Электронлă вулавăш

Ăçта кăна çитмерĕç, мĕнле кăна кантура кĕрсе тухмарĕç, мĕн чухлĕ пуçлăх куçĕнчен пăхмарĕç-ши Кушковсем хăйсем, икĕ ватă çын, Шурçеремре виçĕ çуллăха тара илнĕ кил-çурта саккунлă майпа çирĕплетес ыйтупа. Мăнкаса, райцентра, Шупашкара хутларĕç, тĕрлĕ хут пуçтарчĕç. Пĕр кантуртан теприне хăваласа тăна илчĕç мĕскĕн этем çине хура пирĕштилле çӳлтен пăхакан сĕмсĕр тӳресем. Çитменнине Филимонов учитель тахçан лартнă çурт-йĕрпе пахчи халиччен сывлăшра çакăнса тăнă тейĕн. Ăна Хусанта пурăнакан Клим Филимонов харпăрлăхĕ туса çирĕплетесси сиксе тухрĕ. Ирĕксĕрех яла чĕнме тиврĕ Клим Захаровича. Çăмăл машина тытса район центрĕнчен çĕр йĕркелӳçĕне лартса килчĕç, лешĕ анкарти лаптăкне виçкелесе тухрĕ, кил-çуртăн техника паспортне çырса пачĕ. Çак ĕçшĕн те, палатăра регистраци тунăшăн та сахал мар тӳлеме тиврĕ Филимонов учитель ывăлĕн. Кушковсен Шупашкарта çӳремелли нумай пулчĕ. Хăйсем мĕнле хваттерсенче пурăннине, пенси укçи мĕн чухлĕ илнине справка çыртарса, пичет пустарса çирĕплетме тиврĕ. Аранах хатĕрлесе çитерчĕç тивĕçлĕ хутсене. Юрать-ха Финоген Иванович кашни утăмрах пулăшма ӳркенмерĕ. Хăйĕн кӳмеллĕ мотоциклĕпе миçе хутчен илсе кайса килмерĕ-ши Çумккана Мăнкаса, район центрне. Пĕрле çӳренĕ май тата çывăхрах паллашрĕ Кушков Шурçеремри Финоген-Еххимпе.

Пĕррехинче, район центрĕнчен ялалла таврăннă чухне, хĕрсе кайнă мотора сивĕтмелле тесе Шурçерем çывăхĕнчи уйра чарчĕ "ИЖ" маркăллă кивĕ мотоциклне. Çул айккинче çеремлĕ тĕмеске çине ларчĕç. Еххим кукăр чăпăклă чĕлĕмне табак тултарчĕ, васкамасăр ĕмме пуçларĕ.

— Ĕненетĕн-и, Çумкка тусăм, çак вырăнтан иртнĕ чухне темшĕн-çке пĕтĕм пурнăçăм куç умне тухса тăрать, — ушкăн-ушкăн кăвак сĕрĕм кăларса шухăшлăн калаçать Еххим. —Куратăн-и, çатма пек тикĕс пирĕн уй. Пиллĕк-улттăрах çакăнта çурлапа тырă вырма тухнă эпĕ. Кайран суха тунă, йĕтеме кĕлте турттарнă. Сана, Çумкка, тĕп-тĕрĕс калатăп, çĕр хĕрĕх сакăр гектар кунта. Пирĕн Шурçерем колхозĕн тыр-пул акмалли пĕтĕм çĕрĕ çакăнта пулнă. Лерелле, ял леш енче, йăлтах çырма-çатра, тăвайкки. Кунта сăмала тĕслĕ хура тăпра. Салтакран таврăнсан тракториста вĕреннĕ эп. Суха кассине темĕн тарăнăш антарсан та тăм е арман тăпри тухмастчĕ. Çавăнпа тырри те ăнăçнă. Гектартан аллă центнер таран пуçтарса кĕртнĕ эпир. Кунтах, ак, çак тĕлтен тытăнса, сухаçăсен ăмăртăвне ирттересси йăлараччĕ. Эпĕ район чемпионĕн хăмач хăйăвне çакса курнă, хаклă парне илнĕ. Республикăри ăмăртăва та кайнăччĕ пĕрре. Юрĕ, чапа тухаймарăм унта, виççĕмĕш премипе çырлахрăм.

Машина-трактор станцине пĕтерсен пирĕн колхоза пĕр трактор çеç панăччĕ. ДТ-54 текеннине. Эпĕ унпа вăтăр çул ытла ĕçленĕ. Юсаса йĕркеллĕ пăхса тăнă та çĕнĕ пекехчĕ. Шел, марки кивелнĕ, моторĕ вăйсăр тесе тимĕр-тăмăра ăсатрĕç. Ăна автогенпа касса вакланă чухне куççуль тухнăччĕ, — халĕ те çав ӳкерчĕке аса илсе куçĕсене шăлкаларĕ Финоген Иванович. — Çаплах, пĕр трактор кăначчĕ пирĕн колхозăн. Кайран тата икĕ трактор туянтăмăр. Ывăлăмсем иккĕшĕ те ачаллах тракторпа ĕçленĕ. Шел, ашшĕ пек ăмăртура çĕнтерсе преми илсе кураймарĕç.

Халь никама та кирлĕ мар çак уй, çак Шурçерем çĕрĕ. Инкекĕ колхозсене пысăклатсанах пуçланчĕ. Тракторсене, ытти техникăна Мăнкаса илсе кайрĕç, çамрăк механизаторсене унта куçарчĕç. Чул çуртсене. Мана пенсие кăларчĕç. Çапла майпа хуçасăр тăрса юлчĕ Шурçерем уйĕ. Калама намăс та, Çумкка тусăм, çак пĕтĕм уй-хир, ял хĕрринчен пуçласа вăрман патне çитичченех, миçе çул пушă выртать-ши? Малтанхи тапхăрта Мăнкасран тракторсемпе килсе сухалатчĕç, акатчĕç, кайран комбайнпа выратчĕç. Тирпейĕ сахалччĕ ĕнтĕ. Юлашкинчен акса çитĕнтернĕ тырра та пухса кĕртеймерĕç, юр айне хăварчĕç. Халь пилĕк çул ĕнтĕ сухаçă ури пусман кунта. Пăхса çӳреме мар, иртсе çӳреме хăрушă! Кĕркунне хыт-хура кашласа ларать. Курăкĕ те никама кирлĕ мар. Ферма выльăх-чĕрлĕхне илсе кайнă пирĕн витесенчен, ял кĕтĕвĕ пĕчĕкленсе юлнă.

Çакна каламаллаччĕ-ха сана, Çумкка, — хута кĕме тилмĕрнĕн пăхрĕ Финоген Иванович. — Эсĕ районти кантурсенче хăв ĕçпе черет тăрса асапланнă вăхăтра эпĕ те унта-кунта кĕрсе тухма ĕлкĕртĕм. Малтанах аш-какай комбинатне çул тытрăм. Пĕтĕмпех пĕтсе ларнăччĕ вăл, панкрута тухнăччĕ, рабочисене салатса янăччĕ. Пĕлтĕр пĕр çĕнĕ пуян сутăн илнĕ ăна. Аякран килнĕскер. Çумкка ăна-кăна чухлаканскер иккен. Çĕнĕрен вăй илнĕ хайхи комбинат. Хуçи, Фурсов хушаматлă тутарла чăваш, хăй кăтартса çӳрерĕ цехсем тăрăх. Пур çĕрте те автомат. Сакăр йышши кăлпасси кăлараççĕ, ăна Шупашкара, Чулхулана ăсатаççĕ. Паллах, вырăнти халăх та хĕпĕртесех туянать. Комбинатăн пысăк чăрмавĕ: выльăх-чĕрлĕх туянасси. Çак шухăш çуралчĕ ман ватă пуçăмра, ăна Сабирова староста ырларĕ. Мĕншĕн-ха пирĕн Шурçеремре районти аш-какай комбиначĕн хушма хуçалăхне, филиал текеннине, йĕркелес мар? Сысна, ĕне-выльăх ĕрчететпĕр. Уй-хирĕ, тархасшăн, куçпа виçейми. Йĕркипе каласа патăм çакна хайхи Фурсова, Сергей Степановича. Питĕ тимлĕ итлерĕ мана, пулăшуçине чĕнсе илчĕ. Темĕн шутларĕ çыра-çыра. Ăшă кăмăлпа ăсатса ячĕ, питĕ кирлĕ ыйтăва район пуçлăхĕсемпе канашласа халех татса парассине шантарчĕ. Пĕлсех тăратăп, çак хыпара пĕлтерсен савăнать ĕнтĕ Ольга Ивановна, пирĕн староста. Иккĕн пуçаратпăр-çке çĕнĕ ĕçе. Шансах тăр, Семен Яковлевич, Фурсов пирĕн майлă тăрсан эпир те, ватă салтаксем, ун çарне куçăпăр.

— Тĕлĕнтеретĕн эс, Финоген Иванович! Питĕ хытă тĕлĕнтеретĕн, Еххим тусăм! — юнашар ларакан патвар этеме ыталарĕ Кушков. — Эппин, çав тери чаплă ĕç пуçланать-çке Шурçĕремре. Ял çĕнелессе, çĕр çĕнелессе, халăх пурнăçĕ çĕнелессе ĕненĕпĕр! Шанăç пуррисем телейлĕ теççĕ.

Ури çăмăл пулчĕ Финоген Ивановичăн. Улькапа иккĕшĕ малтан калаçса хунă пекех, "Аш-какай комбиначĕ" текен акционерсен уçă обществин президенчĕ Сергей Степанович Фурсов Шурçереме килсе çитрĕ. Каллех халăха пухăва пуçтарчĕç. Правлени çурчĕ умĕнчи çăра çеремлĕ лаптăка тĕпрен илсен пенси çулĕ çитнĕ ватăсем кăшăлах пухăнса тăчĕç. Президиум сĕтелĕ вырăнне йышăнчĕ Фурсовăн çăмăл машини. Йăлтăркка сăрăллă капот çине саркаласа хучĕç тивĕçлĕ хутсене, кĕскен те ĕçлĕн калаçрĕ Фурсов:

— Йышăнатăп, енчен те сирĕн ялти хисеплĕ Иванов ман офиса пырса кĕмен, мана çĕнĕ ĕç пуçарма ӳкĕтлемен пулсан çывăхрах çакăн пек çăтмах пуррине пĕлмен пулăттăм, — лĕпкине çутатмаллах сайралнă сарă çӳçне каялла шăлса якатрĕ вăл. — Тавах сире, Финоген Иванович. Сабирова старостăна та тав тăватăп. Сирĕнпе, ĕçчен халăхпа, питĕ пысăк ĕç пуçаратпăр. Акă, пирĕн экономист пурне те шутласа хунă. Хушма хуçалăхăн çĕр лаптăкĕ пире выльăх апачĕ ытлă-çитлĕн хатĕрлеме, çуллен тăват çĕр центнер аш-какай туса илме май парать. Таса тупăш миллион тенкĕрен кая пулмасть. Çапла вара ял çыннисен пурнăçне лайăхлатма, инфраструктурăна вăйлатма май килтерĕпĕр. Çавăн пек план пирĕн. Яла юхăнтарма, атте-анне парнелесе хăварнă çĕре хисепрен кăларма юрамасть. Тĕрĕс калатăп-и?

— Тĕрĕс пулмасăр! Питĕ тĕрĕс! — умлăн-хыçлăн сасă пачĕç темиçен. — Ытла та ăслă калатăр, ытла та ăслă!

— Эп агитатор мар, бизнес çынни эп, — халăх хăйне ĕненни хавхалантарчĕ ĕнтĕ Фурсова. — Мухтанмастăп, çапах та хупăнса ларнă аш-какай комбинатне ура çине тăратрăмăр пулсан, шантарсах калатăп сире, Шурçеремри хушма хуçалăх та тупăшлă предприяти пулĕ. Ăна йĕркелемĕлли хутсене çӳлти органсем çирĕплетнĕ. Шурçерем ялĕ малашне пирĕн акционер обществин уйрăлми пайĕ шутланать. Эсир, çак ялта пурăнакансем, çĕнĕ агрофирма акционерĕсем пулатăр. Çывăх вăхăтрах устава çирĕплетсен тивĕçлĕ акцисене алла илетĕр. Пурте пирĕн харпăрлăх. Пурте сирĕн алăра. Юрать-и çакăн пек çул çине тăма?

— Юрать, юрать! Килĕшетпĕр!

— Сăмах вăл сăмах çеç. Кунта пуху алă çĕклесе йышăнни кирлĕ, — асăрхаттарчĕ Фурсов. — Çавăнпа, Ольга Ивановна, ял старости тата пуху пуçлăхĕ пулса икĕ сĕнӳшĕн сасăлаттарăр. Кам майлă, кам хирĕç — шута илмелле. Ку ĕçе кама шанатăр?

— Кушкова хушăпăр. Тӳрĕ çын вăл, — терĕç темиçен те.

Икĕ сĕнĕве те пĕр саслăн татса пачĕç Шурçеремсем. Хăйсен ялне "Апат-çимĕç комбиначĕ" акционер обществине кĕртме, ял çĕрне ун аллине пама килĕшрĕç.

— Çак самантран пĕрле ĕçлеме тытăнатпăр! — татăклăн пĕлтерчĕ çĕнĕ хуçа. — Ыранах виçĕ трактор килет, пĕтĕм çĕр лаптăкне сухаласа акăпăр. Строительсен бригади сысна ĕрчетмелли, вăкăр самăртмалли витесене йĕркене кĕртме пуçлать. Сирĕн енчен çакăн пек пулăшу кирлĕ: трактористсемпе строительсене хваттерпе тивĕçтермелле, техника паркне хураллакан çын уйăрмалла. Хваттере яракансене те, хуралçăна та ĕç укçи тӳлетпĕр. Хам енчен хуралçă пулма Финоген Ивановича сĕнес тетĕп. Хирĕç мар-и?

— Ĕçлетĕрех! Еххиме шанатпăр эпир. Тепĕр тесен ку ырă ĕçе вăл пуçарса ячĕ вĕт.

Пĕччен пурăнакан виçĕ кинемей патне хваттере яма палăртрĕç, лешсем хăйсемех апат пĕçерсе çитерме пулчĕç.

— Сергей Степанович, ман пĕр-ик сăмах пур, — президентăн çăмăл машини патнелле хиркеленсе тухрĕ Финоген-Еххим.

— Ирĕк парăр калаçма?

— Тархасшăн. Тимлĕн итлетĕп.

— Нимрен малтан сире, Сергей Степанович, пирĕн нушаллă пурнăçа ăнланакан пуçлăха, ял халăхĕ ячĕпе тав тăвас килет. Ку пĕрре. Иккĕмĕшĕ — çĕнĕ ĕçре ăнăçу сунатпăр. Эпир, ватлăха уямасăрах, пурте сире пулăшма хатĕр. Паянхи кун пирĕн пĕчĕк ял çĕнĕрен чĕрĕлме пуçларĕ, эппин, атьсемĕр, манар мар çак куна — çу уйăхĕн 20-мĕшне.

Алă çупсах ырларĕç Финоген Иванов сăмахне.

Нихçанхинчен те анлăрах сарăлчĕ кăçал Шурçерем тĕлĕнче Сăр юхан шывĕн ейĕвĕ. Пăр тапраннă хыççăн капланса тулчĕ те çыранран тухрĕ, улăха, пулăçсен пĕчĕк çурчĕсене çурхи шыв айне турĕ. Икĕ эрне тинĕс евĕр хумханса выртсан темĕнле тарăхупа иртĕннĕ кăмăлне улăштарчĕ Сăр шывĕ, каллех çыран айнелле хĕсĕнчĕ, тӳлеккĕн хумханма пуçларĕ. Тĕлĕнмелле капăр çав вăхăтра Сăр айлăмĕ! Тĕл-тĕл курăк симĕсленнĕ улăха такам, Улăп пек хăватлăскер, тĕкĕр ванчăкĕ тăкса çӳренĕ тейĕн. Ăçта пăхнă унта кӳлленчĕк йăлтăртатать. Пĕчĕк кӳлĕ вĕçе-вĕçĕнех. Пысăкраххисем те. Шывĕ хĕвел хĕртсе тăнăран ăшă унта. Каялла чакакан ейӳрен çухалса юлнă пулă çатăлтатса вылять. Çамрăк хурăн вулли майлă пысăк пулăсене тăвăр ĕнтĕ кӳлленчĕкре. Кам та пулин çăласса кĕтсе çăварĕсене карса выртаççĕ вĕсем. Ку вăхăтра Шурçеремрен ватти-вĕттипех хăпса килеççĕ ейӳ шывĕ илнĕ айлăма. Сĕтĕреççĕ те сĕтĕреççĕ янтă пулла.