Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Гювен Бургула,

Киарис ачисен ертӳçине~

Тинĕс хумĕ пек пирĕн пурнăç,

Вĕçсĕр çаврăм пек пирĕн çул.

Хумсемпе хумсем ма тĕл пулмĕç?

Тен, тĕл пулăпăр тепĕр чух!

1997, çу, 24.

Вĕçсĕр-хĕрсĕр тинĕсĕм,

Хуп-хуран, сип-симĕсĕн,

Кăпăк тумлăн, хумлăн, хумлăн

Çырана çапса, хăюллăн

Хумлă сулнăксемпе сулăн,

Хумлă кăпăкпа вĕре.

Ман çунатлă вутлă чунăм,

Çĕн çĕре чĕнен чĕре

Кĕрешу вăйне анчах

Кăмăллать çак тĕнчере.

Тинĕс, тинĕс, вăйлăрах

Хыççăн-хыççăн хум пăрах.

Тамăк вутлăн, тамăк çутлăн,

Вут-кăварлăн, хар-хаяррăн,

Тайăн-тайăн, çырăн-варăн

Хутлă хумлăн сулăн-уткăн.

Кĕрешӳ сассипеле —

Вăйлă мĕкĕрлеш саспа

Йăвăр пĕл[ĕ]тсене силле,

Хумсемпе çапа-çапа

Чуллă çырана тапрат,

Хулăм чулсене ташлат.

Тинĕс, тинĕс, — умăнта

Çĕн чăвашăн çĕн поэчĕ;

Авалхи кунсен ĕречĕ

Ун чунне тапта-тапта,

Ун чунне, чĕри тĕпне

Хурлăхлăх юрри хăварнă.

Тинĕс, тинĕс, эс хаяррăн

Сăвăçăн юнне-чунне

Вăйлă хумлă юрăпа,

Кĕрешме чĕнен саспа

Нишлĕлĕхсенчен тасат.

Вăйлă паттăрлăх, хăват

Вырнаçтар ун чĕрине.

Чунĕ ун хăюллă пултăр,

Малалла

...Хĕвел ансан, мĕн пур ăннă-ăнманă

Ĕçĕмсене мансассăн ерипен,

Кавказ тӳписене шупка тăхланăн

Тĕссĕрлесе сив уйăх çĕкленсен

Тахçан иртсе çухалнă самананăн

Ĕмĕлкисем тухаççĕ инçетрен.

Хисепсĕр юланут вĕçе-вĕçĕн,

Таçтан капланнă шăрчăк пек çу каçĕ,

Тĕлпулуна хирсе хĕçе-хĕçĕн

Ту хушшипе кĕшĕлтетсе каçаççĕ.

Ахру, юрлу, кулу... Е вил, е çĕн —

Калле çул çук. Кӳртмест хускалнă Ази.

Анăçалла тапать этемлĕх хумĕ.

Паллап йăха: Европа хыснине

Вăл пĕрĕхĕ ытти нумай йăх умĕн

Ĕрчевлĕ, каскăн, тӳсĕмлĕ юнне,

Хăй çеç кайран пин çул ытла астумĕ

Аттила Атăлпа пĕр иккенне...

1931, Тбилиси

(Ватă чăваш калавĕ)

Эпĕ ĕнтĕ ватă çын. Вуниккĕмĕш çул пенсире пурăнатăп. Çураласса хам Атăл ку енчех çуралнă-ха, анчах, калас пулать, ĕмĕре Атăл леш енче ирттернĕ. Йăлăм вăрманĕнче. Хырлăхра. Вăл-ку юрĕ-ха. Ун пирки кайран. Акă, ватăлмалăх кунăмра каллех ку енне каçмаллачĕ. Турра шĕкĕр ĕнтĕ, карчăкăмпа иксĕмĕре хулара хваттер пачĕç. Ăшă. Çутă. Таса. Пурнăç аван. Юрласа кăна пурăн!..

Апли апла та, тунсăхăм паян кун та канăç памасть. Кăкăра тек-текех киле-киле хĕсет. Вăрман кайăкĕ вăрманаллах пăхать тенĕ пек, чунăм леш еннеллех туртăнать. Аптранипе вара Атăл хĕррине тухатăп та сехечĕ-сехечĕпе тăратăп. Йăлăмалла тĕмсĕлсе пăхатăп. Тепĕр чух тӳсейместĕп, — трамвай текенни çине ларса, ярăнтара паратăп леш еннелле. Каллех хам ĕмĕр тăршшĕ утна сукмаксемпе утса çӳретĕп. Вăхăт иртни те сисĕнмест. Каç пулать. Киле тĕттĕмле тин таврăнатăп.

Ялта пире Шаршан йăхĕ тенĕ. Хама, авă, Шаршан Тимуш Павăлĕ тесе чĕнеççĕ. Павел Тимофеевич Шаршанов. Паспортăм та, пенси кĕнеки те çав ятпа.

Атăл леш енчи Акăшкӳл вăрман хуçалăхĕнче эпĕ хĕрĕх çул ĕçлерĕм. Вăрçăра тăватă çул çӳренине пĕрле шутласан, пурĕ шăпах хĕрĕх тăватă çул пухăнать. Вăт сире Шаршан Павăлĕ! Чăн та, эпĕ пĕр-пĕр пысăк пуçлăхра ларман, хуралçă кăна пулнă. Вăрман хуралçи. Лесник, эппин.

Малалла

Пĕчченлĕх пуссан кăмăла

Теме ĕненетĕп, кĕтетĕп.

Ăçта-ши юлташ тупмалла?

Каçхи тӳпене тинкеретĕп.

Тăратăп пăхса нумайччен...

Ăшра вăранать ырă туйăм.

Кашни уйрăм çăлтăр пĕччен,

Пĕрле — çăлтăрсен чаплă туйĕ!

Юпа, 1999.

Пукрав та çитрĕ, çĕр çаплах шăнмарĕ.

Тухатăн та — тĕтреллĕ ир тарать.

Вăхăтĕнче çумăр çуманшăн мар-и

Çанталăк парăмне халь тавăрать.

Çу, çумăр, çу, шутер уя-хире,

Хĕле кĕмешкĕн хатĕрле, шăвар.

Малашлăх ыррине туять чĕре,

Япăххине пачах кĕтесшĕн мар.

Аван эппин! Кĕр кайрĕ вăрăма,

Пукрав иртсен те çурĕ ăшă çумăр.

Тĕтреллĕ ир, çĕкле кăмăлăма,

Утар пĕрле,

Хаваслăн,

Çума-çумăн!

Юпа, 15, 1997.

Хальччен ку мыскара çинчен

Пĕр никама та каламанччĕ...

Çапла, лараттăм пĕринче

Чун савнă хĕрпеле аван çеç.

Тӳлек те тĕпсĕр Атăла

Çурхи çут çăлтăрсем чăматчĕç.

Анчах эп çамрăкчĕ ытла,

Çавна пулах, тен, кăшт айванччĕ.

Хайхи çак чиперкке хĕре

Мĕскер калассине пĕлмесĕр,

Ишеттĕм эп теорире,

Чăлах çын пек, аран та мелсĕр.

Тем хăямачĕ пĕлнĕ пек,

Хама тытаттăм пит мăнаçлăн.

Çав каçхине эп çĕрĕнех

Гемоглобин çинчен калаçрам.

«Гемоглобин вăл пит аван,

Гемоглобин вăл питĕ кирлĕ...»

Эп хамăн çак юратăва

Чĕртсе ярасшан пултăм вирлĕ.

Анчах ĕç тухрĕ урлă-пирлĕ...

Куçран вăл пăхрĕ те мана,

Хуллен каларĕ: «Тăмана!..»

Шап-шурă мамăк пĕлĕт витĕр

Чĕкеç пек çăмăллăн çиçсе,

Чарусăр, çуйкăн истребитель

Тăвать тĕлĕнмелле ĕçсем.

Аялаяла пĕр вăркăнать вăл,

Тепре, çĕмрен пек, — çӳлелле.

Вăл çиçĕм пек кăвар çунатлă,

Вĕçевĕ унăн çиçĕмле.

Çиçет тĕнче талккишĕ урлă:

Çав тĕпсĕр, аслă уçлăхран

Сунать пире телейлĕ пурнăç,

Тăшмансене — хура тăхлан.

Мухтав сана, çĕршывăн чапĕ!

Мухтав вĕçевçĕ-паттăра!

Савниçĕм ăвăнчĕ ача пек

Кăкăр çумне халь хытăрах.

Ан лăпчăн, тусăм, ан шиклен эс,

Ан тив, вăл вĕçтĕр çӳлерех!

Ăна çĕршыв алли çĕкленĕ,

Сыхлать вăл пирĕн телее.

Инкек куçа курăнса килмест тенĕ пек, Хĕлип мучи сасартăках чирлесе ӳкрĕ. Колхоз лашисене вăл çирĕм çул ытла пăхнă, витерен пĕр кунлăха та татăлман, халь акă ме сана, тăлăп айĕнче ахлатса вырт. Шăнтать, вĕрилентерет, унтан каллех пăрлă шыва пăрахнă евĕр силлет.

«Хамшăн пулсан — çăва патне-ха, — шухăшлать Хĕлип мучи, — лашасем... янаварсем мĕн курĕç?.. Асамата кам пăхĕ?»

Асамат — çамрăк урхамах. Ăна Хĕлип мучи тихаран пăхса ӳстернĕ. Кăтрашка çилхеллĕ пĕчĕк тихашкăран. Ача пек артакланă. Ятне те хăй тупса хунă. Асамат! Тиха чухнех йăл та йăл çиçетчĕ унăн тĕм-хура çăмĕ. Хĕвел çинче асамат кĕперĕ пек ялкăшатчĕ. Малтанхи хут мучи ăна йĕвен пăхăнтарнă. Малтанхи хут ун çине мăнукне утлантарса, каçан кăтăкне тӳсме хăнăхтарнă. Малтанхи хут турта хушшине тăратнă.

«Ах, Асаматăм, — ахлатса илет Хĕлип мучи, — сана хыркăчласа тасатакан та пулмĕ çав. Ачашлакан та пулмĕ...»

Ним калама та аптрамалла ĕнтĕ. Тен, Хĕлип мучи кăлăхах пăшăрханать?! Сăлтавсăрах?!

Мучи чирлесе ӳксен, халиччен вăл пăхнă Асамата ытти вунпĕр лашапа пĕрлех Каяхов конюх аллине пачĕç. Çапла хушрĕ колхоз председателĕ. Мĕнех вара, Каяхов — вăйпитти арçын. Вăхăтлăха тӳсĕ. Анчах... Çав кунран пуçланчĕ те ĕнтĕ пĕтĕм мыскара.

Малалла

Арслан Семенова,

Каçал-Çĕрпӳел каччине

Тавар. Укçа. Пасар. Суту-илӳ.

Хаклашасси те вăлтасси — ăсталăх.

Пухасчĕ манăн та кăштах пĕлӳ

Илсе-сутса сапăрланса пăхмалăх.

Ик-виççĕ тухрăм Аксарай тавра,

Ик-виç çурта кĕрсе анса хăпартăм;

Нӳхрепри пек выртать тем чул тавар,

Чыхса тултарнă хаклă ăпăр-тапăр.

Çӳрес те килчĕ Шелепи пулса...

Ăстампулта кашни кĕтес пасарлă.

Çырас пулсан — типтер ларать тулса,

Çырса пĕтереймесĕр йĕрсе ярăн.

Суйлать-суйлать сутуçă Ăстампул.

Улпучĕ те вăр-вар, тарçи те йăрă.

Ку хулара хăш кĕтесре ан пулл —

Улшуçă мар тăк — çӳремешкĕн тăвăр.

1997, çу, 24.