Электронлă вулавăш

 

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

 

Телейлескер, шевле, асапланса,

аса илет тумлам нотисене.

Кам шухăшлатăр: нимĕнрен ансат

лупас ачаш кĕсле пулассине!

 

Эй, суккăрлăх,

çитет аивансене

туя вырăнĕнче тытма алра!

Хĕвел

урамсене тухма чĕнет.

Пӳлĕмсенче халь тунсăх çеç ларать.

 

Санран çыру кĕтсе те ывăнсан,

сентре çинчен, —

чаршав урлах,—

хире,

курман хура куçĕсемпе пăхса,

шав хуçалантăр тунсăх пӳлĕмре!

Кĕр кунĕ тăвăл евĕр ирĕк.

Килет кĕтмен çĕртен, пĕр çулсăр.

Вара вăрмансенче каç-ирĕн

ăрша пек чӳхенет сар çулçă.

 

Кĕр кунĕ тăвăлран та ирĕк.

Ăна хăлаçлансах хуçаймăн:

шыв çийĕн ӳпĕннĕ те çирĕк

хăй шăпине сăнать куç айĕн.

Кам-ха тĕрĕ чĕнтĕрлетĕр

Сĕнтĕр хĕрĕ пулмасан?

Камăн чунĕ хĕпĕртетĕр

Хĕрсем ăшшăн кулмасан?

 

И-эх, хĕрĕсем!

Шашкар-сĕнтĕр хĕрĕсем!

Атăл хăвин йăрăс хулли

Эпир мар-и-ха вĕсем!

 

Авăнатпăр, явăнатпăр,

Хавас кăмăл чĕрере.

Юрататпăр, савăнатпăр

Çамрăк ĕмĕрте пĕрре!

 

Кам-ха кимĕ ăсталатăр

Янаш яшĕ пулмасан?

Камăн чунĕ ан вылятăр

Атăл ăшшăн хумхансан?

 

И-эх, каччисем!

Шашкар-сĕнтĕр ачисем!

Атăл шывĕн çăрттан пулли

Эпир мар-и-ха вĕсем!

 

Авăнатпăр, явăнатлăр,

Яш чĕремĕр шел кăвар!

Савăнатпăр, юрататпăр,

Çамрăк ĕмĕр иккĕ мар!

 

Кам тăван çĕре мухтатăр,

Эпир хамăр пулмасан?

Кам тăванлăха чыслатăр

Яшшисем чысламасан?

 

Й-эх, тантăшсем!

Аслă Атăл ачисем!

Атăл çинче шывпа-çилле

Пиçсе çитĕннĕскерсем!

 

Авăнатпăр, çаврăнатпăр

Атăл шывĕ пек юхса.

Мухтанатпăр, савăнатпăр

Пĕр-пĕрне сума суса!

Йывăрччĕ авал пурнăç чăваш çĕрĕнче. Çĕр çитмест, выльăх ĕрчемест, ачи-пăчи чирлĕ, ваттисем хевтесĕр. Куланайĕ мăйран пăвать, парса татма укçине ниçтан тупма çук.

— Капла мĕнле пурăнмалла, — шухăшлать ватă Элеçук кăмака кĕтессине ларса. — Кунта эпир хамăр йышпа вилсе пĕтетпĕр.

Картишĕнчен унăн йывăр пурнăçпа вăхăтченех ватăлса типнĕ çулçă пек пĕркеленнĕ карчăкĕ кĕчĕ.

— Пĕр чăххине хурчка тытнă пуль-и, курăнмарĕ, — хăй тĕллĕн калаçнă пек хуллен каларĕ вăл.

— Ĕрчесшĕн мар пирĕн выльăх-чĕрлĕх. Те кил вырăнĕ юрамарĕ, — калаçăва хутшăнчĕ Элеçук.

— Урăх çĕре кил-çурт çавăрмалла мар-ши пирĕн? — ыйтать мăшăрĕ Сарине.

— Калама канас. Вăй çитересси пулас çук. Таçта, аякри çĕрсене чăвашсем каяççĕ тенине илтнĕччĕ эпĕ.

— Аякри çĕр… Кам кĕтет-ши унта пире?

— Ывăлсемпе калаçса пăхăпăр.

— Ывăлĕсем пире итлемесĕр тăрас çук.

— Çалтăрсемпе уйăх, хĕвел пулăшсан, тен, инçетре хамăр телее тупăпăр, — тет Элеçук. — Паллах, хамăр умри йăмраран, вăрманти Улăп юмансенчен уйрăлса кайма йывăр пулать.

Шухăшланă — тунă.

Хăйсен йăхĕ-тĕпĕ вуншар çул хушши тĕпленсе пурăннă вырăнтан ирĕк çĕрсем шыраса Элеçук ваттăн çемйи таçти аякри Çĕпĕре çул тытать.

Малалла

Кĕрех, кĕрех,

килех, тĕпелелле иртех.

Кĕпи — кĕрен.

Вăрман

кĕрен — октябрьте!

Эй, кĕркунне!

Мартра килсе эс ман пата

кунне-çĕрне

пăтратăп терĕн-им тата!

Пăтрат, васка,

тустар,

шикленмĕп тăвăлран.

Чунри каска

пĕр хускалсан, тен, çăмăлрах!..

Тен эс çĕрле

сĕм вăрмана тухса утма

чĕнен хĕрле

пăшăлтатасшăн пуль: «Ух-мах».

Йăлт сан пекех

пуçне çухатнă юрату.

Каях, пике,

мĕн парĕ санăн пĕр яту!..

Март çитсен ман тулăксăр чĕре

çил пек кутăн,

тăвăл пек туртасăр,

шав таçта тунсăхласа çӳрет

ман чĕре.

Çухалчĕ халь те сассăр.

 

Çепĕçлĕхшĕн ăнтăлнă тăман

канăçсăр — туйăмсемпе тăванлă.

Кĕçĕр çил урать уйрăммăнах.

Кур: тӳпе ятарласах, тем, аннă.

Кур, тӳпе те такама шырать:

тиреке туратăн тĕрĕслерĕ,

кур, вăлах, çитсе тем хушăра,

тĕмсене турать пĕрер-пĕререн.

 

Ку, паллах, пĕрре те вăйă мар.

Юрлă тăвăл, вĕçленми асап пек,

малаллах çул тытрĕ те, йăмра

çилсене пуçне тайса ăсатрĕ.

 

Тăвăл мар эп. Вилĕмсĕр те мар.

Пурпĕр март мана хаш! сывламалăх

е ик-виç йĕрке çырмалăх — март,

маншăн март — мая тухмашкăн алăк.

 

Пурпĕр тупĕ ман чĕре сана,

хальлĕхе, ан тив, манран эс тартăн:

урамран тӳпе пĕччен сăнать

эп пĕчченнине.

Унтан сасяртăк:

— Ман шутпа, юратăву сан, çын,

йăлт ăрша пек: вăйсăр-тăк — суя та! —

тенĕн туртăнса илет те çил,

ху сăмахсăр юлнине туятăн.

Урăм-сурăм йĕме пĕлместĕп,

ман кунçул ăнса пымасан,

ун чухне эп кĕтетĕп эсĕ

куç умне тухса тăрасса.

 

Эс мана çĕн вăй-хал кӳретĕн.

Асататăн вара каллех

тин кăна ывăлна кӳрентернĕ

тĕлĕнтермĕш тĕнче ытамне.

Инçе çул вăрăмне тиркемесĕр

Хыпалантăм хыпар пулсанах.

Тăвансем, чăтаймарăм килмесĕр,

Курас теттĕм сире тахçанах.

 

Ай, тăван, аякри ыр тăванăм,

Мĕнле пĕлтĕн чĕнме хăнана.

Ай, тăван, аякри ыр тăванăм,

Эсĕ ман чĕрере яланах.

 

Капланан кăмăла пытармасăр,

Иртнипе хальхине те картса,

Тăвансем, калаçар асăнмалăх

Малашри кунçула палăртса.

 

Ай, тăван, аякри ыр тăванăм,

Куç тулли ытарми ытамра.

Ай, тăван, аякри ыр тăванăм,

Эсĕ, хаклă пире никамран.

 

Тăванпа тăвана тăвар каснă,

Тĕп килтен илсе кайнă катса.

Аякри те килти пекех хаклă

Пĕр-пĕрне пăрахми юратсан.

 

Ай, тăван, аякри ыр тăванăм,

Тĕл пулса калаçни пин ахах.

Ай, тăван, аякри ыр тăванăм,

Нихăçан та пире ан пăрах!

 

1995, утă, 12

Михалкка

«На круги своя» — Библири çак авалхи сăмахсем пурнăç аталанăвĕнче тепĕр хут та тепĕр хут тĕрĕсе тухса пыраççĕ. XX ĕмĕр вĕçĕнче тата XXI ĕмĕр пуçламăшĕнче Чĕмпĕр çĕрĕ çинче чăваш культури чĕрĕлсе вăй илнĕ пулсан, Совет влаçĕ çулĕсенче чăваш тĕнчи чăннипех те çĕршывĕпех аталанса чечекленнине куртăмăр эпир. Кĕтмен çĕртен ахăрсамана тапхăрне кĕрсе кайрăмăр та, унччен çулсем хушши пухăннă тупрана куç умĕнчех çухатма пуçларăмăр, çапла вара, юлашкинчен, «çурăк валашка» умнех тăрса юлтăмăр. Каллех чăваш кĕнекине «ĕне çирĕ», писательсемпе поэтсем вара выçă вилес мар тесе усламçăсем е сутуçăсем пулса пăхрĕç, ултав пурнăçа йышăнма пултарайманнисем автобус чарăнакан вырăнсенче пирус тĕпĕсем е пушă кĕленчесем пуçтарса çӳреме пуçлареç, инкеке пула тип-шар курнă тĕслĕхсем çинчен те хыпарлаççĕ пĕчĕк тиражпа та пулин тухкаласа тăракан хаçатсем.

Çакнашкал лару-тăрура Чемпĕр çĕрĕ çинче чăваш тĕнчи çĕнĕрен тымар ярса чĕрĕлме пуçлани хăех ĕнтĕ савăнăç. Хули Совет влаçĕ çулĕсенче çĕнĕ ят илсе çӳлелле те айккинелле те сарăлчĕ ĕнтĕ. Чăваш сасси сайрарах илтĕнме пуçлани кăна пăшăрхантаратчĕ-ха. Çапах чăваш тĕнчи тымарĕсем вуçех хăрса ларайманни те палăратчĕ. Вунă çул каялла акă Атăл çинчи ватă хулара — Ульяновскра — тăван чĕлхепе «Канаш» ятлă хаçат тухса тăма пуçларĕ, сенкер экран çинче «Еткер» телекăларăм çуталса-янраса кайрĕ. Хаçат ячĕ те ĕлĕк Хусанта чăвашсем валли тухса тăнă кăларăмах аса илтерет. Çирĕммĕш çулсенче хăй тавра чăваш писателĕсене пĕрлештерсе тăнă çав хаçат та «Канаш» ятлах пулнă-çке.

Малалла

Сан умăнта

иккĕн эпир:

эпĕ

тата

пурлăх — тепри.

 

Эп — пĕтĕмпех

пуç та чĕре,

йĕм те кĕпе...

Пурлăх — çĕрет.

Пурлăх — урать.

Миçемĕшне

пурлăх хурать

тупăк ăшне!

 

Тен, эс калан:

çын чухăнни

пулнă авал!

Тĕрĕс, чăнни.

 

Чухăн, пуян,

тан мар тĕнче —

халь океан

тепĕр енче.

 

Пурлăх ачин

мĕн ĕлĕкрен

паян кунччен

пур пĕр еткер:

сĕмсĕрлĕх ку,

пилсĕрлĕх ку, —

пурăн пĕр ху,

çын куртăр хур.

 

Сан умăнта

иккĕн эпир:

эпĕ

тата

пурлăх — тепри.

 

Ылтăн ука

хăлха çинчен

чĕнчĕ: «çука

юлтăн, пичче».

 

Хура шăрçа

авкаланать,

мана вăрçать:

«Эс яланах

хăлăхсăр пул,

пул эс — арçын.

Юратăву

вилнĕ сан, çын».

 

Транзисторсем,

тĕкĕр, йĕке —

тăчеç кĕрсе:

йышăн, пике!

Ку çеç те мар,

Малалла