Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Ача пекех çурхи шыв-çур,

Чĕлхи часах ун уçăлмасть.

Амаçури — сив чунлă юр —

Ăна ир-каç сăмах памасть.

Çуркуннене епле пӳлен!

Вăл каччă пек хĕрӳ, хавас.

Шыв калаçма пуçлать хуллен,

Юхать пит меллĕн шăнкăр сас.

Иртет-и кун, чĕлхи хĕрсессĕн

Пуçлать хăюллăн çухăрма,

Çил-тăвăла асилтереслĕн

Сасси каять пин çухрăма.

Пуçа пĕр шухăш çавăрать.

Вăл — чи пахи те чи таси —

Кĕрлесчĕ манăн сăвăра

Хăватлă çуркунне сасси.

Йышпа пĕрле ĕçе тăрса

Кĕпе пăрмалăх тарласан,

Аван-çке сăнама:

Уяври пек çынсем хавас;

Хивре сăмах,

Янравлă сас

Хĕрет ĕç ăннă май.

Чунсем — ĕнернĕ пĕр кĕсле,

Пĕр çемĕ евĕр килĕшӳ.

Кĕç пуçланать хĕрӳллĕ шӳт

Выля-кула, кӳренмесле.

Уй-хир çынни, мĕн каласси,

Каймасть сăмахшăн кивçене.

Пĕр такăнмасăр шӳт ăси

Чупать вара енчен енне.

Итле кăна, —

Кашни сăмахĕ —

Чăваш чĕлхин сӳнми ахахĕ.

Пĕлетĕп халĕ пĕр меслет эп:

Сăмах çитмест-и сăвăра,

Е уксахлать йĕрке, вара

Хире тухса йышпа ĕçлетĕп.

е Тулай чăвашĕсем уçнă «тĕлĕнтермĕшсем» çинчен

Эпир — тулай чăвашĕсем — Чăваш Республикине хамăрăн иккĕмĕш тăван çĕршыв вырăнне хуратпăр. Çакна пула унта сайра хутра пулсан та çитсе курма тăрăшатпăр, тăван халăхăн культурипе таччăн паллашма ĕмĕтленетпĕр. Чăваш Енри сывлăш та, çутçанталăк та чăвашла пек туйăнать. Вырăнта пурăнакан чăвашсенчен чылайăшĕ хăйсен шĕкĕр хулине «Чябаксар» теççĕ, эпир ăна хисеплесе «Шупашкар» тетпĕр. «Чябаксар» тени тăрăхланă пек е чăваш хăйне хисеплемесĕр калаçнă пек илтĕнет пирĕншĕн. Мĕншĕн тесен кунта чăн Чăвашлах пурăнмалла пек. Çĕр планета çинчи пĕртен-пĕр çĕр-çке вăл тĕнчери чăвашсемшĕн! Кунта чăваш чĕлхи янăравлăн янăрамалла, çак çĕр çинче чăваш культурин, сăмахлăхĕн çăлкуçĕсем иксĕлми тапса тăмалла. Çавна пула Чăваш тăрăхне çитсе курма ĕмĕтленмен чăваш тĕнчере çук та пуль.

Эпир те икĕ юлташ кăçалхи октябрьте ирпе Пушкăрт Республикинчен тухса каçпа Чăваш Республикине çитсе ӳкрĕмĕр. Тĕттĕмленчĕ. Кĕрхи вĕтĕ çумăр çунине пула тавралăха курса пулмасть. Çакăн пек çанталăкра ху ăçта пынине çул хĕрринчи çул паллисенчен çеç тавçăрса илеетĕн. Пушкăрт тата Тутар республикисем витĕр пынă чухне çул хĕрринчи ял-хула, çырмасен ячĕсене пушкăртла-тутарла тата вырăсла çырса пĕлтеретчĕç пулсан, Чăваш Енре вырăсла çеç çырни курăна пуçларĕ. Чăваш сăмахĕсем çул хĕрринчи банерсем çинче те, çул паллисем çинче те курăнмарĕç. Çакă питĕ тĕлĕнтерчĕ. Эпир, тулай чăвашĕсем, Чăваш Енре тухса тăракан чăвашла хаçат-журнал тăрăх кунти ял-хула ячĕсене чăвашла çеç пĕлетпĕр, вырăсла ячĕсене пĕлместпĕр. Çакна пула вырăсла çеç палăртнă ятсене вуланипе хамăр ăçта пынине турех тавçăрса та илеймерĕмĕр...

Малалла

А. Блока

Çутăсăр кунра

Кантăк — палăрать;

Çук пек — çутăра:

Çутă çеç ярать, —

Çутă кăтартса

Кăтартмасть хăйне...

Ах, çапла тусам

Эс Поэт ĕçне!

Ак, туссем, пĕрле ларатпăр,

Кĕр-кĕрлетпĕр пĕр йышра.

Миттапа пĕрле туятпăр

Пĕр килти пек хамăра.

Çĕнчĕ йăлт Ваçлей пиччемĕр,

Иртнĕ — манăçми хĕн-хур.

Ĕнтĕ халĕ, тăвансемĕр,

Унăн Премийĕ те пур.

Çук, чиновниксем памаççĕ

Çакăн евĕр премине,

Вăрттăн валеçсе лармаççĕ,

Вăрăсем пек, пĕр-пĕрне.

Вăл, Митта Парни, пуçланнă

Сăвăçăмăр чĕринче,

Çирĕпленнĕ те туптаннă

Унăн хĕнлĕ шăпинче.

Çав Парне, поэт Халалĕ,

Çĕкленет уйран-хиртен,

Çутатса тăрать вăл халĕ,

Чăн та, халăх чунĕнчен.

Чăн шайпа ав «преми» тетпĕр,

Çук, виçместпĕр цифрăпа, —

Ун сăваплăхне пĕлетпĕр,

Палăртатпăр — çав сумпа.

Тивĕçлĕ-ши хам теейĕп

Эп Миттамăр премине?

Мĕнлерех тивĕçтерейĕп

Юхма енĕн шанăçне?

Чăнлăх, Тӳрĕлĕх вăй патăр

Мĕн тумаллине тума!

Кашниех халь тăрăшатпăр

Пурнăçа çапла курма.

Ĕç-тертпе кăшт ырнă куçăм

Малалла

Ак юрă. Е пĕччен, е иккĕн-виççĕн,

Е вуннăн-çирĕмĕн ăна юрлатпăр.

Вăл — пĕлĕт мар, хир мар, вăл космос мар.

Вăл — сакăр çаврăм. Вăхăчĕ те унăн

Юрлас пулсан кăшт çеç — сехетĕн пайĕ:

Ун чĕрĕкĕн çурри те пулас çук.

Анчах эп унăн виçине пĕлместĕп.

Хиртен вăл анлă. Вăл — халь пурнакан —

Мĕльюнлă халăхран та анлăрах:

Унра — ăна пĕрремĕш хут юрланă

Этем çеç мар,— мĕнпур историре

Хальччен юрланă пĕтĕм çын. Кашнийĕ.

Кашнийĕн туйăмĕ, — çак тĕнчере курни:

Тахçан такамшăн ялтăранă çăлтăр,

Тата — кайран — юлашки хут такамшăн

Хĕрелнĕ шуçăм... Çакă юрăра —

Пĕр пĕтĕмлĕ пĕр халăх: пуррисем,

Тахçан пур пулнисем, пулассисем,

Тӳпе те Çĕр... Мĕн евĕр Вилĕмсĕрлĕх!

Мĕй евĕр — Вĕçсĕрлĕх. Мĕн евĕр — Анлăлăх.

Çапла вăл, — «пĕчĕк юрă». Ак ăна

Хуллен пĕччен эс юрлама пуçлатăн,

Ним шутламасăр... Ху çав самантра

Ун пĕчĕк «вăхăчĕн» ăшне кĕрӳçĕн

Кĕретĕн — ун мĕн пур Вĕçсĕрлĕхне.

Эс халь — унра. Кайран — ăна юрлаймăн,

Çур ĕмĕртен-и пулĕ ку, ыран-и, —

Малалла

Атăл тăрăх анатран

Хăпарать буксир.

Шупашкар енчи сăртран

Саламлать ăна çут ир,

Мухтаса калать: маттур,

Ыр сунатăп ĕçчене;

Йывăр пулĕ пĕччене,

Турт, вăю туртмалăх пур.

Эс ан парăн тăвăла,

Хум çине хум сир...

Атăл тăрăх тăвалла

Ак иртет буксир.

Пурнăçра, шутлатăп эп,

Йывăр пултăр лав.

Кам туртать — çавна хисеп,

Чыс ăна, мухтав.

Пограничник дозорка çинчи кашни йывăçа, кашни чула, лупашкана, тĕмескене пĕлет. Акă, паян наряда Терентьевпа иксĕмĕр тухрăмăр. Ансăр сукмакпа пыратпăр. Пирĕн умра, çилпе хуллен чăштăртатса, икĕ юплĕ хурăн ларать. Ун çывăхĕнчи тĕме çине шăпчăк йăва тунă. Унтан инçех те мар пĕр лупашка. Ун варринче икĕ шурă чул. Çумăр чухне, урана ытла йĕпетес мар тесен, çав чулсем çине пусса каçмалла. Лупашка икĕ енĕпе те тем çӳлĕш серте ӳсет. Вĕсенчен пыл шăрши кĕрет. Çакăнтан çирĕм пусăмра çамрăк хырсем, чăрăшсем ӳсеççĕ. Унтан вара сĕм вăрман пуçланать. Вăрманта та кашни йывăç паллă, хăш тĕлте мĕнле кăмпа ӳснине, мĕнле çырла пиçнине те пĕлетĕн. Кунта эпир куçа хупса утас пулсассăн та аташмастпăр.

Терентьев çӳлĕ пӳллĕ, патвар пограничник. Куçĕсем ун кăвак. Вăл купăс калама юратать, стена хаçачĕн редакторĕ. Лайăх ташлать. Пограничник службине чĕререн юратать. Хамăр Тăван çĕршыва, тăван колхоза, тăван ялйыша чикĕре тăрса сыхлама тивĕç илнĕшĕн савăнать.

Эпир наряда тухнă чухне çурçĕр иртни пĕр сехетчĕ. Халĕ ĕнтĕ икĕ сехет иртрĕ иккен: фосфорланă сехет стрелкисем çакна аванах кăтартаççĕ. Эпир сĕм тĕттĕм вăрманта. Кунта тискер кайăксем те пулма пултараççĕ. Пĕлтĕр упа та курнă. Пăлансене кашни кун, кашни каç курма пулать. Çитменнине тата виçĕмçул вăрман кушакĕ те тытнă. Çак кушак пограничниксене чиперех ирттерсе ячĕ, тет, йывăç тăрринчен пăхса кăна юлчĕ, тет. Кайран вара йĕрлесе пырать, тет. Пограничниксем ăна персе вĕлернĕ. Кунсăр пуçне кунта чикĕ пăсакансем те çӳреме пултараççĕ...

Малалла

Атăла-аттене юррăма кĕртеймерĕм,

Митталла, Çеçпĕлле сăнама пĕлеймерĕм,

Суйламанччĕ те-ха урăх аслă шыва!..

Сассине те пулин кĕртеесчĕ сăвва,

(Атăл хумĕ пирки халь çакна эп калатăп);

Кĕрлевне-шăплăхне, тен, халь çеç ăнкаратăп,

Ача чух, аттене тăнласа маннă пек,

Йăлт мансассăн, кайран çĕнĕрен илтнĕ пек.

Ак вăл Атăл сасси... Инçетрен пуçланать вăл,

Ерипен çывхарса каçсерен йыхăрать вăл,

Кăтăр-кăтăр туса вăратать шухăша,

Пилĕпе ӳпкевне хăварать ман ăша:

«Ман саспа кĕрлесе ав мана эс илтместĕн!

Сан чĕрӳ — ман тымар, — тен, эс ху та сисместĕн:

Манăн хум сас ярса тивмен мар минтерне,

Кĕмен мар сан аннӳн тахçанхи юррине, —

Ак ас ил-ха эппин: вăрçăн виççĕмĕш çулĕ,

Сан аннӳ инçетрен чĕрипе туйнă пулĕ:

Эп çĕр урлă мĕн пур чун-чĕме тапратса

Пулнă — пĕрлĕх палли! Пĕр вăя пуçтарса

Чĕррипе виллине пĕр асра пĕрлештернĕ,

Хурлăхпа шанчăка кашнинех тивĕçтернĕ

Çакă çĕр пек тӳсме, сив тӳпе пек тӳсме,

Чуншăн — панă çĕклем: çĕкленме те ӳсме!

Сас ярса хальчченех минтерне эп тиветĕп,

Малалла

Сив куç — этем хакне курмасть.

Ăна савсан кăна туятпăр,

куçра, сăн çутинче куратпăр.

Çын юратусăр уçăлмасть.

Çав хак вăл — вăрттăнлăх иккен.

Çиçет вăл эс çынна шансассăн,

хăв çутуна та чармасассăн, —

ик çутăн çулĕ пек — ик ен.

Паллах, дидактика пек — ку.

Çапла та... Кирлĕ-тĕр-ха çавă.

Çын хакĕн вĕçсĕр ялтăравĕ!..

— Сан умăнта ак икĕ куç...