Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

1

Çил вĕрсессĕн пыл сапаççĕ

Шупашкарăн çăкисем.

Çанăсем çинче ялтраççĕ

пылăн çутă пĕрчисем.

Хĕм сапса çуна пуçларĕç

георгинăн тĕмĕсем.

Ирĕклĕн, вĕрин ялтрарĕç

тутăхнă решеткесем.

Хĕрлĕ çутă илĕртӳллĕн

çĕкленсе, çиçсе куçать —

вăл питсем çинче ир кӳлĕм

йăмăх евĕр палăрать.

Сăвăра Митта ырланă

астрăсем епле таса!

Лĕпĕшсем çинче куран-и

çакăн пек кĕрен тусан?

2

Çак тĕмсен вĕри тымарĕ

тăпрара çуралнине

пирĕн сăвăç кураймарĕ —

инçетреччĕ ун чухне.

Кун-çулне кунтах ирттернĕ

çынсенчен те маларах

вăл художник пек тинкернĕ

вĕсене ыр сăвăра.

Тивĕçмерĕ — курăймарăм

унăн юлашки çулне.

Çĕпĕр хулинче сăнарăм

эп некролог кĕтесне.

Тусĕсем ăна пытарчĕç,

курчĕç унăн шур сăнне.

Пуйăссем çеç кăшкăратчĕç

маншăн вĕçсĕр ун чухне.

3

Шупашкар ума тухсассăн

Малалла

Икçĕр çын таврăнман виççĕр киллĕ ялтан —

пӳрнепе шутласа çитереймен нихçан.

Кӳршĕрен — хам пĕлетĕп — тăват йĕкĕте

ăсатса янă пирĕн Ярук асатте.

Çамрăксем кĕр-кĕрлеç ĕçкĕре-çикĕре,

пуплеме пикенеç вăттисем кĕтесре.

Инçетрен таврăнман йăлтăр куçлă яшсем

аса килĕç ялан — асăра çĕклесен.

Çак пуплев ерипен çĕкленсе пынă май

эп çĕклетĕп хам та ерипен асăма.

Таврăнатăп киле — аслăрах пулнă пек,

ӳсерех панă пек, шутларах панă пек...

Çирĕпрех ун чухне сăввăмсен йĕркисем,

çынсене çывăхрах туйăнаççĕ вĕсем...

Юр ӳкет, юр çăватъ, хумханать ял çинче,

эп тăратăп вăрах мăн кусуй умĕнче.

Юр çăвать, шур юр витĕр шур юр ялтăрать,

ялăмра вуншар çутă çунни курăнать.

Кил ăшши, ачасен илĕртен сассисем

çĕкленеççĕ асра шутласа тăнăçем.

Кашни çутă манне ăшăтать кăмăла,

эпĕ хам ăшăрах, ачашрах пулмалла.

Эп ларатăп каллех мăн сĕтел хушшине —

çак ăшша эп кĕртетĕп кашни йĕркене.

Ак туянать пĕри алса.

Самант куç килчĕ хуралса.

Асилӳре — асап, инкек.

...Инçеччĕ вăрçăран кил енĕ.

Ална эс, кăкăр ачи пек,

Питех типтерлĕн пиеленĕ.

Кăвар пăта çапать суран,

Куçра — те ункă, те кĕлентĕр...

Салтак паекĕ юлманран

Ăша яманччĕ пĕр хĕлхем те.

Ах, çилĕ сивĕ, пăр ураллă.

Ăçта кĕрсе кăштах канас?

Асăрхамасть сана Канаш, —

Кантăкĕсем кӳтсе шуралнă.

Пасар та ларнă пасарса.

Сутас тесе салтак мĕн салтĕ?..

Суранлă ал шăнмасть ахаль те,

Çăва патне хăрах алса!

Чипер аппа, тавар туян.

Хакне-шывне... пĕр-ик паранкă,

Пĕçернине, хурса парсан та...

Çапла, çименччĕ-ха паян.

Аппа çине, эп хам хурланнăн,

Сасартăк пăхрăм тĕлĕнсе:

Ман алсапа питне хупланă,

Йĕрет вăл сассăр, чĕтренсе.

Унран камах ыйтмашкăн хăйĕ?

Эп сисрĕм хурлăх пуррине.

Аса илет пулех вăл хăйĕн

Фронтра пуç хунă мăшăрне.

Çак саманта епле чун манĕ?

Малалла

1947 çултан пуçласа Ç. Шăпчăк çичĕ çул хушши Хирпуçĕнче фельдшер пунктне ертсе пычĕ, халăх сывлăхне упрас тесе, чун-чĕререн тăрăшрĕ. Районта, медицина работникĕсем çителĕксĕр пулнă пирки, унăн пĕр вăхăтрах Пăваль ялĕнче тата Машавăш вăрман участокĕнче ĕçлеме тӳр килнĕ.

1952 çулта Çĕрпел ялĕнче библиотека уçăлчĕ. Кунта эпĕ, малтан пуçласах, пĕр улшăнмасăр, 33 çул хушши, заведующи пулса ĕçлерĕм. Çĕпритун Шăпчăк чи активлă вулакансенчен пĕриччĕ. Вăл вулакансене чăваш литератури мĕнле аталанса пыни çинчен каласа паратчĕ, хăйĕн сăввисене вулатчĕ, чăваш халăх юррисене юрласа кăтартма хавасчĕ. Вăл хутшăнсан, ялти чăваш туйĕсем тĕлĕнмелле савăнăçлă иртетчĕç. Шӳтлĕ юрă-такмаксем янăрататчĕ, ăста та сатур ташшисемпе чуна киллентеретчĕ.

Тавăрăннă хыççăн, Ç. Шăпчăк литература ĕçне тепĕр хут кӳлĕнме те хăтланса пăхрĕ. Самаях çырни çинчсн каласа паратчĕ, повеçсем те пичете хатĕр пулнă имĕш... Анчах... «Халăх тăшманĕн» произведенийĕсене ун чухне редакцисемпе издательство çывăхне те яман. Çĕпритун Шăпчăк ăшри çунтармăша йывăррăн чăтса ирттернĕ. Хăйĕн таса ятне тавăрасса кĕтсе илеймерĕ. Питĕ шел, писателĕн юлашки çулĕсенче çырнă хайлавĕсем упранайман. Пурнăçри йывăрлăхсемпе хавшанă сывлăхне пула, 1954 çулхи ноябрĕн 25-че Ç. Шăпчăк чĕри тапма чарăнчĕ, писатель вăхăтсăр çĕре кĕчĕ. Хурланса сывпуллашрĕ ял-йыш хăйĕн юратнă çыравçипе. Ăшă туйăмпа усрать унăн ятне ял-йыш. Çĕрпел ялĕн пĕр урамне Ç. Шăпчăк ятне хунă.

Малалла

Шăпах çав çул вуларăм эп сана.

Некролог айĕнчеччĕ сăввусем.

Çапла — уйрăлупа пĕрле кăна

Пулайрĕ тĕл пулу.

Хура ялав

Усса тăратчĕç пулĕ тусусем...

Пĕлеттĕм: пурнĕç эсĕ çырнисем,

Пĕлеттĕм: пурнĕç Парижпа Мускав,

Анчах эс ху, ялан çынна хăйне —

Ун сассине, ун ăшă аллине

Юратнăскер, — эс çук.

Сыв пул, пичче.

Нумай çулпа, тен, утăп çĕр çинче.

Сан сăввусен кĕрлевĕн йĕркине

Эп хăнăхăп — вĕсен çĕкленĕвне,

Пĕр хăйне евĕр сулăмне пĕлсе,

Пĕле эп пуçлăп — санăн аллусем

Калаçура епле çĕкленнине,

Епле куçса, епле туртăннине...

Сан куçусем епле вылянине

Пĕлме эп пуçлăп. Халĕ... — халь пĕрех —

Сыв пул. Сан аллусен хĕрӳлĕхне,

Вĕсен йывăрăшне, çирĕплĕхне

Пĕлме май килмĕ. Ку — ĕмĕрлĕхех.

1952–1957

Ӳпĕнтернĕ çунасен

ялтăран тупанĕсем

çиçнĕ пек — аса илсен —

арматура каштисем.

Эп вĕсем çине тăрса

çавăратăп патьене,

лумпалă хуллен пăрса

эп уçатăп ун люкне.

Кашласа бетон юхать,

тăкăнать вак чул кайран,

бетона лексе янрать

умлăн-хыçлăн аялтан.

Кондор-кайăк пек вĕçсе

каялла каять патьен.

Ăшă çил хуллен килсе

ачашлать мана питрен.

Çил вылять те çил кĕрлет,

кăшкăраççĕ «Шкодăсем».

Аялта, инçе, рет-рет —

бетонланă сăвайсем.

Инçетри таçти Неван

çыранне пăхса ларан

мăн сфинкссем пекех вĕсем —

бетонланă сăвайсем.

Çил кĕрлет те çил вылять...

Эй, сфинкссем, мĕнле сăмах

пытанса сирте ларать —

ак халь-халь янрассăнах?

Сăмах мар ку, ку мана

музыка пек туйăнать —

хум çапать, кана-кана

асамат çиçсе вылять.

Аялта хĕрсем ян-ян

кăшкăрни, МАЗсен сасси

çавăрать пуçа... Унтан

Малалла

Пĕлетĕп эп бетонăн сиввине,

цемент çил-тăманне те астăватăп,

илтетĕп халь те кран кăшкăрнине,

гудрон çунса ялтранине куратăп.

Шăпам кĕрлерĕ çакă кĕвĕпе.

Анчах ку тивĕç ним те мар, — пĕлетĕп:

кун-çулăмра пĕр вăхăт сирĕнпе

бетон çăрнăран мар эп халь пуплетĕп.

Этемлĕхĕн яланлăх шанчăкне

суя ĕненĕве куçарттармасăр

эсир упратăр çыннăн сăнарне,

çак аслă сăнара пăсма памасăр.

Çак тĕллеве палăртакан вăйсем

ман ĕçĕмре те пуррине сисетĕп.

Çак тĕреке хамра ӳстернĕçем

эп сирĕн аслă йышăра кĕретĕп.

Выç куç та пур-ха...

Халь те асăрхан:

Тăрмашать епле вăл, хыт кукар.

Пăчĕпе илесшĕн пурнăçран.

Чĕптĕмне те хăй парасшăн мар.

Пурччĕ тусăм.

(Куçĕ вăр-çавра.

Ĕмĕчĕ çĕклет чун çунатне.)

Пурнăçшăн пуç хучĕ вăрçăра.

Нимĕн те ыйтмарĕ хăй ятне.

Пур ман хал.

Пур манăн пархатар.

Туйнăран эп хамăн парăма,

Пурнăç, теп, мана нумай ан пар.

Вăйсăрри те пур-ха, пар ăна.

Кăмăлтан саратăп кăкăра.

Тав сăмахĕ пĕрререн пĕрре:

Аслă пурнăç, вилнĕ паттăра

Вилĕмсĕр эс турăн ĕмĕре.

Ĕçре алă хĕрнĕ вăхăтра

Савăнатăп, тусăмсем, чунтан,

Малашне вĕçен ракетăра

Выçă куçшăн вырăн çуккăран.

Нумай пулмасть, эпир тăватă тантăш тăван ялта тĕл пултăмăр. Тантăшсем: Тимук — банк управляющийĕ, Якур — прокурор, Çтаппан, — завод директорĕ, эпĕ — учитель.

Эпир революциччен икĕ çул малтан ялти шкултан тăватсăмăр пĕрле вĕренсе тухнăччĕ.

Вĕреннĕ чухне хĕвеланăç енче пысăк вăрçă пыратчĕ, çавăнпа çитĕннĕ арçынсем ун чухне ялта сахалччĕ.

Эпир, пĕчĕккĕ пулин те, ялта паллă çынсем шутланаттăмăр: салтак арăмĕсем пире упăшкисенчен илнĕ çырусене вулаттаратчĕç, упăшкисем патне çырусем çыртаратчĕç. Салтакран килнĕ çырусене вуласси пи рĕншĕн çыру çырассинчен те йывăртарахчĕ. Мĕншĕн тесен салтак арăмĕсем вулаттарма час-часах вырăсла çырусем илсе пыратчĕç. Вĕсене вырăсларан чăвашла куçарма аптăраттăмăр. Ун пек çырусене пуринчен ытла хамăрпа юнашар пурăнакан Укахви инке илсе пыратчĕ. Хăшпĕр чухне кĕнеке çинчи пек саспаллисемпе пичетленĕ çырусем те пулкалатчĕç.

— Килте чухне Карачăм алă пусма та пултараймастчĕ, халь, авă, вырăсла çеç çырать, чăвашла манчĕ те пулĕ, таврăнсан епле пурăнма пĕлĕпĕр-ши, — тесе кулянатчĕ вара Укахви инке.

Малалла

Аслă вăрçăра пулнă чăваш хĕрĕсене.

Каллех тухать-çке куç умне

Асран кайми пĕр çуркунне...

* * *

Пĕрремĕш хут çап-çамрăк çĕмĕрт

Тухсаччĕ яшлăх уявне.

Сип-симĕс тутăр, шурă çивĕт —

Çур панă малтанхи парне.

Асамлă юрату черечĕ,

Пăлхавлă тапхăр çитнĕрен

Кăшт çил вĕрсессĕн те чĕтретчĕ

Чун кĕнĕ пĕвĕ ирсерен.

Хăй телейне малтан хăй курнăн,

Пĕлес пекех хăй шăпине,

Чĕвен тăрса, вăл вĕрлĕк урлă

Пăхса илетчĕ çул çине.

Савас тенишĕн кăмăл уçă:

Саламлă шăршă саракан

Чечек çыххи, черченкĕ çулçă

Пама вăл хатĕрччĕ ялан.

Юратăва кĕте-кăте вăл

Хумханнă чух,

Кĕтмен çĕртен,

Пĕр ирхине тапранчĕ тăвăл, —

Ырри ан кĕт çак инкекрен.

Мĕнпур вăйран кĕрешрĕ йывăç,

Тармарĕ вăл карта çумне.

Пĕр тапрансан, пӳлмешкен йывăр

Вутпа çил çумăрĕн çулне.

Аçа шартлатрĕ,

Малалла