Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Ир-ирех çăл патне

Ик витре йăтайса

Сарă хер шыв ăсмашкăн тухать.

Эп пĕлместĕп ятне,

Эп тăратăп хытса

Валакран тăрă шыв çеç юхать.

Сарă хĕр, сарă хĕр,

Чун сисет, эпир пĕр

Шухăшпа çăл патне тухнине.

Лăпкă çилĕм, эс вĕр,

Ăшшуна ăна сир

Систерсе ман чĕре çуннине.

Витрисем кĕç тулса

Тăкăнма пуçласан

Асăрхарĕ мана, хĕрелсе,

Пуç сĕлтсе те кулса

Вăл манпа калаçсан

Чĕрем кайрĕ çу пек ирĕлсе.

Сар хĕвел пайăрки

Пит-куçран ачашлать,

Çăлтăрсем çуратать шыв çинче.

Çĕнĕ пурнăç йĕрки

Чунсене хыпашлать,

Юратмашкăн хистет çут тĕнче.

Пусараймĕ ăша лăпкă канăç,

ылтăн çулçă хуллеççĕн çуни.

Каймалли çĕрĕре ĕнтĕ кайăр,

кайăр та таврăнсамăр кашни.

Пĕр кайсан, тăпра пулăпăр мар-и,

тăпраран — йывăç-курăк, чечек?

Çутă ывăннă, анăç тăмарĕ

хускалмасăр хăй вырăнĕнче.

Шурĕ-шурĕ те ирĕлчĕ çутă!

Пĕр кайсан, çут тĕнче çутă мар.

Килĕрсем пур пĕрех, килĕр çулсăр,

çил пулса килĕрсем садăма.

Тĕлĕкре килĕрсем, килĕр чăн-чăн —

пулăр лĕпĕш; сар кайăк, юмах.

Сирĕнтен кашниех ырă çынччĕ,

юлаймарĕ, пулмарĕ юлма.

Пусрăнсамччĕ, чĕре, ан çунсамччĕ.

Йывăр шухăш пуçа шуратать.

Кашниех килчĕ, курчĕ, ăсанчĕ...

Çут тĕнче çуратать, ăсатать, çуратать.

К.В. Воронов таврапĕлӳçе

«Йĕкĕрлĕ курка» сăввинчен

Сурăм кĕрекинчи сăваплă

Янал курка ик алăра.

Тавсси, ăсчахăмăр! Сан чаплă

Сăвапупа юхать сăра!

Йĕкĕр куркан йăлийĕ савăк,

Вăл шахвăртса телей сунать.

Ырра ырлать тăван аваллăх,

Ламран ăс-хал пырать чуна.

Мĕскер вăл вăтар та пĕр аллă?

Çĕр аллă пултăрччĕ вăл сан.

Тĕпелĕмĕр тĕкел куркаллă,

Ик ĕмĕрлĕ, эппин, пулсам!

1994, ака, 29.

Шупашкар — Чăваш Сурăмĕ.

Ача-пăча вăл яланах выляма юратать. Ĕçленĕ хыççăн та, уроксем хыççăн та…

Паян Ваçук шкултан таврăнсан тумне улăштарчĕ те ашшĕ хушнă ĕçсене тума кил картине тухрĕ. Кайран пӳрте кĕчĕ те кĕнеке тытрĕ. Темиçе страница вуланă хыççăн урамра ачасем шавлани илтĕнчĕ.

— Ваçук! — тесе кăшкăрать пĕри. Ваçук вара кĕнекине хупрĕ те урама çил пек чупса тухрĕ. Ачасем яланхи çĕре, сăрт пуçĕнчи йăмра патне, выляма кайрĕç. Кунта тем чул ача: пĕрисем хăваламалла выляççĕ, теприсем мечĕк тапаççĕ, виççĕмĕшсем вара ватă йăмра тăррине хăпарса штаб тăваççĕ.

Ваçук та штаб тунă çĕрте тăрăшать. Кивĕ хăмапа икĕ турата пĕрлештерет, пăтапа çапса çирĕплетет. Акă ăнсăртран ача тăракан турат хуçăлчĕ те — Ваçук тайăлса кайрĕ. Йывăç вуллине тытса хăтăласшăнччĕ вăл, анчах май килмерĕ. Вăл ӳкрĕ. Ача куçне хупрĕ те ӳксе ыраттарасса кĕтме пуçларĕ. Чылай вăхăт хушши куçне уçмарĕ вăл. «Кто это?» — тенине илтсен çеç чакăр куçĕсене уçса ячĕ. Йĕри-тавра пуçтарăннă ачасене пăхса çаврăнчĕ вăл. Вĕсен хушшине хăйĕн юлташĕсене тупасшăн пулчĕ, анчах пĕрне те палламарĕ. Пурте вĕсем тĕлĕнмелле хĕсĕк шăлаварпа, шалпар футболка тăхăннă. Куçĕ тавра хуп-хура йĕр туртса тухнă. Хăшĕ-пĕри тутине çаплах сăрланă. Мĕнле япала ку? Нивушлĕ Ваçук тĕлĕк курать? Темиçе минут каялла çеç çак йăмра патĕнче вăл хăйĕн юлташĕсемпе вылятчĕ, халĕ вара ун тавра тĕлĕнмелле ачасем.

Малалла

Кунăмсем шутлине ас туса

асăрхас-и кашни йывăç-тĕмĕ

мĕнлерех пынине саралса,

çаралса — чакнăран пурнăç хĕмĕ?

Пурнăç хĕмĕ сӳнет-и майпен

е пит хăвăрт — чуна çĕклентермĕ.

Вилĕ шыв пек пĕве те иккен

çав чуна пĕрре мар çӳçентернĕ.

Хускалмасăр выртать тĕпĕнче

йывăç, пĕлĕт, ытти ăпăр-тапăр...

Кам пырать кунпа çĕр чиккинче,

кам васкать, кампала ăмăртатпăр?

Йăлт пĕлме ăнтăлать чăн талант.

Пĕлӳ мар, пурнăç хаклă халь маншăн.

«Нумай пĕлтĕн тĕк час ватăлан»,

теейни «час вилен» тени мар-ши?

Шутлă кунсем, тусăм, шутлă кунсем.

Каçса кайса киленетпĕр — пурнакансем.

Пурăнманнисем те пурăнаççĕ

пурнаканĕ пур чух — парăнмаççĕ.

Çутă кунсем, ачам, çутă кунсем.

Хура кунсем пулин, çутă вĕсем.

Нимĕн те çук лере, нимĕн-нимĕн.

Кайăн, часах кайăн, калла килмĕн.

Шутлă кунсем, ачам, шутлă кунсем.

Аван, ăслă çынсем — шутлакансем.

Шутламанни айван, ăсран тайлăк.

Эс ху кайăн, ачам, асран каймăн.

Шутлă кунсем, тусăм, шутлă кунсем.

Çуралсанах çапла, шутлă вĕсем.

Хастаррисем, çынсем, кулянмаççĕ,

шутлă, шутлă тесе каламаççĕ.

Шутлă кунсем, тусăм, шутлă кунсем.

Çывăрмасăр курнă тĕлĕк вĕсем.

Эпир, хастар марри, пур ухмахĕ,

ĕç ăнмарĕ, тетпĕр, ĕç тухмарĕ...

Шыв хĕрринчи хура çырлана

Сырса илнĕ суккăр вĕлтĕрен.

Ăшăмра вăрçатăп шырлана, —

Уйăрчĕ мана вăл савнирен.

Юрату çырмийĕн шырланне

Çĕнĕрен кĕпер хываяс çук.

Пиçсе çитнĕ çырла сĕткенне

Урăх тутанса пăхаяс çук.

Сар кайăкăм, ан йĕр хурланса,

Урăх мăшăр татĕ çырлине.

Васкаса та чаппа мухтанса

Ан юратăр чунĕ юрлине.

Шап-шурă чечекре

Çап-çамрăк чие темĕ,

Çумри кӳлленчĕкре

Ун сăнĕ — çĕнĕ çемĕ.

Хăй шăпчăк каçăхсах

Юрлать ун çинчен юрă,

Пĕрре илтсе-курсах

Тăранаймастăн, ырă...

Чие тĕмĕ, чие тĕмĕ,

Эсĕ — юрату илемĕ.

Юр пек шурă кĕпепе —

Венчетри хĕр-сар пике.

Чие тĕмĕ, чие тĕмĕ —

Тин çуралнă çĕнĕ çемĕ,

Юрла, шăпчăк, юрруна,

Йăпат çунакан чуна!

Телейлĕ пуçăма

Телейсĕр туса хутăм,

Юратнă тусăма

Çич ют алне-çке патăм.

Мăнаçлăх? Тĕрĕс мар!

Тен, шикленӳ те пулчĕ.

Тусам, шăпчăк, хыпар, —

Ĕнтет юрату вучĕ...

Çул çук малашлăха,

Пĕччен çĕн çул уçаймăн.

Шар курнă яшлăха

Эс çĕн кĕпер хываймăн.

Чие çеç чечекре —

Ман юрату сăнарĕ.

Чим, шăпчăк, кĕтесре

Шăпланчĕ, ав, тăнларĕ...

Чăваш ялĕн символĕ — йăмра. Пирĕн тăрăхра йăмрасăр ял çук та. Ăçта кăна ӳсмест пулĕ вăл: ял урамĕсенче, çырмара, пĕве хĕрринче. Ахальтен мар çапла каланă: «Чăваш ялĕ йăмраллă».

Тăван ял илемĕ — йăмра. Çак йывăç хăвăрт ӳсет, хăвăрт ĕрчет, яла хăтлăх кӳрет. Çулла сулхăн ун айĕнче, хĕлле хӳтĕ, çуркунне уçă, кĕркунне лăпкă.

Çуркунне çӳллĕ те лаштра йăмра айĕнче ларама мĕн тери аван! Сарă тата симĕс кăчкăсем таврана ырă шăршă сараççĕ. Ку асамлă шăршă темле хаклă духирен те вăйлă. Кунтах пыл хурчĕсем сĕрлеççĕ, пыл пухаççĕ.

Йăмра…Ĕлĕк чăваш ялĕнче пушартан сыхланма йăмра нумай лартнă. Ку ырă йăлана халь те тытса пыраççĕ. Çырма-çатра çурса ан кайтăр тесе çулсерен аттепе йăмра лартатпăр. Асатте лартнă йăмрасем çырмара кашлаççĕ. Çуркунне вара кураксем сарлака туратсем çинче йăва çавăраççĕ, чĕпĕ кăлараççĕ.

Ах, йăмра, йăмра, кил умĕнчи йăмра. Çак йăмрана та ман асаттех лартнă иккен. Вăл, ăста платник пулнă май, кӳршĕсемпе тăванĕсем валли йăмраран валашкасем, вĕллесем тунă. Çулсерен шăнкăрчсем çĕнĕ вĕллесене йышăнаççĕ, пире савăк юррисемпе савăнтараççĕ. Халĕ ял çыннисем çамрăк та сĕткенлĕ, çемçе туратсене выльăх-чĕрлĕх валли хатĕрлеççĕ. Хĕлле пĕчĕк путексем кун пек техĕмлĕ апата юратсах кăшлаççĕ.

Малалла

Вичкĕн сисĕмлĕ, анлă ытамлă

пирĕн чун ма хытать-ши часах?

Ĕмĕт пысăкчĕ — çĕтнĕ вăл, тарнă;

туйăм тулăхчĕ — кайнă чакса.

Тухас çук-мĕн чăна пирĕн ĕмĕт,

ĕненес шанчăк ĕнтĕ сӳнет.

Кăмăл ирĕкĕпе туйăм сĕмĕ

кам пĕлмест пĕр-пĕрне кирлине?

Тем çитместчĕ ялан, тем çитместчĕ,

эп хама лăпкă, сапăр туйман,

ĕнтĕ ак ăнтăлу эсремечĕ

такăнса кăлт! çеç ӳкрĕ, айван.

Вăй та пурччĕ, илем те... Тасалăх

çухалманччĕ, халь те çухалман.

Çав тери эп хаяр-и, усал-и,

мĕншĕн тек кирлĕ мар никама?

Пархатарлăччĕ ман ĕмĕт-шухăш,

ĕмĕт-туйăмăм — çутă, ĕлккен.

Ĕнтĕ халь аплах мар, чунăм — чухăн.

...Чăнахах ватăлатпăр иккен.