Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Хӳсейин Адыгӳзеле,

вакăхри ĕç йĕркелӳçине

Тĕрĕк енче эрех мĕнне

Пĕлмест ни ватă, ни яш-кĕрĕм.

Ятарлă курăк имçамне

Чĕлхе çемçилĕх пултăр терĕм.

Ăна вара таса пăрпа

Хутăштарса самай чӳклерĕм.

«Шерефие!» сăмах пуртан

Сĕт евĕр черккене çĕклерĕм.

Ăстампулта таса шывпа

Хăна валли сĕтел лартаççĕ.

Чăваш сăйланă сăрапа...

Мĕн-ма халь эрехпе хуплаççĕ?

Аваллăх манăçрĕ пулех

Е катăлчĕ ăс-хал чăвашăн?

Тăванăмсем ĕлĕкхиллех

Пире тăр урăлла курасшăн.

Шерефие, Чувашистан! —

Тесе шывпа салам каларĕç.

Ура çине тăрса, чунтан

Хĕпĕртесе пуç тайрăм.

— Тавĕç!

1997, çу, 21

Босфор ресторанĕ.

- Савниçĕм, эп тăпра пулсассăн,

Кам пулăн эсĕ?

- Эп çуркунне пулатăп та сана

Чечексемпе витĕп.

- Савниçĕм, эп тӳпе пулсассăн,

Кам пулăн эсĕ?

- Эп çут хĕвел пулатăп та... асту,

Çунса ан кай.

Хура куçсене курас мар,

Хура куçсенче — хура каç:

Пуласлăх, телей пире мар,

Хура куçсенчен тарса кай.

Чĕре халь ман юнлă çырма,

Пĕр канăç та çук чĕрене.

Амантрĕ ăна хура куç, —

Хура куçсенчен тарса кай.

I.

Вăрçă чарăнчĕ. Акă çĕнтернĕ Берлин урамĕпе кавалеристсен пĕчĕк ушкăнĕ урхамахĕсене шăварма Ландвер каналĕ еннелле каяççĕ. Сакăл ураллă хура лашасем снаряд урăлнипе çуркаланнă асфальт çийĕпе çăмăллăн юртса, ташласа пыраççĕ. Малта, чăлт шурă лаша çинче, пуç каçăртнă лейтенант. Çамрăк офицерăн пилотки хĕрринчен тухса тăракан сарă çӳçĕ çурхи çилпе чӳхенсе пырать, хăй ăшшăн кулса нухайккă тытман сылтăм аллипе чыс парать. Çак казаксен ушкăнне хула халăхĕ чарăнса çурекен пăхса ăсатать. Иртсе çӳрекен машинăсем те ытараймасăр чарăнчĕç. Çакнашкал ытармалла мар картина тĕнчере çĕнĕ пурнăç, тăнăçлă пурнăç пуçланнине кăтартса панăн туйăнать.

Тăватă çула яхăн тăсăлнă хаяр вăрçă чарăнчĕ. Çакнашкал ахăр самана пĕтнине вăрçа хăнăхнă салтакăн ниепле те шанас килмест. Çапах та юнлă çулпа ахăрса пыракан вăрçă машини сӳнчĕ, чарăнчĕ.

Берлинра çурхи кун. Вăрçă тип-шарĕнчен чиперех хăтăлса юлнă чиесемпе улмуççисем чечекре. Вĕсен ытармалла мар шăрши тарпа юн шăршине хуплать. Урамра вырăс салтакĕсен хаваслă шавĕ, юрри-кулли янăраса тăрать. Ăçтан-тăр çывăхрах хут купăс кĕвви шăранать.

Малалла

Хаджимурат Этчеева,

балкар ачисен ертӳçине

— Пĕчĕк-пĕчĕк Атăл пур

Кавказ ту çинче,

Пырса кур-ха, пырса кур, —

Тет ялан Этчей.

— Пымалла-ха, пымалла —

Тетĕп эп вара, —

Пĕрлешсе шырамалла

Хамăр тымара...

1997, çу, 17

Таксим майданĕ.

1

Яла кĕрсессĕн, эп ăнлантăм:

Татах ак юлнă çĕрлене,

Татах йĕркеллĕ пĕр хыпар та

Хаçат валли хатĕрлеймен.

Татах яра куна ирттертĕм

Вĕри хир тăрăх çӳресе.

Татах ман ĕç кунне пĕтерчĕç

Шăнкрав пек саслă тăрисем.

Халь ак çĕрле. Кăшт лăпланасчĕ

Анчах та халь куç умĕнче

Çут çăлтăрсем хумханкалаççĕ

Çуллахи каçăн тӳпинче.

Статья тухмасть, тухмасть пăртак та,

Пуçланă очерк кӳлĕнмест.

Ак таврăнсан, татах редактор

Чĕнтерĕ хăйĕн пӳлĕмне...

2

Тăп-тăрă каç. Тӳпе таса.

Çӳретĕп эпĕ сăнаса.

Урам тулли — улма шăрши,

Туллин сывлать Тăван çĕршыв.

Çут çăлтăрсем — çунан ахах-çке! —

Тăраççĕ меллĕн чӳхенсе.

Чие тĕмисенчен пăхаççĕ

Чеен çеç сывлăм куçĕсем.

Сăртран анатăп. Чарăнатăп.

Тăрса тăнлатăп таврана:

Чĕрешĕн паллă серенада

Ял çийĕн лăпкăн ярăнать.

Мускав юрри юхать вĕри çеç

Садри янравлă рупортан.

Малалла

Иртет çу кунĕ. Иртрĕ шăрăх.

Татах ак вĕтлĕх çумĕпе

Шăвать кĕр кунĕ тилĕ пек.

Эп — журналист. Çĕршывăм тăрăх

Çӳретĕп хĕлĕн-çăвĕпе.

Ыра пĕлми сунарçă евĕр

Е харсăр çулçӳревçĕ пек,

Ялан çулра, таçта пĕртепĕр

Инкек тĕл пуласса пĕлмесĕр,

Тăван хаçатăн ĕçĕпе

Çӳретĕн çăвĕн-хĕлĕпе.

Автобуспа-и е çуран-и,

Пăрахутпа е кимĕпе,

Эп аслă çул çинче çуралнăн,

Ялан васкавлă чĕрепе

Çӳретĕп хĕлĕн-çăвĕпе.

Кĕрхи калча çăра, ем-ешĕл,

Вăрман тумланнă ылтăн тум.

Çак иртнĕ çуллахи ĕçсемшĕн

Ман чĕрере хаваслă хум.

Кунçулăмăр куçать пит шавлă,

Малтан мала, вут пек вĕри.

Алра пĕртен-пĕр хĕçпăшалăм —

Большевикла пичет пери.

Утатăп ывăнма пĕлмесĕр.

Перо ман çивĕч. Тутăхман.

Çӳренĕ май, пĕр-пĕр вăрман

Е кĕрхи каçăн сĕм кĕтесĕ

Ман адреспа хура тăхлан,

Тен, ярĕ вăрттăн, ăнсăртран...

Анчах эп вăркăнса ӳксен те,

Перо ман пулĕ алăрах.

Кĕрешӳре ӳкен çынсем пек,

Малалла

Хаваслă çумăр кĕрлесе иртсессĕн,

Çанталăка чунтан тав тунă пек,

Çуталчĕ ялăм — ман тăван кĕтесĕм —

Çурхи хĕвелĕн ылтăн тумĕпе.

Ял хыçĕнче ав асамат кĕперĕ,

Çĕкленчĕ çичĕ тĕслĕн хĕмленсе.

Садра кашни турат çинче чиперрĕн

Кула пуçларĕç кĕмĕл тумламсем.

Пыратăн эп. Мĕн курнине çул майăн

Сăнакалатăп. Акă ешĕл сад.

Ун ăшĕнче эрешлĕ пӳрт çухалнă,

Ларать чĕкеç йăви пек пытанса.

Йăл-йăл кулать ав сывлăм сыпнă çулçă,

Выляççĕ тумламсем пĕр-пĕринпе.

Илемлĕ пӳртĕн кантăкĕ яр-уçă,

Ун умĕнче ларать чипер инке.

Пахча тулли çулăмланать хĕвелĕ,

Кăкăр тулли сывлать улма пахчи.

Куратăп эп: чипер инке телейлĕ,

Ун аллинче вылять ывăл ачи.

Христя... Кĕскен çапла чĕнетчĕç ăна. Пĕчĕк чух çара уран, сивве-пылчăка пăхмасăр, урамра арçын ачасенчен юлмасăр чупатчĕ, сасси урамра ян! та ян! янăраса тăратчĕ. Ӳсерехпе кăна амăшĕ хĕрĕшĕн лăпланса пычĕ: текех арçури пек сиккелесе çӳремĕ, хăйне арçын ачасенчен те ютшăнарах тыткалать. 11-мĕш класран вĕренсе тухас умĕн вара, тĕлĕнмелле те, пачах улшăнчĕ 17 çулта пыракан хĕр. «Пăх-ха, пăх, çав Христя мĕнлерех танлă, тӳп-тӳрĕ утать, такăнса ӳкесрен хăрамасть те-ши вара...» — пăшăлтатса юлатчĕç юмах çапма, тĕрĕсрех, çынна кăшлама юратакансем. Амăшне вара каçсерен уçă чӳречерен пӳрте кĕрекен кăлтăр-кăлтăр кулă сасси канăç пами пулчĕ. Çапла çав, Христьăн уçă та янăравлă кăлтăртатăвне никампа та арпаштармĕ амăшĕ. «Мĕн çавăн пек хытă кулатăн? Кам култарать унта сире?» — çапла пĕрре мар ыйтрĕ те хĕрĕнчен, лешĕ хавассăн çиçсе илетчĕ кăна.

Эх-х-х, амăш чĕри... Ыратать çав, ыратать. Хĕрĕн кун-çулĕ те пулин тумхахсăр пултăрччĕ тет. Хăйĕн хĕр пурнăçне аса илет те, пуçĕ çаврăнса кайнă пек пулать. Шкул пĕтернĕ-пĕтермен, ашшĕпе амăшĕ хирĕç пулнине пăхмасăр, кӳршĕллĕ тутар ялĕнчи Ильдара качча тухрĕ. Пуян пурăнатчĕç упăшкин çемйинче. Ашшĕ — совхоз председателĕ, амăшĕ — килĕнче. Ольăна та вĕрентесшĕн пулмарĕ Ильдар: «Хĕрарăмăн таçта аслă шкулта мар, çемьере вĕренмелле — ĕç тума, ача-пăча ӳстерме. Аннерен тĕслĕх ил. Укçа тенине киле арçыннăн илсе килмелле...» Нимех те калаймарĕ хирĕç çамрăк арăм. Тăван ашшĕ-амăшĕнчен пулăшу ыйтас — аван мар, «каларăмăр, асăрхаттартăмăр» теççĕ кăна ĕнтĕ. Тĕрĕссипе, Ильдара килĕштерменни те мар кунта. Тӳрех чăваш хĕрĕ тутар ывăлне качча тухассине хирĕç пулчĕç вĕсем. «Асту, тутарсем арăмĕсене нимĕн вырăнне хумаççĕ, тарçă вырăнĕнче тытаççĕ»,..» — тенисене пуçласа пуçа çухатасла юратса пăрахнă хĕрупраç шута илесшĕн пулмарĕ çав. Тĕрĕслĕхĕ вара ашшĕ-амăш сăмахĕнче сахал мар пулчĕ. «Юрĕ, вĕренме ямарĕç, эппин, тăватă-пилĕк ача çуратса паратăп акă сире», — такама хăратасшăн пулнăн шухăшларĕ Оля хăйне хăй. Мĕн тетĕр? Иккĕшĕ те çамрăк, вăй питти, юн вĕресе тăрать – виçĕ çултан та çие юлмарĕ çамрăк хĕрарăмăн. Малтанлăха лăплантарчĕ-ха Ильдар хуйха ӳкнĕ мăшăрне, амăшĕ: «Кама валли туса лартрăмăр ку капмар çурта, халиччен те ача-пăча сасси илтейместпĕр, эсĕ пирĕн пĕртен-пĕр ывăл, кам йăх-тымара малалла тăсĕ?» — тесе мăкăртатнине те илтмĕш пулатчĕ. Çитменнине Ольăна хĕрле илнине те шутран кăлараймăн. Çапла тепĕр çул çитрĕ, икĕ çул. Çаплипех «аист вĕçсе килмерĕ» Зайнуллинсен керменне. Шăрпăк пекех тăрса юлчĕ ку киле çырла пек кĕнĕ хĕрупраç. Хуньамăшне юрас тесех тутарла та шăкăлтаттарса калаçма вĕренчĕ апăрша, хуçалăхри ĕçсене те чупса çӳресе пурнăçларĕ, мăшăрĕн урисене çума та хатĕрччĕ. Тĕлĕнмелле те, хуньашшĕ кăна лăплантаратчĕ Ольăна, арçын пулин те: «Иксĕр те сывă, пулĕç-ха ачасем, сакăр çултан пулатех теççĕ вĕт-ха», — тетчĕ. Ильдар пуçласа хăй çине алă хунине халиччен те манса каяймасть Оля. Çапла пĕррехинче ĕç хыççăн ӳсĕр таврăнчĕ мăшăрĕ. Пӳртре амăшĕ пуррипе харсăрланса-ши, Ольăна, мăшăрне хывăнма пулăшас тесе хирĕç пынăскере, питĕнчен çатлаттарса çупса ячĕ те хăй патĕнчен тĕксе ячĕ. Кăна кĕтменскер, Оля урайне сирпĕнсе анчĕ. «Манран юлташсем те кулаççĕ, ача тума пулăшмалла мар-и сана тесе мăшкăллаççĕ!» — хаяррăн кăшкăрчĕ Ильдар. Унтан, чăтаймасăр, хăй çине тĕлĕнсе пăхакан арăмĕ нимĕн чĕнменнине кура, сӳслесе макăрса ячĕ.

Малалла

Аслă Турци çинчен асăнмалăх

Тинĕс урлă тăван хисепне

Печетте çине çырчĕ ман алă

Тек манми «Тешекӳр эдерме!»

Пĕр кăкран пек чĕлхе те, сăнар та...

Пĕр куçран тухакан ĕмĕте

Тĕл пулсан, эп ăнлантăм сасартăк

Тăвансем çакăнта пуррине.

«Полис еви» хăнакил, 1409 пӳлĕм.