Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Тулли тулса, йывăрланса

Шырав ĕçне хатĕрленме —

Эс кирлĕ мар. Шăла çыртса

Шăнăрсене çирĕплетме,

Мĕн пур ӳт-пĕвĕме йăлтах

Пĕр сулăмпа тĕреклетме —

Мана эс кирлĕ мар. Кунта —

Эп хам кăна, ман вăй кăна.

Анчах ак халь, сан çутуна

Хамра туйса çӳренĕ чух, —

Хама пĕр хам çеç ăнланма,

Хама пĕр хам çеç упрама

Хавал та, пултару та çук.

Сан çутупа илемленсе

Вăйланнă çынсене аван

Пĕлетĕп эпĕ те. Вĕсем

Пулăшупа меслет ыйтман

Санран... Весемшĕн сан çуту —

Шыва ярсан медузăна

Тĕс кĕнĕ пек... Шăпах кăна —

Картне лармалăх... Айăп ту —

Анчах та калама ан чар.

Пĕлетĕп — маншăн та ют мар

Манра çĕкленекен таса

Çуту... Анчах тунсăхласа,

Хама хам тасатса хуллен

Хам ялтрама пуçлайиччен —

Вăл канăç параймасть чуна.

Сăн кӳчĕ сан çуту мана

Эп тунсăх саккунне юнра

Туйса ăнкарнă вăхăтра.

Вăл, тунсăх, маншăн ун чухне

Хам юнăмран, пур шăнăрсен

Малалла

Çуралтăн эс.

Телей курма-ши?

Тен, хурлăх акнă хытхура

Каçми хӳме пулса кармашĕ,

Пепкеçĕм, сан сăпку тавра?

Хĕн-асапран тăмасăр татăк

Тĕнче тискере куçкĕрет

(Сана валли, тен,)

Çĕнĕ тамăк —

Пĕр-пĕр Майданек хатĕрлет.

Паян та атом кăвасакĕ

Яппун çыннин тути çинче.

Кала, каллех çĕн Нагасаки

Курасшăн-и эс, çут тĕнче?

Ачам, тен, тăлăхăн-туратăн

Шăпипеле эс пĕртăван?

Эп шухăша путса тăратăп

Хам ĕмĕр тертлĕ пулнăран.

Çук-и вăй-хал сана çăлмалăх?

Куратăп эп:

Çак ирхине

Манпа пĕр харăс пĕтĕм халăх

Пăхать ача сăпки çине.

Кашни сĕнет кунçул çуначĕ

Тĕк ӳкерми вĕçме хастар.

Пĕр шухăшпа чунсем çуйаççĕ:

— Пепкеçĕм, эсĕ курмăн шар!

Çĕр тĕнĕлне тытасшăн çирĕп

Пухать вăй халăх вĕçĕмрен.

Вăл никама та памĕ ирĕк

Пушар чĕртмешкĕн çĕнĕрен.

Кур, кун каçа куç вĕçертмесĕр

Шевле ташлать сăпка çинче.

Малалла

Юр-çумăра сисет суран...

Пĕлет, тĕп-тĕрĕс хăямат...

Ни утпала халь, ни çуран

Чĕнмест мана военкомат.

Шăп уйăх вĕçĕнче пĕрре

Сывмар укçи килет кал-кал.

Çук, çырлахмасть кунпа чĕре,

Ку çеç — ман пурнăçшăн сахал.

Чунпа, юнпа та эп — хресчен,

Хура çĕрпе эп пĕртăван.

Хирте çанçурăм хĕриччен

Йышпа суха тăвасчĕ ман.

Вырасчĕ тырă.

Пĕр çĕре

Ăна пухсассăн кĕркунне,

Тулли те хĕмлĕ пĕрчĕре

Курасчĕ ĕмĕт çитнине.

Акса тăваймĕ çав тырпул

Вут çилĕ шалтăр хуçнă хул...

Сăмах тĕшши акасчĕ ман

Хастар çынсен чĕрисене.

Пĕлесчĕ — манăн вăрлахран

Телей калчи ӳсессине.

Ыйтассăм çук хам ĕçшĕн хак —

Пулас килет каллех салтак.

Ман юнăмри кашни тумлам

Çак ĕмĕтпе хĕрет паян.

Ахаль салтак кăна пулам —

Салтак малта пырать ялан.

1

Кирек мĕнле ĕçĕн те пуçламăшĕ пур. Ĕçчен сад ăстb Кĕркури Петров çинчен каласа парас тесе, эпир те малтан ĕçĕн пуçламăшне аса илĕпĕр.

Шухă чĕреллĕ Кĕркури сад ĕçне ачаранпа юратнă. Çавăнпах ĕнтĕ вĕсен килĕнчи сада ял-йышĕсем пурте мухтанă. Хĕрĕх тĕп ытла тĕрлĕ йышши улмуççи ӳснĕ вĕсен садĕнче. Тĕрлĕ йышши панулми çитĕннĕ, хăшне кăмăл тăватăн, çавна татса çи. Анчах канăçсăр чун-чĕре килти садпа кăна лăпланса ларайман. Унăн колхозра сад чĕртеc килнĕ. Килти пек пĕчĕк сад мар, пысăк сад, кашни çынна усă кӳрекен сад тăвас килнĕ.

1948 çул. Астăвакансемшĕн вăл вăхăт манăçа юлайvĕ. Иккĕмĕш тĕнче вăрçи юхăнтарнă хуçалăха ура çине тăратма çăмăл пулман. Кирек ăçта та ĕç вăйĕ çитменни сисĕннĕ, кашни утăмра йывăрлăхсем тĕл пулнă.

Пĕррехинче Кĕркури патне ялти учитель Григорий Иванович пырса ларчĕ. Йывăç-курăка, çутçанталăк ырлăхне, улма-çырлана юратаканскерсем, сад çинчен калаçса кайрĕç.

— Вăрçă çулĕсенчи шартлама сивĕре садсем нумай пĕтрĕç. Пасарсенче панулми тупса илме питĕ хĕн. Хамăр колхозра пысăкрах сад тăвасси çинчен тапратма вăхăт мар-ши, Кĕркури пичче? — терĕ учитель. Кĕркури савăнсах кайрĕ.

Малалла

1

Никам тути, никам чĕлхи те

ман пек калаймĕ сан ятна, —

çемçе те тикĕс, витĕр-витĕр

таса сассем тупса кăна —

тутан кашни хусканăвне те

пĕр тикĕс шутарса пырса,

чĕлхе-çăварăн ăшшине те

пĕр сивĕтсе, пĕр ăшăтса —

эп калăятăп çак ята...

Çапла, тен, суккăр çын тата:

чăр-чар чĕвĕлтетӳ илтсе

юрланă кайăка курасшăн,

ун пӳ-сине, тĕсне пĕлсе,

сас хăватне ăнланаясшăн

тутисене хускаткалать...

Эп тĕлĕк витĕр туртăнатăп,

ăнран кайса пăшăлтататăп —

хам та сисмесĕрех — çапла.

Мĕн пур ӳт-пĕвĕм ыратни те,

пур хускану та ман — йăлтах —

вăл — сан ятна чĕр сывлăш витĕр

тупса пăшăлтатма анчах!..

2

Сана юратнăшăн мăна

каçар эс. Калама ан чар.

Ман мар юратмалла сана,

сан ятупа ман чыспа мар

хама хам чыс та тĕс пама

ĕçлемелле. Сан çутупа

сан илемне тивĕç пулма

халтан яран çак тунсăхпа —

ман тунсăхпа мар сан енне

туртăнмалла-çĕкленмелле.

Малалла

Çапла, пĕлетĕп: ун чухне

ман тĕксĕм тупăк умĕнче

вĕсем те тăрĕç. Сан çине

хăйсем сисмесĕр — тайăлса

тинкерĕç — кĕрĕн вĕçĕнче

хуйăрланса та хуралса

тĕксĕмленен уçланкăри

çутта çухатнă пек — вĕсем

сасартăк туйĕç: çав вĕри

илем — шевле — çав çутă,

çав таса илем, манра сӳнсе

санра ялтра пуçланине.

Ун чух çеç вилĕп. Канăçа

ун чух хăварăп вĕсене.

Вара тинкер эс — эп сӳнсен —

ман питĕме. Вара ăнлан:

кĕрлевлĕ пурнăç вырăнне

мана вĕсем — унтан-кунтан

касса, сыпса, сутса, — аран

асаплă ĕмĕр панине.

Юлашки хут лачкам шӳсе,

йăлт çемçелсе, вĕриленсе

пĕр-ик сăмах — юлашки хут! —

каланă чух та — эп вĕсен

алли çине тĕршĕннине

ăнланăн эсĕ — ман çине,

шур маска пек хытса пырса

улшăнакан питĕм çине

çав кун юлашки хут пăхса.

Эп вилĕме аса илсен

вĕсем шанмаççĕ. Эс пĕлен:

пĕр уйăх пурăнăçăм ман

вĕсен пĕр ĕмĕрне тăрать.

Ку калаçу — вĕсемшĕн мар,

вĕсенни чухлĕ пурнăçа —

Малалла

Чарăнатăп уйра, ват юман умĕнче,

Çулçăсем сассине тăнлама пĕр кана.

Ыйтрĕ йывăç манран анлă

уй варринче:

— Мĕн çинчен шухăшлан,

Каласамччĕ мана?

Шăпланать çил ачи, шăпланать

ват юман,

Ыйту çеç хăлхара, пĕр ыйту кăсăклать,

Мĕн çинчен шухăшлан,

Мĕн çинчен шухăшлан?

Мĕн-ши чăн та паян ман чуна кастарать?

Мĕн çинчен шухăшлан? —

сар ыраш та ыйтать,

Çул тинкерчĕ куçран,

Шухăша ăнланса,

Эп илтмен сасăпа

Темле кайăк юрлать,

Халь тăнлатăп ăна,

Ачаллах — каçăхса...

Мĕн çинчен шухăшлан?

Пĕлтерсемччĕ мана?

Çак ыйту юрăлла юлĕ чун-чĕререх...

Çак çула, кайăка,

Çак лаштра юмана

Манмăп эп нихăçан,

Манмăп ĕмĕрĕпех...

Урăхла пурăнма эп пĕлместĕп —

Усалли те, ырри те хамрах!

Хушăран пулкалатăп çиллес те,

Çепĕç кăмăл çавах ытларах.

Ан çилленĕр мана усаллишĕн,

Хама хам çилленни те çитет,

Кулянмастăп кун-çул ăнманнишĕн,

Кашнинех-çке хăйне май тивлет.

Пурнăçа ачаран юрататăп,

Пур ырри, усалли çĕр çинче,

Ыррине ытларах эп куратăп,

Çавăнпа та паха ÇУТ ТĔНЧЕ!

Пуçана çĕнĕ хваттер «çума» чĕнчĕ. Кайрăм. Эпĕ çитнĕ çĕре ытти хăнасем сĕтел тавра ларса тухма та ĕлкĕрнĕ. Шавлаççĕ кăна. Алăк урати урлă ярса пусма ĕлкĕртĕм çеç, ман алла хут купăс тыттарса та ячĕç. Хĕрме ĕлкĕрнĕ халăха хут купăс сасси кана кирлĕ ĕнтĕ. Турткалашса тăмарăм, ура тапсах купăса тăсса ятăм. Эй, кайрĕ вара ташă тапранса. Кам мĕнле авкаланма-сикме пĕлет, çапла тăрăслаттарать. Ташă картине кĕмен çын юлмарĕ те пулмалла. Çамкана тар пĕрчисем тапса тухсан тин чарăнтăм выляма. Çурăм та лачкамах иккен. Кăштах сывлăш çавăрса илем-ха терĕм. Исленнĕ çан-çурăмпа тула тухма шиклентĕм. Пĕрре питĕ хытă шăнса пăсăлнăччĕ те... Çапла вара хваттертен тухма шутламарăм. Пӳлĕмсем тăрăх пăхкаласа çӳреме тытăнтăм. Çĕнĕ хваттере пăхмалла-çке. Залра — халăх. Кухньăна, çывăрмалли пӳлĕме çитрĕм, пур çĕрте те — çынсем. Кĕçех виç-тăват арçын пирус мăкăрлантарма тухрĕç.

«Тепĕр пӳлĕмĕ пушах-ши пуçанан?.. Тен, çавăнта сывлăш уçăрах?» Çак шухăшпа алăка тĕртрĕм те шала кĕнĕ-кĕмен сылтăм кĕтесре пысăк пӳ-силлĕ арçынпа пĕчĕкрех хĕрарăм ыталанса тăнине курах кайрăм. Самаях хĕрнĕскерсен сăн-пичĕсем пиçсе çитнĕ палан пек хĕм сапаççĕ. Чăпăрт! чăпăрт! чуп тăваççĕ. Хĕрӳленсе кайнăскерсем çын кĕнине те туймаççĕ, мăшлатаççĕ те эхлетеççĕ çеç. Çав териех выçса çитнĕ тейĕн — пĕр-пĕрне çăтса яма хатĕр.

Малалла

Шăпа, шăпа тесе калаççĕ.

Мĕскер ку — çакă ырату,

çак туртăну? Эп ирĕн-каçăн

хампа хам ирĕклĕ, тату

пурнайманни? Пĕччен юлмашкăн

асăрханма та пуçлани?

Тен, çакă пуль шăпа? — Эп хамшăн

шухăшлама йăлтах манни?

Çук ырату та, çук — шăпа та,

тасалăхшăн çунни кăна.

Анчах тасалăха савма та

тĕнче чĕр вăй паман мана.

Вăл çук манра, вăл çук — тасалăх,

ман ялтравра, ман çиçевре.

Ман ăс çĕкленĕвĕ, вăй-халлăх

таппи те — нихăçан пĕрре

ялтăрайман — куçсем шармалăх,

çынсем иккĕленми курса

шухăшламасăр юратмалăх!..

Янăрайман нихçан ман сас

çынсем куçа хупса, ăна çеç —

ман сас вăйне, тасалăхпа

илем вăйне кăна туйса çеç —

ăна çеç ырă кăмăлпа

тасан та ыррăн тăнламалăх!

Йывăррине ӳкерекен,

çăмăллине йывăр пулмалăх

çĕклентерсе ӳстерекен

тĕнчен чĕр вăйĕ — эс манра та

ман юн вăйне çеç пăхăнан —

куллен мана вайсăрлататăн,

ман çуттăма эс чакаран.

Ӳсӳ те, вăй та, çĕкленӳ те —

пĕччен пусăрăнса, пĕччен

Малалла