — улăха?»

Тусăм, эсĕ курăн ак ăна,

Куçупа тинкер эс тӳпене:

Алтăр çăлтăр ĕнтĕ упĕнет,

Ӳпĕнет те шывĕ тăкăнать.

Пирĕн пӳрт кивеле пуçларĕ, юсама çĕнĕ пура пураламалла. Пĕренине вăрмантан хамăр колхоз тракторĕпе турттарса килсе хутăм-ха, платниксем çукки касать акă.

Эхчĕ, эпир ачарах чухнеччĕ! Пирĕн ялта миçе платинкчĕ! Пĕринчен тепри ăстаччĕ, вĕсен ырă ячĕ çĕр çухрăма çити сарăлнăччĕ. Ĕçлетчĕç çав хăйсем те — тар кăларса, вăй парса — шăрçа çыххи пек шăрантарса хăпартатчĕç пӳртсене.

Шел çав, питĕ шел, Пахумкка мучи вилнĕ хыççăн пирĕн ялта пĕр платник те юлмарĕ. Çук, тĕрĕс мар калатăп пулас-ха. Халĕ пирĕн ял çыннисем кашни хăй пĕлнĕ пек платник темелле. Кам ӳркенменĕ хăй килĕнче хăех каскалать. Анчах çын патне кĕрĕшсе каймаллисем мар çав вĕсем. Эпĕ пур, амутьке, çамрăк чух темшĕн вĕренесшĕн пулмарăм çав ĕçе. Акă халь чуп, шыраса çӳре. Ăçта кăна çитмерĕм-ши ĕнтĕ ун пирки? Çапла шыраса çӳресе, пĕррехинче, Çĕнçырмана çитсе кĕтĕм.

Акă хайхи, ял хĕрринчех пĕр çĕнĕ пӳрт курах кайрăм. Тин кăна туса пĕтернĕскер. Тем ăмсанса, лăнкăрт çăтрăм сурчăка. Камсем, мĕнле çынсем ĕçленĕ-ши ĕнтĕ кунта?

Шыв ĕçмелле тесе сăлтав тупса, юри кĕтĕм çаксем патне. Çĕнĕ пӳрт çинчен куçăма илейместĕп.

Малалла

— Арăм, атя тăвар кооператив.

Тĕлĕнччĕр пĕрре çынсем —

Терĕ Якку арăмне ан тив! —

Шăматкун ирхине. —

Çĕнĕ пурнăç аври

Пултăр алра, Луккари.

Мĕнле? Юрат-и?

Чуну туртать-и?

— Ара. Ара манпа мĕн тăван?

Эпĕ... Ху пĕлнĕ пек хăтлан.

Ман ĕç çук

Ун пек чух.

Пĕлместĕп эп копертих тенине,

Анчах парас марччĕ ĕнене, —

Терĕ арăмĕ

Çук пек парăмĕ.

— Хамăр Ративан,

Кĕтӳçĕ Йăван,

Хĕветĕр çĕвĕç,

Петĕркке тимĕрç,

Йăванкка Михали,

Петюк Микули,

Унтĕркке Якурĕ —

Саккăрăн мĕнпурĕ

Пĕрлешес пĕр çĕре

Тем кайиччен Çĕпĕре.

— Ачисем харсăр-çке вĕсен, Якку.

Вĕсенчен пĕчĕк пирĕн ак ку

Тата веç сăпкари, —

Терĕ Луккари.

— Уçăпăр яслĕ,

Май килсен еслĕ...

Тытăнсан мĕнле-ши?

Майĕ килет-ши?

Чим-ха,

Лешĕсемпе кайса пуплем-ха, —

Терĕ Якку, —

Пурăнма май çук атту.

... Якку хăй, Рăтиван,

Кĕтӳçе Йăван,

Хĕветĕр çĕвĕç,

Петĕркке тимĕрç,

Йăванкка Михали,

Малалла

Ах, Сильви¹, эс ман ăса

Ма ку териех кĕретĕн?

Е «Çилпи» пек янраса

Нарспие асилтеретĕн?

Е хирсен хӳтти сана

Пирти пек таса упранă?

Е аваллăх сан сăнна

Тăванла сар çутă панă?

Валуа ялĕсенче

Пулнă-и яш чунăн сăйĕ

Хир тулли кăвак чечек,

Куç тулли хаваслă вăйă?

Е чăваш хĕр ачисен

Именӳллĕ ыр илемĕ

Санăнни пек чĕререн

Çуталса тăрать теем-и?

Хăмăл чикнĕ сан уру

Вĕсенни пек кушăрханă...

Франци хирĕнчи юрру

Илтĕнет мана, тăванăм.

Пирĕнни пекрех — сăвви:

«Сапар кăмăл — хĕр туприйĕ...»

Ах, ытарайми Сильви,

Франци халăхĕн Нарспийĕ!

Юрату, Çутçанталăк, Ăсталăх!

Ман ĕçре виçĕ пĕрлĕх пек пултăр.

Ӳсрĕр эсĕр... Саву халь — Тăванлăх.

Çут çанталăк — Кĕтрет пулса юлтăр.

Пултару — Аптраманлăх, Ĕçченлĕх.

(Тен, унра та халь — урăх «артистлăх»:

Илĕртет Илемре те — хресченлĕх,

Унăн çĕр ĕçĕнчи евĕр чыслăх.)

Çур çилĕ анчĕ Çавала.

Хĕпĕртесе хум сиккелерĕ.

Туту сан хушрĕ: хăвала;

Куçу: çитсен чуптăвăн, терĕ.

Епле манатăн çав куна?

Хĕррисĕр-вĕçсĕр çут инçет.

Вăрман вăранчĕ.

Çĕр пиçет.

Мĕн чухлĕ пурнăç!

Сав кăна.

Чĕре сиксе илет кăртах:

Тĕнче тулли хĕвел çути,

Шыв сарăлать таçта çити,

Ейӳ пек туйăм кăкăрта

Çĕн кĕвĕсем хыва-хыва

Сип-симĕс тум уртать хăва.

Çӳл тӳпере юрлать тăри:

Юратăр-и...

Юратăр-и...

Çыран хĕрне эпир тухатпăр.

Калас сăмахăм хĕсĕнет.

Вунсаккăрти именчĕк тапхăр

Хумхантарать чĕресене.

Вара эс çамрăк хăвалла

Пӳне хускатрăн та, чиперрĕн

Туту каларĕ: хăвала,

Куçу: çитсен чуптăвăн, терĕ.

Малтан-мала!

Таратăн çивĕч

Шыв хĕррипе, сăрт çумĕнчен.

Хăлат çуначĕ пек ик çивĕч

Вĕçсе пырать куç умĕнче.

Пĕр-икĕ утăм çеç кайра

Чупатăп эпĕ пур вăйран.

Халех çитес!

Малалла

Тăлăх ача вăл Ваççа. Выçлăх çулхине унăн ашшĕ-амăшĕ Çĕпĕре кайнă. Ачине вĕсем пăрахсах хăварнă. Ваççа вĕсемпе хăех каясшăн пулман. Ун чухне вăл 12 çулхискер пулнă. Çавăнпа та вăл ашшĕ-амăшне лайăх астăвать. Амăшĕ ăна юлашки хут чуптуса хăварнине те манса кайман. Амăшĕн сăмахне те манман вăл. «Лайăх пурăн, ывăлăм. Çын пулма тăрăш. Аллу тӳрĕ пултăр, пуçу çирĕп пултăр. Сывă пул», — тесе тута пачĕ ăна амăшĕ юлашки хут. Нумайччен пĕр-пĕрне ыталаса макăрчĕç вĕсем. Манма пĕлмест ăна Ваççа ĕмĕрне. «Аннене курасчĕ пĕрре виличчен. Анчах, тăпра пулнă пуль тахçанах», — тесе шухăшласа илет Ваççа хутран-ситрен.

Ашшĕне те лайăх астăвать Ваççа. Анчах ăна пĕрмаях аса илмест. Сивĕннĕ пек туйăнать ăна ашшĕнчен. Уйăхĕпе çăкăр ăша яман ашшĕ, кайнă чух пĕр-ик черкке сăмакун сыпнă пулнă. Çавăнпа та пĕлмиех ӳсĕрччĕ килтен тухнă чух. Ваççана та вăл нимĕн те каласа хăвараймарĕ. Вăрçма çеç пикенчĕ ӳсĕр пуçĕпе. Çĕпĕре кайма тăричченех те юратсах каймасчĕ вăл Ваççана. «Пĕчĕклех хут ăшне путрăн. Кил-çурт пăхакан çын пулас çук санран. Пулăн çав таçта сĕтĕрĕнсе çӳрекенскер. Вăн, Çинахван епле çӳрет. Киле те килсе курăнмасть нихăçан та», — Ваççана ашшĕ яланах хăйсен кӳршĕ Якку ывăлĕ Çинахван çине кăтартатчĕ. Çинахван чăнах та килтен тухса кайни темиçе çул та çитнĕ. Вăл катари ялта учительре пурăннă. Ку сăмахсемпе ашшĕ Ваççана нихăçан та хурлантарайман. Ваççа Çинахван пиччĕшĕ пек пуласшăн пулнă. Çавăнпа та вăл, шкула кайман пулин те, юлташĕсенчен кĕнекесем илсе, вĕсем кăтартнипех вулама вĕреннĕ. Çаксем пурте Ваççан пуçĕнчех. Çаксене аса илнипех те вăл ашшĕнчен сивĕннĕ пек пулать. Çавах ытлах мар.

Малалла

(Юпа уйăхĕн вĕçĕ)

П. Эйзина

Кантăк.

Умра — пĕчĕк хурăн.

Ун хыçĕнче — тĕтрере — кĕр калчи.

Хурăн çинче—юлашки пĕр сар çулçă.

Ак юнашар кăсăя пырса ларчĕ.

Сăнарăм эп. Манăçрăм.

Çурт-тăвăм кранне асăрхарăм.

Кăшт тăрсассăн куратăп:

юлнă-мĕн — çулçă кăна, —

çавах, —

юлашки.

«Çун!» — терĕн эс ăшăмри çуттăма...

Ю. Словацкий

Шурă çутă, шурă тĕс!

Сăмахсем те шур тĕспе

çуталса тăраççĕ тейĕн!

Лăпкăлăх, таса ачашлăх

ялтăрать пек пӳлĕмре, —

тен, куçаруçа та вăл

çутатса тăрать управлăн

ун ăсне кĕрсе шалтан;

чунăн сисĕмлĕхĕпе

чĕтренсе тăрать пек сывлăш! —

Польша çĕрĕн ăрăмçи,

ах, ытарайми Словацкий!..

Çакă çутăн ăшшинче

эп чăваш сăмахĕсен

çутине туйса çыратăп

полякла пăшăлтатса:

«Жилем з вами... Жилем з вами...»²